صنایع دفاعی و انتخابات/ ارتش ترکیه و تحریم ها

یاز اکو؛ وحید شیخ بگلو_ درسال های ۲۰۱۶-۲۰۱۹ و در بحبوحه جنگ ترکیه با گروههای مسلح وابسته به پ.ک.ک و گروه داعش در شمال سوریه، این کشور مورد تحریم های تسلیحاتی از طرف متحدان غربی خود قرار گرفت. دومین ارتش بزرگ ناتو با عدم تامین قطعات و مهمات لازم جهت استفاده درجنگ افزارهای که اکثراً ساخت امریکا و کشورهای اروپائی بود، خود را در وضعیت بسیارخطرناک و آسیب پذیری دید. این تحریم ها نه تنها به سطح آمادگی ارتش ترکیه تاثیر منفی می گذاشت که حتی تولیدات داخلی دفاعی این کشور را نیز مورد هدف قرار می داد و باعث کند شدن و یا  توقف تولیدات داخلی هم می گردید. به طور مثال پروژه پرهزینه تولید تانک ملی آلتای که می بایست موتور و قسمتهای دیگر آن از آلمان وارد می شد، با تحریم آن توسط آلمان، سالها متوقف ماند. این رویداد و رویدادهای مشابه دیگری، وابستگی شدید نظامی این کشوراز بُعد تسلیحاتی را به روشنی نشان می داد.

وابستگی که برای مردم مغرور ترکیه که خود را میراث دار امپراطوری پانصد ساله عثمانی می دانند و در زمانی نه چندان دور قدرتمندترین نیروی نظامی جهان را داشتند، مایه سرافکندگی بسیار بود. ترکیه ای که روی کاغذ یکی از بزرگترین و قدرتمندترین نیروهای هوائی جهان را در اختیار داشت اما از ساده ترین سامانه های هوائی و موشکی که باید از آسمان ترکیه محافظت کند، محروم بود. یا با وجود اینکه خاک آن از سه جهت در محاصره دریا قرار گرفته است و یکی از تنگه های مهم ژئوپلتیکی جهان در خاک آن واقع شده است، اما فاقد نیروی دریایی درخور بود. یا از سوی دیگر از داشتن موشک های بالستیک که کشورهای دیگر مانند ایران در دکترین نظامی خود جایگاه ویژه ای به آن داده اند، سالها بود که از طرف آمریکا منع شده بود. یا با وجود سالها درگیری در جنگ نامنظم با گروه های تروریستی، نمی توانست ابزار مناسب مبارزه با آنها از جمله پهپادهای نظامی را خریداری و به خدمت بگیرد. کودتای خونین ونافرجام  2016 و منفذهای موجود بزرگی که در دکترین نظامی و امنیتی ترکیه در این کودتا آشکار شد، به عینه عدم استقلال واقعی در ابعاد نظامی و امنیتی را به مردم و حاکمان ترکیه نشان می داد.

علت این ناتوازنی در ارتش ترکیه را می توان اینطور توصیف کرد که در حقیقت کارکرد ارتش ترکیه تنها در داخل ناتو تعریف شده بود. لذا ارتش ترکیه سالها بود که به عنوان ارتش ناتو و نه ارتش ترکیه خود را سامان داده و حتی تامین امنیت سرزمینی خودش را عموماً در گروی اتحاد با غرب تعریف و تنظیم کرده بود. اینچنین ارتش ترکیه در داخل ناتو یکی از بزرگترین ارتش ها، اما به تنهائی و بیرون از آن، ارتشی نامتجانس و دارای ضعف های فراوان و نقاط آسیب پذیری بزرگ محسوب می شد. خارج کردن ترکیه از برنامه تولید جنگنده نسل پنجمی F-35 توسط آمریکا به بهانه خرید سامانه دفاع موشکی از روسیه و همچنین تحریم هائی که به بهانه نقش ترکیه  جنگ دوم آذربایجان و ارمنستان، شرکت های ترکیه ای را هدف قرار داده بود و تحریم های پنهان دیگری که از بدست آوردن تکنولوژی های برتر نظامی توسط ترکیه جلوگیری می کرد، مسائلی بودند که امنیت ملی ترکیه را با خطرات بزرگی مواجه می کرد. مسئله ای که به بیان خود ترکیه ای ها، به مسئله بقای ملی(milli beka konusu) ترکیه تبدیل شده بود. و در سالهای آینده رفع و بر طرف کردن آن به یکی از اولویت های اصلی سیاست های دولت ترکیه تبدیل شد.

صنایع دفاعی

هر چند اردوغان نخست وزیر ترکیه در سال ۲۰۰۴ و در سالهای ابتدای بدست گرفتن قدرت، برنامه جاه طلبانه ای را در بخش صنایع دفاعی معرفی کرده بود. اما در آن سالها ارتش ترکیه در ید اختیار اردوغان قرار نداشت و بیشتر به پایگاه نیروهای مخالف او تعلق داشت. لذا برنامه های او تا سالها بعد که به عنوان رئیس جمهور قدرتمند ترکیه، قدرت و اراده خود را به مخالفان داخلی و خارجی خود تحمیل کرد، تقریباً بی اثر ماند.

کودتای ناموفق بخشی از ارتش ترکیه علیه او و دولتش در سال ۲۰۱۶ ،که به نقل از دولت ترکیه، توسط نظامیان طرفدار فتح الله گولن و با همکاری بخش هائی از حکومت امریکا و کشورهای غربی انجام شده بود، عزم او و دولت او را در سرعت بخشیدن به طرح های صنایع دفاعی و قطع وابستگی ترکیه به غرب و همچنین پوشاندن ضعف های نظامی و امنیتی خود را بیشتر کرد. و از آن تاریخ ما شاهد رشد سریع و شگفت انگیز صنایع بومی ترکیه در بخش دفاعی بودیم. افزایش بودجه صنایع دفاعب به حدود شصت میلیارد دلار و افزایش شرکتهای دفاعی ترکیه به حدود ۲۷۰۰ شرکت و ورود هفت شرکت ترکیه در جمع ۱۰۰ شرکت برتر تولیدات نظامی حاصل این عزم و اراده دولت ترکیه بود.

در طی این سالها جهان شاهد رشد سریع  تولیدات دفاعی و رونمائی پی در پی از این محصولات بوده است که با فرارسیدن صدمین سال تشکیل جمهوری ترکیه و همچنین با نزدیک شدن به زمان انتخابات مهم ریاست جمهوری ۲۰۲۳ ، این رونمائی ها شتاب بیشتری هم به خود گرفته است. استفاده تبلیغاتی از این موفقیت ها هم به یکی از برنامه های انتخاباتی اردوغان تبدیل شده است.در ادامه به طرح هائی که در این روزها به افتتاح رسیده اند نظری می اندازیم:

• جنگنده نسل پنجمی TF-X و بخش نیروی هوائی: نمونه اولیه این جنگنده ماه گذشته از خط تولید خارج شده و تست های اولیه خود را از سر گذراند. توساش شرکت سازنده این محصول امیدواراست در سال ۲۰۱۸ این جنگنده را به تولید انبوه برسانند با این کار ترکیه خود را در جمع پنج کشور سازنده جنگنده نسل پنجم قرار می دهد. هواپیمائی که در رده جنگنده F-35 قرار دارد و به خدمت گرفتن آنها ترکیه می تواند برتری هوائی خود را به دیگر بازیگران منطقه ای و جهانی نشان دهد. در حوزه به روز رسانی و ارتقای جنگنده های موجود ارتش ترکیه که چیزی بالغ بر حدود ۲۰۰ جنگنده F-16 است هم ترکیه با معرفی برنامه (özgür) سعی کرده خود را از وابستگی به آمریکا آزاد کرده است. در بخش مهمات و موشکهای جنگنده هم ترکیه با طراحی ، تولید و معرفی انواع موشک های هوشمند و هماهنگ سازی آنها با موجودی جنگنده های خود، نیاز خود را در این بخش هم به میزان زیادی کاهش داده است. تولید جت رزمی حرجت(Hurcet) و حرکوش(Hurkus) دیگری دیگر از برنامه های گسترده ترکیه در این بخش محسوب می شود.
• بالگرد آتاک ۲: تولید مشترک اولین بالگرد نظامی (T-129) با همکاری ایتالیا بسیار موفق آمیز بود اما امریکا اینبار نیز مانع صادرات این بالگرد توسط ترکیه گردید. تولید بالگرد تهاجمی استراتژیک آتاک۲ (T-929) که در تراز بالگردهای آپاچی امریکا و کاموف ۵۲ روسی قرار می گیرد ترکیه را در لیگ اول سازندگان بالگردهای تهاجمی قرار می دهد. این بالگرد اولین پرواز خود را هفته پیش انجام داد و احتمالاً تا دو سال آینده به تولید انبوه می رسد.
• موشک تایفون با برد اولیه ۶۰۰ کیلومتر که چند ماه پیش پرتاب آزمایشی آن به انجام رسید یکی از مجموعه موشک های دوربرد ترکیه است که ترکیه قصد دارد با تولید آنها قدرت خود را در این حوزه به سطح اول جهانی برساند. ترکیه که در صنایع موشکی به طور کامل به ناتو و کشورهای غربی وابسته بود، در ماه می‌ سال ۲۰۱۸ نیز از ساخت دو موشک یکی با برد متوسط به نام «گوکدوغان» و دیگری دور برد به نام «بوزدوغان» خبر داده بود که می تواند در پلتفرم های مختلف هوائی و دریائی مورد استفاده قرار گیرد و شلیک شود.
• سامانه های دفاعی: سالها ترکیه از شریک نظامی خود آمریکا درخواست خرید سامانه دفاعی پاتریوت را داشت اما دولتهای مختلف امریکا در تمام این سالها به این درخواستها پاسخ منفی می داد. اقدام ترکیه برای خرید سامانه S-400 از روسیه هم در کنار هزینه بسیار اقتصادی و سیاسی به علت عدم هماهنگای با دیگر اجزای و تجهیزات ارتش ترکیه که از سیستم های غربی استفاده می کنند، خیلی به کار ترکیه نیامد. اما زمان و امکانی برای ترکیه فراهم کرد تا بتواند سامانه های بسیار متنوع میانبرد و دوربرد خود را توسعه و تولید کند. سامانه های خانواده حصار(Hesar) و سپر(seper) از جمله این سامانه هاست که می تواند نیاز ترکیه را در این بخش برطرف کند. به ادعای مقامات ترکیه ای نسخه های جدیدتر این سامانه ها که تا سال ۲۰۲۶ رونمائی خواهد شد از رقبای آمریکائی و روسی و اسرائیلی خود برتر خواهد بود.
• تانک آلتای(Altay): دو عرابه از این تانک ها هفته قبل به ارتش ترکیه تحویل داده شد. به ادعای مدیران شرکت آسلسان تولید کننده این محصول این تانک در رده تانک های نسل ۳پلاس قرار دارد و می تواند به راحتی با تانک های آبرامز آمریکائی و لئوپارد آلمانی رقابت کند. تحریمهای آلمان باعث شده بود این پروژه سالها درجا بزند اما امسال با تغییرات جدید و با نام آلتای جدید تولید شد. موتور این تانک کره ای است که با نهائی شدن تست های موتور بومی و جایگرین کردن آن این تانک در سال ۲۰۲۶تماماً بومی خواهد شد. در کنار آلتای ترکیه توانسته است انواع نفربرها، ماشن های زرهی و امرپ ها و هویتزرهای متنوعی را تولید کند در این حوزه صنایع دفاعی ترکیه توانسته نه تنها نیاز داخلی را برطرف کرده است که بازار های صادراتی بزرگی را برای خود ایجاد کند.
• هواپیما های بدون سرنشین: با پیشرفتهائی که در این زمینه ایجاد شده است می توان با اطمینان گفت که ترکیه در این بخش به یکی از سه قدرت برتر جهانی دست یافته است. پهپادهائی مثل بایراقدار، آق سونگور و آنکا به بیش از ۴۰ کشور جهان صادر شده است و در جنگ های لیبی، قره باغ و اوکراین نقش بی بدیلی از خود به نمایش گذاشته اند. در حوزه مبارزه با تروریست و گروه های مسلح نیز این پهپادهای مسلح بودند که روند درگیری ها را به نفع ترکیه تغییر دادند. در این بین اولین(یا به قولی دومین) جنگنده بدون سرنشین دنیا با قابلیت های بسیار توسط شرکت خصوصی بایراکدار دو ماه قبل رو نمائی شد و به دنبال آن هفته گذشته جنگنده بدون سرنشین و دلتا بال تولیدی شرکت دولتی توساش از باند تولید خارج شد. بدین سان ترکیه می توان امیدوار باشد که در یکی از شاخه های صنایع دفاعی در سطح جهان نقش آوانگاردی را به خود اختصاص داده است.
• نیروی دریائی: جغرافیای ترکیه تقریباً به حالت یک شبه جزیره بزرگ است و از سه جهت خاک ترکیه به دریا متصل است. به همین دلیل نیاز واقعی ترکیه در بخش دفاعی می بایست از سالهای دور در این حوزه بوده باشد اما در تمام سالهای بعد از جنگ جهانی دوم این نیرو مورد بی توجهی قرار گرفته بود. با رو کار آمدن دولت محافظه کار آک پارتی توجه به این نیرو به شکل بی سابقه ای افزایش یافت و با تز وطن آبی در دریای مدیترانه و قدرت فائق در دریای سیاه، دکترین نظامی دریائی شکل گرفت که می بایست ترکیه را در سطح دریا و زیر دریا به یکی از پنج کشور برتر دنیا تبدیل شود. هر چند این چشم انداز با توجه به داشته های فنی و انسانی حال حاضر ترکیه بسیار بلندپروازانه بود، با این حال در این چند سال گام های بزرگ و موفقی در راستای تحقق این هدف برداشته شده است. طراحی، تولید و صادرات انواع ناو و ناوچه های سبک، طراحی و تولید قایق های بدون سرنشین معروف به سیدا، طراحی و تولید زیر دریائی بومی “پیری رئیس” تولید اژدرها و سامانه های توپخانه ای مخصوص دریا و در آخر تحویل بزرگترین کشتی جنگی ترکیه L400-TCG Anadolu به نیروئی دریائی بود که با مراسم باشکوهی انجام شد . این ناو خاکی –آبی با دارا بودن پیست پرواز به اولین ناو پهپاد بر دنیا تبدیل شده است و می تواند بسیاری از نیازهای نظامی ترکیه را در سالهای آتی تامین کند.
• نیروی فضائی: با تشکیل نیروی فضائی ترکیه، این کشور برنامه و عزم خود را برای رقابت در صنعت و رقابت های تسلیحاتی آن عیان کرد. تولید و صادرات ماهواره های مخابراتی و پرتاب آنها به فضا که در چند روز گذشته با پرتاب ماهواره پیشرفته و بومی (IMECE) راه ترکیه را در بعدی تازه از قابلیت های دفاعی و نظامی هموارتر کرده است. پیش بینی می شود تا انتهای این سال اولین برنامه فضائی ترکیه با پرواز دو فضانورد به فضاف انجام پذیرد.

انتخابات

پیامی که تیم تبلیغاتی حزب آک پارتی سعی می کند با استفاده از موفقیت های اخیر صنایع دفاعی ترکیه به جامعه ترکیه می دهد بسیار روشن است و با شخصیت کاریزمای اردوغان همخوانی دارد؛« در ترکیه کارهای بزرگ را فقط اردوغان می تواند انجام دهد». اردوغان به عنوان سیاستمداری با کارنامه اجرائی منحصربفرد و شخصیتی که با اراده، جاه طلبی و آینده نگری خاص خود، می تواند مشکلات ترکیه را به سر انجام برساند  معرفی می شود. در تمام این سالها یکی از عواملی که این حکومت آک پارتی را در مسند قدرت نگه داشته است، کارنامه شخصی اردوغان است که با به ثمر رساندن مگا پروژه هائی که سالها به رویائی مردم ترکیه تبدیل شده بودند، اقبال عمومی را به خود جلب کند. در مورد مسئله بقای ترکیه در حوزه وابستگی نظامی و تسلیحاتی، نیز اردوغان با وجود مشکلات بسیاری که در این راه وجود داشت، عملکرد بسیار موفقی را از خود نشان داده است و سعی می کند از این موفقیت برای ادامه زمامداری خود استفاده کند.

برای این منظور افتتاح این پروژه ها را طوری برنامه ریزی شده است که تقریباً تا پایان روز تبلیغات، هر روز خبری از رونمائی محصولی تازه یا افتتاح پروژه ای تازه را برای ارائه به مردم ترکیه داشته باشد. و از این راه امیدوار باشد نظر رای دهندگان عادی و قشر خاکستری ترکیه را به خود جلب کند. البته همانطور که در نوشته های قبلی بیان شده بود، به نظر می رسد هدف اصلی تیم انتخاباتی اردوغان در جامعه قطب بندی شده ترکیه، جلب رای ملی گراهای ترکیه است؛ سالها حسرت و احساس حقارتی که از ناحیه ضعف نظامی یا وابستگی نظامی و تسلیحاتی به کشورهای غرب و مشاهده عقب ماندگی تکنولوژی و فنی و انسانی، ایجاد شده بود با پیشتازی ترکیه در حوزه هائی از تسلیحات به یک غرور و خودباوری ملی تبدیل شده است.

استقلال سیاسی از آمریکا و اروپای غربی که به واسطه افزایش قدرت نظامی و اقتصادی ترکیه ایجاد شده است، یکی از آرزوهای مردم ترکیه و خصوصاً قشر ملی گرای ترکیه بوده است. همانطور که پیروزی آذربایجان بر ارمنستان و پیروزی تاریخی ترکیه در لیبی و فایق آمدن به گروههای مسلح تروریست در شمال عراق و سوریه و سر شاخ شدن با آمریکا در سوریه ، هر کدام به عنوان یک پیروزی ملی بزرگ ترکیه مطرح شده است به همان صورتاردوغان می تواند امیدوار باشد که توانسته ملی گراهای ترکیه که سالها قبل از مخالفان سیاسی او بودند به طرفدارانش تبدیل کند و رای ایشان را به صندوق رای اردوغان سرازیر کند. باید متذکر شویم که در طی بیست و یک سال گذشته هیچ گاه اردوغان نتوانسته است رای بیش از ۵۵ درصد مردم ترکیه را کسب کند.

این بدین معنا است که موفقیت های برنامه های یک رئیس جمهور در جامعه قطب بندی شده ترکیه تنها می تواند در بخش خاکستری و یا در گروههای همسو اثر داشته باشد؛ لذا این موفقیت ها و یا موفقیت های دیگر اردوغان در سالهای گذشته هیچ گاه نتوانسته است رای اقشار لائیک و یا کمالیست و چپ را به طرف او جلب کند. با این شناخت است که اردوغان برنامه انتخاباتی خود را پایه ریزی کرده است و باز می خواهد با جلب رای ملی گراها، محافظه کارها و اسلام گرایها و تا حدودی لیبرال ها بتواند به حد نصاب ۵۰-۵۵ برسد و پیروز انتخابات معرفی شود.

در جبهه مخالف، اما با وجود پیش بینی ایشان از کارتهای پنهانی اردوغان در روزهای آخر، به نظر می رسد که کمپین انتخاباتی ایشان نتوانسته اند اقدامات مناسبی را در مقابل آن انجام دهند. جبهه مخالف اردوغان یا ائتلاف ملت با توجه به نتایج نظرسنجی های چند ماه قبل با اطمینان از پیروزی خود، فقط به انتقادات قبلی که بیشتر به مشکلات معیشتی و حقوقی مربوط بود اکتفا کردند و از ارائه برنامه های واضح و مردم فهم که بتواند در این روزها در مقابل پروپاگاندای شدید کمپین انتخاباتی اردوغان خصوصا در حوزه پروژه های ملی، حرفی برای گفتن داشته باشد ناتوان بودند.

صداهای متضادی که از ائتلاف رنگین کمانی ملت در این حوزه به گوش مردم ترکیه می رسد نه تنها دردی را از این ائتلاف دوا نمی کند که بیشتر به سود اردوغان تمام می شود. بعد از زلزله مهیب ترکیه آرای اردوغان به کمترین میزان خود رسیده بود و تفاوت رای او با قلیچدار اوغلو در نظرسنجی ها به حدود دوازده درصد هم بالغ می شد اما با افتتاح طرح های ملی و خصوصا در حوزه دفاعی و کاهش تورم به زیر پنجاه درصد در یکماه مانده به انتخابات و تخیفیف های اعمال شده در فیش های گاز خانگی، اختلاف آرا به حدود دو درصد کاهش یافته است. در این بین آرای حزب جمهوری خلق تفاوت چندانی را شاهد نبوده و افزایشی هم به خود دیده اما در مقابل آرای خوب که نماینده اقشار ملی گرا و راست میانه در ائتلاف ملت بود به ریزش خود ادامه می دهد و این نشانه موفقیت اردوغان و دولت باغچه لی در جلب آرای ملی گراهای ترکیه به نفع ائتلاف جمهور است.

اقتصاد صنایع دفاعی

در پایان لازم است کمی هم به جنبه های اقتصادی پروژه های صنایع دفاعی بپردازیم؛ اگر به هزینه طرح های دفاعی نگاهی بیندازیم متوجه سرمایه گذاریهای عظیمی در این بخش می شویم. تنها در پروژه جنگنده ملی که اخیراً نام کاان را به خود گرفته است تا کنون چیزی حدود هفت و نیم میلیارد دلار هزینه شده است. اگر این مبلغ را با بودجه نظامی کشورهای بزرگ جهان و منطقه هم مقایسه کنیم، به بزرگی این عدد بیشتر پی می بریم . پیش بینی می شود که هزینه تمام شده این پروژه در پایان آن به حدود سی میلیارد دلار هم بالغ شود. یا در پروژه ناو پهپاد بر L400 فقط در بخش ساخت کشتی فوق مبلغ ۷۵۰ میلیون دلار هزینه شده است که هزینه های دیگر این پروژه را که در بخش تحقیقاتی و زیربنائی آن و تجهیزات بکار رفته در آن صورت گرفته است را در نظر بگیریم این رقم ها به چیزی حدود یک و نیم میلیلرد بالغ خواهد شد.

طبق گفته مقامات ترکیه ای، بودجه صنایع دفاعی حدود ۶۰ میلیارد دلار می باشد که در سال آینده به ۷۵ میلیارد دلار هم افزایش پیدا خواهد کرد. به نظر صاحبنظران اقتصادی، این بودجه برای اقتصاد ترکیه بالا است و به بخش های دیگر اقتصاد فشار وارد می کند. فشاری که شهروندان ترکیه خصوصاً قشر ضعیف آن را در سفره خود می بینند. اما دولت ترکیه با وجود ریسک هائی که می توانست از این حیث به مقبولیت دولت وارد کند و نارضایتی عمومی را افزایش دهد، باز به این سرمایه گذاری ها ادامه داد. البته این تمام ماجرا نیست. دولت ترکیه نه تنها امیدوار است که سود این سرمایه گذاری های عظیم را در سالهای آینده ببرد بلکه در همین سال ۲۰۲۲ هم موفقیت های اقتصادی هم بدست آورده است. کاهش حجم واردات تسلیحات و افزایش صادرات تسلیحات به میزان ۴/۴ میلیارد دلار توانست به تعدیل کسری تجاری ترکیه کمک کند.

همچنین افزایش شرکت های ترکیه ای در این بخش که با شکل گیری اکوسیستم و ساختار خوشه ای ایجاد شده است توسط این صنایع در بخش های مختلف صنعتی ترکیه ،چیزی حدود پنجاه هزار نیروی کار را به خود جلب کرده و تعداد شرکتهای آن را به بیش از ۲۷۰۰ شرکت که عموماً در بخش شرکتهای «های تک» طبقه بندی می شوند را رسانده است، را می تواند دیگر موفقیت ترکیه دانست. در ضمن دولت ترکیه امیدوار است با الگو برداری از کشورهای پیشرفته، دانش فنی تولید شده در این صنایع که با سرمایه گذاری عظیم شکل می گیرد در آینده خود را در بخش های دیگر صنعتی نشان دهد و باعث انتقال تکنولوژی های تولید شده به بخش های دیگر صنعتی گردد و بدین سان رشد صنایع دفاعی در آینده به جبران عقب ماندگی تکنولوژیک ترکیه نیز کمک اساسی برساند تا استقلال نظامی به نوعی خودکفائی علمی و صنعتی نیز منجر گردد.