گرایشات سیاسی مردم ترکیه

یاز اکو؛ وحید شیخ بیگلو_ در نوشته های قبلی به گرایشات سیاسی نامزدها و احزاب سیاسی ترکیه پرداختیم. در این نوشتار به خود جامعه ترکیه نگاهی می اندازیم و وزن گرایشات سیاسی مختلف را در بین مردم ترکیه مورد بررسی قرار می دهیم. این بررسی به ما کمک می کند تا رفتار سیاسی واقعی تر و عینی تری از جامعه ترکیه، جدا از فضای پروپاگاندای رایج انتخاباتی، بدست بیاوریم.

ترکیه نیز مانند هر جامعه و کشور دیگری، اولویت ها و حساسیتها و تمایلات سیاسی و اعتقادی منحصر بفردی را داراست و اگر برای شناخت این کشور تنها به تصویری که از ترکیه توسط رسانه های (عموماً غربی) ایجاد شده بسنده کنیم، بطور قطع نمی توانیم درک درستی از این کشور داشته باشیم. نتایجی که از داده های آماری بدست آمده است به ما این امکان را داده است که تا حدود زیادی این ویژگی های خاص این کشور را بشناسیم و بتوانیم تاثیر این ویژگی ها و تفاوت ها را در انتخابات و ترجیحات سیاسی مردم ترکیه ردیابی کنیم. برای این منظور ما از نتایج یکی از معتبرترین تحقیقات آکادمیک آماری موجود که به سرپرستی پرفسور مصطفی آیدین و تیم ایشان از دانشگاه کادیرهاس ترکیه انجام گرفته و در ابتدای امسال منتشر شده است، کمک می گیریم(۱). و سعی می کنیم بر مبنای نتایج این تحقیق بعضی از مسائل انتخاباتی را تحلیل کنیم.

در ابتدا به گرایشات سیاسی مردم ترکیه می پرددازیم؛ طبق نتایج بدست آمده گرایشات مردم ترکیه در سال ۲۰۲۲ به این صورت است.

                                                                   جدول(۱)

نمودار(۱)

بررسی نتایج انتخابات چند دهه اخیر نشان دهنده این امر مهم است که جامعه ترکیه در یک قطب بندی واضح سیاسی و اعتقادی قرار دارد. ریشه این قطب بندی سیاسی شاید به سالهای دهه هفتاد و هشتاد برگردد اما در هر صورت در ترکیه امروزی با توجه به این قطب بندی سیاسی و حتی اعتقادی، جایگاههای احزاب سیاسی در بین مردم در طی سالها، تغییر چندانی را در خود نمی بیند و این امر با مراجعه به نتایج انتخابات مختلف سالهای قبل و گرایشات سیاسی مردم ترکیه قابل اثبات است.

(۱) https://www.mustafaaydin.gen.tr//source/Tu%CC%88rkiye%20Eg%CC%86ilimleri-2022.pdf

طیف های سیاسی و احزاب

با توجه به آمار ارائه شده به روشنی به این نکته می رسیم که اکثریت نسبی جامعه ترکیه خود را محافظه کار یا اسلام گرای سنتی میانه رو معرفی می کنند در این طیف از گرایش سیاسی، مردم با توجه به اعتقادات سنتی خود در حوزه دین، خانواده و روابط اجتماعی مشخص می شوند. حدود ۲۷ درصد از مردم ترکیه به  عنوان بزرگترین گروه فرهنگی-سیاسی خود را محافظه کار می دانند و شاید با همین یک داده آماری بتوان علت حکومت ۲۱ ساله حزب آک پارتی را معنا کرد. حزبی که خود را نماینده مردم دیندار و سنتی با گرایشات سیاسی راست میانه معرفی می کند. رای این حزب به عنوان مهمترین نماینده این طیف سیاسی در دوره های مختلف انتخابات مجلس ملی ترکیه از ۳۴ درصد تا ۴۹ درصد بوده است. در تمام این سالها این حزب از کف رای ۳۵ درصدی برخوردار بوده است که در درجه اول به معنای حمایت حداکثری قشر محافظه کار اسلام گرای سیاسی و در درجه دوم حمایت قسمتی از اسلام گرایان سیاسی و طیف ملی گرا بوده است. البته تا سالهای ۲۰۱۱ این حزب در مناطق کرد نشین نیز برخوردار از رای مناسب و بالائی بوده است که این حزب را در دست یافتن به رای بالای ۴۹٫۸ درصدی در انتخابات ۲۰۱۱ کمک بسیار کرد هرچند که دیگر این حزب در آن مناطق دارای اقبال سابق نیست.

 همانگونه که جایگاه اولی و بیست ساله حزب آک پارتی با جایگاه گرایش سیاسی که نمایندگی آن را به عهده دارد  یعنی محافظه کاری همخوانی دارد، به همان صورت هم جایگاه دومی “حزب جمهوری خلق (CHP)” با جایگاه دومین گروه و گرایش سیاسی مردم ترکیه که همان کمالیستها است همخوانی دارد. این حزب به عنوان بزرگترین حزب اپوزیسیون در پارلمان ترکیه در بیست سال اخیر حضور داشته است. مقدار رایی که این حزب در این سالها بدست آورده است بین ۲۰ تا ۲۸ درصد بوده است. که می توان آن را با اندازه و وزن جمعیتی طرفداران این حزب که شامل کمالیستها، سوسیال دمکراتها و اولوسال(ملی گرای چپ)ها است، منطبق دانست.  این امر که چرا تمام تلاشهای کمال قلیچداراوغلو، رهبر این حزب، در طول این سالها نتوانسته است آرای بیشتری را در سبد رای این حزب قرار دهد و او را بازنده همیشگی انتخابات اخیر قرار داده است را می توان به قطب بندی شدید سیاسی و اعتقادی جامعه ترکیه نسبت داد. بطوریکه تنها طرفداران سنتی طیف سیاسی عموماً کمالیست هستند که به این حزب اقبال دارند و دیگران ازجمله لیبرال ها، ملی گراها و محافظه کاران هیچگاه صف بندهای سیاسی و عقیدتی خود را رها نکرده و به این حزب رای نمی دهند. این نکته ای است که رهبران این حزب به خوبه به آن واقف هستند و علت و چرائی شکل گیری “ائتلاف ناهمگون ملت” به این امر برمیگردد. بطوریکه با این ائتلاف  قلیچدار اوغلو می تواند رای هائی که هیچ گاه به نفع او و حزبش به صندوق ریخته نمی شد را با کاتالیزوری بنام “ائتلاف ملت” کسب کند.

سومین حزب این سالهای ترکیه “حزب حرکت ملی” است که نماینده سومین گروه بزرگ طیف سیاسی مردم ترکیه می باشد. رای این حزب در این سالها بین ۱۰ تا ۱۷ درصد بوده است که با انشعاب های صورت گرفته در سال ۲۰۱۹، اکنون به حدود ۷ درصد کاهش یافته است. دیگر حزب منسوب به این طیف “حزب خوب” به رهبری خانم مارال آکشنر است که با جدائی از این حزب حرکت ملی و جلب آرای دیگری از طیف های راست میانی در انتخابات ۲۰۱۸ حدود ۱۰ درصد آرا دست یافت. مجموع  رای “حزب خوب”  و آرای  “حزب حرکت ملی” ، که در آن انتخابات که حدود ۱۱ درصد بود، ۲۱ درصد می شود که نزدیک به مقداری است که در جدول شماره ۲  به عنوان سبد رای طیف ملی گرا عنوان شده است.

طیف های سیاسی و ائتلافات

با توجه به اعمال قانون حداقل ده درصدی آرا در خصوص مجوز ورود احزاب به پارلمان، احزاب دیگری که نماینده طیف های دیگر فکری هستند عملا از راه یافتن به مجلس باز مانده اند اما این به معنای نادیده گرفتن آنها از سوی ائتلافات ملت و جمهور نبوده است. در حقیقت در سیستم ریاستی که از سال ۲۰۱۸ شروع بکار کرده است و رئیس جمهور با رای مستقیم مردم انتخاب می شود، شکل گیری ائتلافات سیاسی متشکل از طیف های گوناگون امری اجتناب ناپذیر است. لذا کاندیداهای ریاست جمهوری و تیم انتخاباتی آنها در سال های اخیر تلاش کرده اند که با توجه به وزن سیاسی و اجتماعی احزاب کوچکتر آنها را به اتحاد و ائتلاف فراخوانند  در این بین احزاب کوچک هم برای رسیدن به پارلمان و حتی حضور در دولت آینده از این امر استقبال کرده اند. اما این ائتلاف ها در چه چارچوب فکری و اعتقادی شکل می پذیرند؟ برای پاسخ به این سوال باید طیف های مختلف سیاسی ترکیه را در چهار گروه همسو تقسیم بندی کرد و این بار با توجه به این چهار گروه سیاسی عمده، ائتلاف های سیاسی موجود را رده بندی بکنیم(جدول ۲).

                                                                      جدول (۲)

           نمودار (۲)

همچنین با توجه جدول بالا می توان به نتایج دیگری از جمله پیش بینی پیروز احتمالی انتخابات ریاست جمهوری رسید. به طور مثال با توجه به ائتلاف جمهور که تقریبا تمامی احزاب مهم محافظه کار و اسلام گرا را بجز حزب سعادت و احزاب کوچک جداشده از آک پارتی مانند دوا و آینده را در خود جای داده است( و در این راه حتی ریسک ائتلاف با حزب کردی با گرایشات اسلام گرای افراطی را به جان خریده است)، می تواند امیدوار به کسب حداکثر ۴۰ درصد آرای مردم ترکیه از محافظه کاردیندار ترکیه باشد. نظرسنجی جداگانه ای که نشان دهد چه تعداد از آرای این طیف به سبد رای اردوغان ریخته نخواهد شد، وجود ندارد اما مطمئناً آرای احزاب سعادت، دوا و آینده که جمعاً در حدود دو درصد برآورد می شود و آرای گروههای مانند شبکه تضعیف شده طرفداران فتح الله گولن، که آمار دقیقی از تعداد آن وجود ندارد، به اردوغان اختصاص نخواهید یافت. لذا با احتساب موارد عنوان شده و ریزش طبیعی آرای اردوغان در این بیست سال می توان به رای حدود ۳۵ درصد از او از این طیف سیاسی خوش بین باشد. با این حال اردوغان نمی تواند فقط با اتکا به این طیف به صندلی ریاست جمهوری ترکیه تکیه بزند. لذا با اعتقاد به اینکه به طور قطع امید چندانی  به کسب آرای جناح چپ و کمالیست ترکیه ندارد لذا از سالها پیش با دو حزب مهم در اردوگاه ملی گرای هم پیمان شده است: “حزب حرکت ملی” و “حزب اتحاد بزرگ”. اتحادی که می تواند رای اردوغان را به حدود ۵۰ درصد برساند.

در طرف مقابل حزب جمهوری خلق وضعیت متزلزل تری نسبت به آک پارتی دارد. این حزب در بهترین حالت به تنهائی می تواند حدود ۲۵ درصد آرا را بدست بیاورد و اگر بتواند نظر دیگر طیف های جناح چپ را به خود جذب کند به رقمی حدود ۳۰ درصد می رسد. لذا تکاپوی این حزب با طیف ها و گرایشات متفاوت و حتی متضاد در دو سال اخیر مبین این امر است که این حزب و رهبر آن به محدودیت های خود در کسب رای مردم ترکیه کاملاً آگاه است. لذا این حزب ابتداً همان راه حزب آک پارتی را رفت و در وهله اول با حزب خوب از اردوگاه ملی گرا و راست میانی پیمان بست و بعد برای شکست رای اردوغان در اردوگاه محافظه کاران ترکیه با دو یار و همکار سابق اردوغان متحد شد. حال با توجه به این ائتلاف، قلیچداراوغلو امیدوار می توانست باشد که به رای ۴۰ درصدی متشکل از کمالیستها، سوسیال دموکراتها و بخشی از ملی گراها و محافظه کاران دست یابد. که باز برای پیروزی کافی نبود لذا دست به ریسک دیگری زد و با “حزب HDP ” حزب کردی که روابط آشکار و پنهانی با گروه پ ک ک دارد دست به اتحاد زد که با توجه به رای حدود ۱۲ این حزب بتواند به حد نصاب ۱+۵۰ درصد برسد.

این کار قلیچدار اوغلو با اینکه روی کاغذ او را به هدف می رساند اما به نظر صاحبنظران حامل ریسکهای کنترل نشده بسیاری است. طبق بررسی های بعمل آمده “حزب HDP” با وجود رای ۱۲ درصدی، دارای رای منفی حدود  72 درصدی مردم ترکیه است که قسمت اعظم اردوگاه ملی گرا و محافظه کار را شامل می گردد و طبیعتاً باعث ریزش آرای قلیچداراوغلو در میان این دو طیف سیاسی خواهد شد. در اردوگاه سنتی حامی قلیچداراوغلو نیز این امر با مخالفتها و عکس العملهای بسیاری روبرو شده است که آخرین مورد آن می توان به فاصله گرفتن و بعد پیوستن به ائتلاف مخالف از طرف حزب دموکرات چپ (SDP) ،که همیشه به عنوان برادر کوچک حزب جمهوری خلق و دارای گرایشات اولوسالچی(جدول شماره یک) بوده است، اشاره کرد.

نامزدها دیگر انتخابات

در این بین دو نامزد دیگر انتخابات ریاست جمهوری یعنی سینان دوغان و محرم اینجه تمام محاسبات اردوغان و قلیچدار اوغلو را بهم می ریزند. این دو کاندیدا هر کدام با جذب قسمتی از آرای شهروندان ترکیه ، در این رقابت میلی متری و نزدیک دو نامزد اصلی، می توانند انتخابات را به دور دوم که حدود دو هفته بعد از انتخابات ۱۴ اردیبهشت برگزار خواهد شد، بکشانند. در این بین اگر بخواهیم سبد رای این دو کاندیدا را بررسی کنیم باید بگوییم که رای حدود ۴-۶ درصدی اینجه عموماً از طرف قشر جوان طیف چپ و کمالیست به صندوق رای ریخته خواهد شد و در صورت کشیده شدن انتخابات به دور دوم، نصف این آرا به قلیچدار اوغلو و یک چهارم این آرا به اردوغان اختصاص خواهد یافت. در مورد اوغان اما وضعیت برعکس است. طیف ایدئالیست ملی گرا طرفداران اوغان که احتمالاً حدود ۱-۲ درصد آرا دور اول انتخابات را کسب می کند در دور دوم عموماً به سبد رای اردوغان نزدیکتر خواهد شد. از سوئی دیگر با توجه به اقبال نسل جوان از این نامزدها خصوصاً از نامزدی محرم اینجه، پیچیده گی های تازه ای در تحلیل نتایج انتخابات را ایجاد کرده است که سعی خواهیم کرد در بخش های بعدی اجمالاً به آن بپردازیم.

“حزب HDP” و تاثیر آن در معادلات انتخاباتی

ناظران سیاسی در چند سال اخیر خصوصاً بعد از انتخابات مجلس در سال ۲۰۱۹ و انتخابات شهرداریها، عنصر تعیین کننده و یا بهم ریزنده بالانس سنتی نیروهای سیاسی ترکیه را ظهور “حزب HDP ” و بسیج اتنیک کُرد در پشت این حزب می دانستند. بهمین خاطر بعد از تجربه موفق “حزب جمهوری خلق” و “حزب خوب ” با ائتلاف غیر رسمی با این حزب در انتخابات شهرداریها که به شکست آک پارتی در شهرهای بزرگ، از جمله استانبول، منتج گردید، حزب جمهوری خلق با همین پلان  برای پیروزی بر اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری به میدان آمده است. اما به نظر می رسد به چند دلیل این عنصر دیگر تعیین کنندگی قبلی را نداشته باشد. یکی از این علتها کاهش آرای HDP و ریزش شدید آرای ترک های حامی این حزب می باشد. عامل دیگر عدم اقبال مردم ترکیه به این حزب و رای منفی زیادی که بقیه مردم ترکیه به این حزب به علت ارتباط با گروه پ.ک.ک دارند.

عامل دیگر این است که در انتخابات آتی، این انتخابات در سطح کشور و برای مدیریت دولت خواهد بود و دیگر طرفداران “حزب خوب(IYI)” که نماینده طیفی از ملی گرایان است دیگر نمی توانند در این سطح اتحاد با بزرگترین مخالف( یا دشمن) سیاسی خود را به راحتی هضم کنند. عامل دیگر به وزن جمعیتی طرفدارن حزب HDP در کل کشور در قیاس با وزن جمعیتی طرفداران آن در شهر استانبول بر می گردد. طبق نتایج آمار و نظرسنجی ها، جمعیت کسانی که خود را به اتنیک کرد منتسب می دانند و آرای این حزب بیشتر از این ناحیه است، در سطح کشور حدود ۱۰ درصد است که این با همان رقم رای دهندگان به این حزب همخوانی دارد اما این رقم در شهر استانبول حدود ۲۰ درصد برآورد می شود که نشان دهنده تاثیر زیاد آن در انتخابات شهرداری استانبول بوده است.

منبع: ۳chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.mustafaaydin.gen.tr//source/Tu%CC%88rkiye%20Eg%CC%86ilimleri-2022.pdf

                    نمودار (۳)

تعیین کننده ترین طیف سیاسی

با بررسی اجمالی آمارهای ارائه شده (جدول ۲)، به نظر می رسد اینبار نقش تعیین کننده در انتخابات را طیف ملیگرا ایفا خواهند کرد. با توجه به عدم معرفی کاندیدا از طرف احزاب استخوان دار این طیف و رای بیست و سه درصدی این طیف سیاسی ، گرایش و تمایل احتمالی آنها به هر کدام از دو نامزد طیف محافظه کار دیندار و کمالیست، به طور حتم پیروزی را برای آنها تضمین خواهد کرد. لذا در روزهای پایانی رقابت های انتخاباتی، تلاشها کمپین های انتخاباتی هر دو اردوگاه، در کنار جلب نظر و رای مرددین، بیشتر حول جدا کردن ملی گرا از اردوگاه مخالف و جذب رای آنها به کمپین انتخاباتی خود خواهد بود. امری که پیروز آن به نوعی پیروز انتخابات ریاست جمهوری خواهد.

در اردوگاه ملی گراها، مهمترین و قدیمی ترین حزب، حزب حرکت ملی است. این حزب تا چند سال اخیر به عنوان مخالف دولت های اردوغان مطرح بود اما اتفاقاتی که در صحنه سیاسی ترکیه در چند سال اخیر اتفاق افتاد این حزب را به متحد اردوغان بدل نمود. هر چند در این راه این حزب متحمل بزرگترین انشعاب خود از زمان تاسیس آن در سال ۱۹۶۹ گردید. اما با وجود انتقادات فراوانی که متوجه دولت باغچه لی رهبر این حزب است اما این حزب در کنار حزب آک پارتی و با تشکیل ائتلاف جمهور امید به پیروز در انتخابات آتی را دارد. طبق نظرسنجی های اخیر این حزب حدود ۷ درصد آرای مردم ترکیه را داراست؛ اما باید به این نکته ظریف توجه کرد که در تمام انتخابات پیش، آرای این حزب همیشه ۲-۳ درصد بیش از نتایج نظرسنجی ها بوده است. با جمیع این موارد، به نظر صاحبنظران آرای این حزب که به سبد رای اردوغان ریخته خواهد شد حدود ۸-۹ درصد خواهد بود که برای پیروزی اردوغان این مقدار رای بسیار حیاتی خواهد بود.

در طرف مقابل و در ائتلاف ملت، تنها “حزب خوب(IYI)”  از این طیف در این ائتلاف حضور دارد. اما ستاره اقبال “حزب خوب(IYI)” هم رو به افول می رود این حزب که ابتدائاً خود را مستعد جدی جذب آرای گسترده ای شامل ملی گرایان، طرفداران اقتصاد بازار آزاد، طبقه متوسط شهری مناطق مرکزی ترکیه، محافظه کاران با تساهل بیشتر دینی و جوانان ناراضی از حکومت اردوغان، نشان داده بود و در مقاطعی هم موقتاً موفق به این کار شده بود و رای خود را در نظرسنجی ها تا حدود ۲۰ درصد هم بالا برده بود، با نزدیک تر شدن زمان انتخابات و پررنگتر شدن مرزبندی های سیاسی-عقیدتی، به سرعت آرای آن کاهش یافته است بطوریکه در نظرسنجی های اخیر این رقم به حدود ۹ درصد رسیده است. صاحب نظران سیاسی ترکیه پیش بینی می کنند با توجه به حمایت غیررسمی اما قطعی از قلیچداراوغلو توسط حزب کردی HDP، آرای ملی گراهای این حزب که ،بخش اصلی طرفداران این حزب محسوب می شود، به سبد رای قلیچداراوغلو با تردیدها بسیار و با درصدهای کم ریخته شود. در نهایت به نظر می رسد با توجه به حمایت حداکثری احزابی مثل “حرکت ملی” و “اتحاد بزرگ ترکیه ” و در کنار آن اقدامات و نمایش موفقیت آمیز اردوغان در چند سال اخیر در سیاست خارجی، گسترش صنایع دفاعی و مبارزه با تروریست، شانس اردوغان در جلب آرای این طیف، نسبت به قلیچداراوغلو بیشتر می باشد.

جوانان و انتخابات

                                                                            جدول(۴)

یکی از امیدهای احزاب مخالف برای پیروزی در انتخابات، آرای جوانان بود. نسلی که با توجه به خصوصیات خاص آن و تفاوتهائی که با نسل های گذشته داشته و حضور سیاسی و اجتماعی متفاوتی و مدرن تری را نسبت به نسلهای قبل از خود نشان می دادند، این نوید را به احزاب کمالیست و چپ می داد که بتواند با جلب آرای این قشر، توازن گرایشات سنتی سیاسی را به نفع خود عوض کنند. اما به نظر می رسد که در این راه تاکنون کامیاب نشده اند. دلایل آن را می توان در چند مورد عنوان کرد. اولاً برخلاف نگاه اولیه و سطحی به گرایشات سیاسی جوانان ترکیه ای، بزرگترین گرایش سیاسی جوانان نه طرفداری از ایده های چپی، لیبرالی یا آنارشیستی، که خود را در شبکه های مجازی نشان می دهند، بلکه بیشتر گرایشات محافظه کاری و اسلامی و در رده بعدی ملی گرائی است(جدول ۴).

دوماً  در مورد شکاف نسلی بین جوانان و حکمرانان ترکیه ای، به نظر می رسد که دلزدگی جوانان از تمامی نسل قدیمی و کلاسیک سیاسی کشور است تا خستگی از استمرار حکومت تک حزبی؛ و این امرهم شامل اردوغان ۶۹ ساله و هم شامل قلیچدار اوغلو ۷۴ ساله می شود. بطوریکه در مقابل با محرم اینجه نامزد پرشور ۵۶ ساله بیشتر احساس همذات پنداری و احساس نزدیکی می کنند. سوماً اولویت اقتصادی نسل جوان، آینده شغلی و مسئله بیکاری است و نه مسئله تورم ،که مخالفان بیشتر به آن می پردازند، و در این مورد نیز بیشتر به قدرت و کارنامه اجرائی توجه پیدا می کنند که در این صورت اردوغان گزینه بهتری و مناسبتری برای ایشان خواهد بود. لذا پیش بینی می شود که آرای جوان تفاوت معناداری با آرای اقشار دیگر مردم ترکیه نداشته باشد و البته این امر خود در نتایج نظرسنجی ها به خوبی نشان می دهد جائی که آرای هر کدام از نامزدهای اصلی در بین جوانان با هم تقریباً برابر هستند.