به گزارش پایگاه خبری یاز اکو، دکتر توحید ملک زاده در کانال خود نوشت: آذربایجان برای مغولان اهمیت زیادی داشت چه از نظر استراتژیکی و جغرافیایی و چه از نظر موقعیت اقلیمی موقعیت مناسبی داشت و از دیگر سو، از نظر داشتن مراتع کافی برای تعلیف لشکر بی حساب مغولان موقعیت ممتازی داشت. از جمله دشت موغان که با دارا بودن مراتع کافی و نزدیکی به سرزمین تحت حاکمیت جوجی، موقعیت استراتژیکی برای مقابله با رقیب خود یعنی اولوس جوجی داشت از دیگر سو آذربایجان تقریبا مرکز آسیای غربی بود و محل عبور راههای اقتصادی غرب آسیا محسوب می شدکه به اهمیت اقتصادی آنجا می افزود. بدین ترتیب به نحوی کاملا ناگهانی آذربایجان به مقر امپراطوری وسیع و مرکز یک شبکه تجاری میان قارهای تبدیل شد.
بیشترین آثار ایلخانیان از جمله شهرها، بناها، آرامگاهها، مساجد و در نهایت اسامی جغرافیایی مغولی- ایلخانی در سرزمین آذربایجان در مثلث ولایات تبریز، سلطانیه و مراغه قرار دارد. منظور از ولایات، حوزه شهرستانی فعلی هیچ کدام از شهرها نیست چراکه در قدیم مثلا ولایت مراغه بسیاری از شهرهای جنوبی و جنوبغرب آذربایجان را شامل می شد. شاید طبیعت زیبای مراغه و قرار گرفتن در نزدیکیهای مراتع سرسبز سهند سبب شد تا هلاکو مراغه را به پایتختی خود انتخاب کند و طبیعی است که همراه با وی سرداران بزرگ مغول نیز به آذربایجان و مراغه آمدند سپاه مغول نیز مرکب از مغول و ترک و تازیک بود.
املاک سلطنتی یا اینجو نه تنها به همسران و برادران و پسران ایلخان داده می شد بلکه بخشی از آن هب عنوان مواجب یا پاداش در اختیار صاحب منصبان دولت و سرداران سپاه میگذاشتند. در این جابجایی ها و سکونتها، بسیاری از ولایات آذربایجان از جمله اطراف مراغه که دارای مراتع فراوان بود و برای عشایر و قبایل مغول بسیار باارزش بود. نیز به این افراد واگذار گردید. امرای مغول به محض دریافت اراضی اینجو و دیوانی، درصدد تصرف سریع آنها قبل از واگذاری به افراد دیگر بودند .
مراغه محل بر تخت نشستن ایلخانان بوده و مدفن بسیاری از شاهزادگان، نویانها و سرداران ایلخانی در مراغه و بلاد اطراف آنجا قرار دارد. ثبات نسبی، نوزایی حیات اقتصادی از طریق تجارت و امنیت خاطری که به یکباره پس از آشکار شدن ماندگاری اربابان ساکن مراغه ایجاد شد بستر لازم برای مرکزیت آذربایجان را مهیا کرده و آذربایجان به مقر یک امپراطوری وسیع و مرکز یک شبکه میان قارهای تبدیل گردید.
در این دوران، از مراغه و ساوجبلاغ ( مهاباد فعلی) گرفته تا میاندوآب و تخت سلیمان و سلطانیه و تبریز هر یک نقش بسیار فعالی در حیات فرهنگی آذربایجان آنروزگار را داشتند. مراغه پایتخت ایلخانیان بود و آثار قابل توجه آن دوره در منطقه مراغه اهمیت شهر را نشان می داد.
در دوره ایلخانان بعدی شهرهای دیگر آذربایجان چون تبریز و سلطانیه اهمیت گرفت و آباقاخان تبریز را پایتخت خود انتخاب کرد. ارغون نیز در هشترود آذربایجان به تخت سلطنت نشست.
شام غازان تبریز مهد علم و دانش، سلطانیه مقر نظامی و مذهبی ایلخانیان، تخت سلیمان محل اسکان تابستان سلاطین و بزرگان ایلخانیان، میاندوآب به سبب عبور دو رود بزرگ تاتئوو و جیغاتی/ جیغاتی مهد کشاورزی، منطقه آختاجی (شهرستان بوکان فعلی، در زمان ناصرالدینشاه روستای بوکان ۱۲ خانوار نفوس داشت (افخمی، بی تا: ۶) به سبب اسب پروری و منطقه طرغای شامل مهاباد امروزین مهد دامداری آذربایجان محسوب می شد. لازم به تذکر است تا دوران صفویه هیچ شهری بجز مراغه در آن منطقه وجود نداشت.
