به گزارش پایگاه خبری یاز اکو به نقل از سیوطب؛ خواص اسپند که مواردی چون خاصیت ضدمیکروبی، آرامش‌بخشی و تسکین درد را برای آن مطرح می‌کنند در اشکال مختلف مصرف آن متفاوت است. مصرف خوراکی دانه‌های این گیاه یا دیگر فرآورده‌های آن به طور کلی خطرناک است و می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد.
برخی مهمترین خواص اسپند را درمان عفونت‌های قارچی، انگلی و باکتریایی معرفی می‌کنند. همچنین در طب سنتی اسپند را یک مسکن طبیعی برای مواردی چون دردهای قاعدگی، سردرد و موارد دیگر می‌دانند.
به طور کلی اسپند را در دسته گیاهان کاربردی و دارویی برمی‌شمردند که برای ضدعفونی کردن و در درمان بیماری‌ها و عارضه‌های گوناگون موثر است؛ هرچند هیچکدام از این خواص توسط آزمایشات انسانی معتبر تایید نشده‌اند.
طب سنتی در نقاط مختلف جهان موارد استفاده متعددی برای این گیاه قائل می‌شود. در فرهنگ‌ها و مذاهب مختلف از دود کردن اسپند برای مقاصد مختلفی استفاده شده که با بسیاری از افسانه‌های محلی و خرافات پیوند خورده‌اند.
همچنان که مطالعات بیشتری برای بررسی خواص اسپند و همچنین خطرات آن برای سلامتی لازم است، طب سنتی مواردی را به عنوان فواید دارویی آن معرفی کرده که شامل مسهل بودن و دفع کنندگی بلغم و سودا از بدن بیان می‌شود.
به طور کلی مطالعات بالینی معتبری برای تایید هرگونه کاربرد درمانی اسپند وجود ندارد؛ این موضوع امکان دارد به دلیل وجود برخی ترکیبات سمی در آن باشد. با این حال در ادامه مطلب این گیاه را معرفی می‌کنیم و با نگاه طب سنتی به برخی از خواص اسپند (خواص گیاه اسفند) آشنا می‌شویم.
فهرست
خواص اسپند و مواردی که برای استفاده از آن مطرح می‌کنند را بشناسید
مهمترین خواص اسپند را می‌توان ناشی از خاصیت ضد میکروبی احتمالی آن دانست. در گذشته از دود کردن دانه‌های این گیاه برای ضدعفونی کردن محیط استفاده می‌شد و امروزه مطالعات بیشتری برای بررسی خواص آن در حال انجام است.
با این حال یک کارآزمایی بالینی کوچک و محدود توانست فواید ضد درد اسپند را روی بیماران مبتلا به استئوآرتریت زانو مورد مطالعه قرار داده و اثرات مثبت مصرف خارجی عصاره آن را مشاهده کند. به نظر می‌رسد این یکی از خواص اسپند است که به طور کامل‌تری مورد مطالعه قرار گرفت.
بر اساس این گزارشات استفاده از چهار قطره روغن زیتون حاوی عصاره دانه اسپند روی مفصل آسیب‌دیده سه بار در روز و به مدت چهار هفته، باعث کاهش درد در بیماران مبتلا به استئوآرتریت می‌شود. البته مشاهداتی مبنی بر اثرگذاری این ماده روی خشکی مفاصل دیده نشده است.
توجه: لازم به یادآوری است که عصاره‌ها را نباید به تنهایی روی پوست استفاده کرد، زیرا می‌توانند باعث آسیب به پوست یا بروز حساسیت شوند. برای این کار معمولا آن‌ها را با آب یا روغن رقیق می‌کنند تا از احتمال آسیب‌دیدگی کاسته شود.
همچنین با اینکه برخی مطالعات آزمایشگاهی و حیوانی خاصیت ضد میکروبی، شل‌کنندگی عروق، ضد افسردگی یا ضد درد را به عنوان خواص گیاه اسفند برشمرده‌اند با این حال هیچکدام تاییدکننده قطعی این خواص نیستند.
همچنین طب سنتی استفاده از اسپند را برای مواردی همچون تسکین دندان درد و دفع بلغم و سودا از بدن موثر می‌داند؛ اما به دلیل دریافت گزارشاتی که از عوارض خطرناک احتمالی خبر می‌دهند، مصرف این گیاه به منظور درمان توصیه نمی‌شود.
برخی از موارد تاییدنشده‌ای که به عنوان خواص اسپند به عنوان مفردات دارویی مطرح می‌شوند، عبارت‌اند از:
- اختلالات خواب (مانند بی‌خوابی)
- مشکلات قاعدگی (مانند آمنوره)
- دردهای قاعدگی (مانند دیسمنوره)
- تب
- آلودگی به شپش
- مالاریا
- سرطان
- افسردگی
- دیابت
- هیپوترمی
- درد
- عفونت‌های انگلی
- بیماری پارکینسون
- آرتریت روماتوئید
با این حال هیچکدام از این موارد توسط مطالعات بالینی تایید نشده‌اند و به علت ترکیبات سمی اسپند پیشنهاد می‌شود از مصرف آن اجتناب کنید.
اسپند چیست؟
اسپند یک گیاه بومی مدیترانه و غرب امریکا است که ظاهری بوته مانند دارد و گل‌ها و غلاف‌های سفید آن حاوی ده‌ها دانه است. در شمال آفریقا و خاورمیانه برای مدت‌ها به طور گسترده‌ای از اسپند به عنوان یک گیاه دارویی استفاده می‌شد.
این گیاه درختچه‌ای است چند ساله با شاخه‌های زیاد که ارتفاع آن از ۳۰ تا ۶۰ سانتی‌متر متغیر است. اسپند برگ‌های باریکی دارد که به طور متناوب روی ساقه‌های گوشتی و سفت آن که به رنگ سبز روشن هستند می‌رویند.
گل‌های این گیاه منفرد و کوچک هستند و در طیفی از سفید و زرد کمرنگ با پنج گلبرگ خودنمایی می‌کنند.
کپسول میوه این گیاه حدود ۶ تا ۱۰ میلی‌متر است و وقتی هنوز نارس باشد به رنگ سبز و در زمان بلوغ به رنگ نارنجی مایل به قهوه‌ای درمی‌آید. این کپسول حاوی دانه‌های کوچک مثلثی شکلی به رنگ قهوه‌ای و مشکی دیده می‌شود.
ترکیبات موثر در خواص اسپند
با اینکه از تمام قسمت‌های گیاه اسپند استفاده می‌شود، اما ریشه و دانه‌های آن بیشتر از ساقه‌ها و برگ‌ها دارای آلکالوئیدهای فعال هستند.
آلکالوئیدهای بتا کربولین در واقع فعال‌ترین ترکیبات شیمیایی موجود در اسپند هستند که بیشترین مطالعات بالینی نیز روی مزایا و مضرات آن‌ها صورت گرفته است.
همچنین بر اساس برخی مطالعات ترکیبات دیگری مانند فلانوئیدها، ترکیبات استروئیدی، اسیدهای چرب، اسیدهای آمینه، کربوهیدرات‌ها، لیپیدها، پروتئین‌ها و مواد معدنی نیز در مواد تشکیل‌دهنده این گیاه مشاهده شده است.
خواص گیاه اسفند (اسپند) براساس مطالعات آزمایشگاهی
فعالیت ضد میکروبی
مطالعات آزمایشگاهی نشان داده‌اند که عصاره دانه‌های اسپند در برابر چندین نوع باکتری از جمله استافیلوکوکوس اورئوس، سالمونلا، پروتئوس ولگاریس و باسیلوس سوبتیلیس و همچنین علیه ویروس‌هایی چون اچ‌آی‌وی (HIV)، سویه‌های قارچی از جمله کاندیدا آلبیکنس و تک‌یاخته‌ها و در نهایت لارو حشرات اثرگذاری متوسطی دارد.
البته لازم به یادآوری است که همچنان تحقیقات بالینی موثری در مورد استفاده ضدمیکروبی اسپند برای انسان انجام نگرفته است. تمام مواردی که به عنوان خواص اسپند مطرح می‌شوند در شرایط آزمایشگاهی و با هدف‌گذاری‌های متفاوت تحقیقی مورد مطالعه قرار گرفته‌اند.
اثرات قلبی-عروقی
مطالعات آزمایشگاهی روی موش‌ها اثرات شل‌کنندگی عروق که ناشی از آلکالوئیدهای بتا کربولین موجود در گیاه اسپند است را مورد تایید قرار داده‌اند.
با این حال مطالعات انسانی روی خواص اسپند و اثرات قلبی-عروقی مصرف آن بسیار محدود بوده و هنوز داده‌های بالینی قطعی در این مورد موجود نیست. بتاکربولین می‌تواند باعث مسمومیت در انسان شده و حتی برای افرادی با شرایط پزشکی خاص، خطر مرگ به همراه دارد.
موارد منع مصرف
آلکالوئیدهای هارملا (به ویژه هارمین و هارمالین) مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز(MAOI) برگشت‌پذیر هستند و در شرایط پزشکی خاصی می‌توانند به شدت خطرناک باشند. بنابراین استفاده همزمان اسپند با داروهای MAOI و غذاهای حاوی تیرامین به هیچ وجه توصیه نمی‌شود.
به طور کلی عوارض اسپند در افراد با شرایط خاص پزشکی می‌تواند خطرناک و برگشت‌ناپذیر باشد. برخی از این موارد منع مصرف عبارت‌اند از افراد با سابقه:
- ضربان قلب آهسته
- بیماری‌های قلبی
- زنان باردار یا شیرده
- بیماری کبد
- انسداد معده
- زخم معده
- بیماری‌های ریوی مانند آسم و بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD)
- تشنج
- گرفتگی مجاری ادرار
- به تازگی تحت عمل جراحی بوده‌اند
توجه: دوران بارداری و شیردهی نیز از موارد جدی منع مصرف اسپند هستند. عوارض جانبی این گیاه در این دوران اثبات شده‌اند، بنابراین از مصرف آن در این بازه زمانی جدا خودداری کنید.
عوارض اسپند
مصرف خوراکی اسپند به طور کلی خطرناک است و در مواردی ممکن است تهدیدکننده زندگی باشد. عوارض مصرف ۳ تا ۴ گرم دانه گیاه اسپند می‌تواند تاثیرات مخربی بر مغز و سیستم عصبی و همچنین دیگر اندام‌های بدن داشته باشد، بنابراین به طور کلی توصیه نمی‌شود. همچنین گزارشی مبنی بر عوارض جبران‌ناپذیر مصرف خوراکی اسپند توسط یک خانم به تیم اورژانس رسیده که پس از نوشیدن جوشانده ۱۰۰ گرم دانه این گیاه به وجود آمده بودند.
برای استفاده ایمن از عصاره دانه اسپند باید آن را با روغن زیتون رقیق کرد و سپس روی مفاصل مالش داد. تماس مستقیم عصاره رقیق‌نشده با پوست می‌تواند موجب بروز آسیب و حساسیت شود.
گزارش موارد مسمومیت ناشی از مصرف اسپند عبارت‌اند از:
- تهوع و استفراغ
- توهمات بینایی و شنوایی
- گیجی
- بی‌قراری
- آتاکسی حرکتی
- لرزش و تشنج
- افسردگی تنفسی تهدید کننده زندگی
- کما
- ناراحتی شدید گوارشی
- استفراغ خون
- زخم معده
- برادی کاردی
- فشار خون پایین
بعضی از این علائم در صورت رسیدگی و درمان اورژانسی به موقع، کوتاه‌مدت هستند و بعد از چند ساعت بهبود می‌یابند.
به طور کلی استفاده از عصاره دانه این گیاه همراه با روغن زیتون روی مفاصل آسیب‌دیده و کاهش درد در بیماران استئوآرتریت را احتمالا می‌توان از مهمترین خواص اسپند معرفی کرد. این خاصیت به علت طریقه مصرف آن که به صورت خارجی است، ایمن‌ترین روش استفاده از خواص گیاه اسفند است.
