یازاکو؛ بهنام ترکانپور _ انتخابات ریاست جمهوری ترکیه در سال ۲۰۲۳ بنا به اظهار نظر بسیاری از کارشناسان سیاسی در سرتاسر جهان،مهمترین انتخابات این سال تلقی شده است.شرایط ژئوپولوتیکی ترکیه و نقش تعیین کننده آن در سیاست گذاری منطقه ای و جهانی از یک سو و تلاش بلوک های مختلف قدرتهای جهانی برای ایجاد همسویی بیشتر با ترکیه در جهت منافع خود،نتیجه این انتخابات را بیش از پیش مهم و استراتژیک کرده است.به نظر می رسد حال که اکثریت پیش بینی ها و آنکت های انتخاباتی در جهان بر پیروزی کمال کیلیچداراوغلو نامزد ائتلاف ملت تاکید دارند،ما با نگاهی دقیق تر به آرایش سیاسی و خواست اجتماعی مردم در کشور ترکیه و در نهایت به احتمالات فرجام انتخابات بنگریم.
الف):
آمار شرکت کنندگان احتمالی در انتخابات
بنا به گفته رییس ستاد عالی انتخابات ترکیه تعداد رای دهندگان انتخابات ریاست جمهوری در سال ۲۰۲۳،شصت چهار میلیون و یکصد و سیزده هزار و نهصد چهل یک نفر میباشد که از این تعداد سی و یک میلیون ششصد و هفتاد دو هزار و دویست هشتاد هفت نفر آن مرد و مابقی زن هستند.
از تعداد کل رای دهندگان چهار میلیون نهصدو چهار هزارو ششصد هفتاد دو نفر رای اولی میباشند.همچنین تعداد رای دهندگان در کشورهای خارجی نیز سه میلیون و چهارصد شانزده هزار و یکصد هفتاد دو نفر می باشد.
طبق پیش بینی های انجام گرفته به نظر میرسد میزان مشارکت در داخل ترکیه بیش از ۸۵٪ واجدین و در خارج از ترکیه بیشتر از ۵۵٪ واجدین باشد.
ب):
شرایط اجتماعی،دینی ، مذهبی،اتنیکی رای دهندگان
-کشور ترکیه با جمعیت اکثرا مسلمان دارای بافت اعتقادی خاصی است که بدون توجه به دینامیک آن امکان تحلیل درست جهت گیری های سیاسی میسر نمیباشد
بنا به نتایج نظرسنجی ایمان و دینداری که توسط محققان دانشگاه مارمارای استانبول در سال جاری انجام گرفته است،۹۴٪مردم ترکیه انسانهای خداباور و ۶۴٪ مردم خود را مذهبی میدانند و تقریبا ۵۰٪زنان در ترکیه محجبه میباشند.از دیگر سو اکثریت مردم ترکیه سنی مذهب(حنفی،شافعی،حنبلی، مالکی)هستند و علویان ۲.۵٪ جمعیت ترکیه را تشکیل میدهند.
-از لحاظ اتنیکی علی رغم تنوع چشمگیر اتنیکی در ترکیه به دلایل مختلف تنها ترک ها و کرد ها در انتخابات تاثیر سیاسی معناداری دارند.
-از لحاظ خط مشی سیاسی-فکری میتوان چهار دسته عمده تاثیرگذار را در سپهر سیاسی ترکیه تعریف نمود:
۱-ملی گرایان
۲-اسلام گرایان و محافظه کاران
۳-کمالیست ها و چپ گرایان
۴-ناسیونالیست ها و فعالان کرد
بنا به آمار میدانی و با استناد به نتایج انتخابات گذشته و با در نظر گرفتن درصد خطا،در شرایط نرمال:
اسلام گرایان دارای سبد رای ۳۵٪ تا ۴۵٪
کمالیست ها و چپ ها دارای سبد رای ۲۵٪ تا ۳۰٪
ملی گرایان دارای سبد رای ۲۰٪ تا ۲۵٪
کردها دارای سبد رای ۹٪ تا ۱۲٪
میباشند.
ج):
احزاب و ائتلاف های تاثیرگذار در انتخابات سال ۲۰۲۳
احزاب نقش اساسی در میدان سیاست ترکیه دارند با اینحال به سبب بروز شرایط دو قطبی در پهنه سیاسی-اجتماعی ترکیه،اکنون اغلب احزاب در غالب دو ائتلاف جمهور و ملت به رقابت می پردازند.در این مقال تلاش میکنیم به تفکیک خط مشی و جایگاه اجتماعی به احزاب تاثیر گذار در انتخابات بپردازیم.
ائتلاف جمهور:
-حزب عدالت و توسعه(AKP)
حزب متعلق به رجب طیب اردوغان در سال ۲۰۰۱ تاسیس شده است که اساس کار سیاسی خود را بر کار تشکیلاتی حزبی قدرتمند با محوریت توسعه و عدالت اجتماعی بنا نهاده است.حزب عدالت و توسعه گفتمان سیاسی خود را بیشتر بر اسلام گرایی مدرن پیش برده است ولی بعد از کودتای سال ۲۰۱۶ ملی گرایی و وطن دوستی را نیز بدان افزوده است.
نکته مهم در مورد حزب عدالت و توسعه،شخص اردوغان میباشد که به علل مختلف شخصیتی و کارکردی،شخصا سبد رایی جداگانه ای از حزب مطبوعش دارد.بدین معنی که عده ای از شهروندان ترکیه ای علی رغم اینکه علاقه یا نزدیکی به حزب عدالت و توسعه ندارند،شخص اردوغان را به عنوان رهبر کشور میپذیرند.به استناد نظرسنجی های صورت گرفته حزب عدالت و توسعه دارای سبد رایی ۳۵٪ تا۴۰٪ میباشد.
-حزب حرکت ملیت گرا(MHP)
حزب حرکت ملیت گرا در سال ۱۹۶۹ توسط آلپ ارسلان تورکش تاسیس شده و دارای تمایلات ملی گرا می باشد.این حزب بین قشر وسیعی از نظامیان و نیروهای امنیتی طرفدار دارد.به علت انشقاق رخ داده در سال ۲۰۱۷ بخشی از اعضای حزب به رهبری مرال آکشنر حزب خوب(İYİ PARTY) را از دل حزب حرکت ملیت گرا تاسیس نمودند.بنا به نظرسنجی ها سبد رای حزب حرکت ملیت گرا به میزان ۷.۵٪ تا ۹٪ برآورد می شود.
-حزب اتحاد بزرگ(BBP)
Amir, [21/02/1402 08:25 ب.ظ]
این حزب که توسط محسن یازیجی اوغلو در سال ۱۹۹۳ تاسیس شده،دارای گرایشات ملی گرایانه است و طبق نظرسنجی ها دارای سبد رای ۰.۷٪ تا ۰.۸٪ می باشد.
-حزب دوباره رفاه(Yeniden Refah)
حزب دوباره رفاه در سال ۲۰۱۸ توسط فاتح اربکان فرزند نجم الدین اربکان بنیانگذار حزب رفاه و پدر معنوی اسلام گرایان تاسیس گردیده است.
فاتح اربکان مدعیست که ادامه دهنده واقعی پدرش و جریان دیدگاه ملی(Milli Görüş) حزب مطبوعش میباشد.بنا به نظرسنجی ها سبد رای این حزب ۱٪ تا ۱.۸٪ می باشد.
-حزب مطالبه آزاد(Hüda par)
این حزب اسلامگرا و امت گرای کردی در سال ۲۰۱۲ توسط محمد حسین ییلماز تاسیس شده است بنا به نظرسنجی ها سبد رای این حزب ۰.۳٪ تا ۰.۵٪ می باشد.
-حزب چپ دموکرات (DSP)
حزب چپ دموکرات در سال ۱۹۸۵ توسط بولنت اجویت تاسیس شده است.طبق نظرسنجی ها حزب دارای سبد رای ۱٪ تا ۱.۵٪ می باشد.
ائتلاف ملت
-حزب جمهوری خلق(CHP)
اولین حزب تاریخ جمهوری ترکیه که توسط آتا ترک در سال ۱۹۲۳ تاسیس شده است.حزب جمهوری خلق به عنوان حزب اصلی اپوزیسیون،پس از مذاکرات طولانی با دیگر اعضای ائتلاف،دبیر کل حزب،کمال کیلیچداراوغلو را به عنوان نامزد اپوزیسیون در انتخابات ۲۰۲۳ مطرح نمود. بنا به نظرسنجی ها حزب جمهوری خلق دارای سبد رای ۲۳٪ تا ۲۷٪ می باشد.
-حزب خوب(İYİ Parti)
همانطور که اشاره شد حزب خوب پس از انشقاق از حزب حرکت ملیت گرا به رهبری مرل آکشنر در سال ۲۰۱۷ تاسیس شد.این حزب علی رغم ساختار ملی گرا در بدنه خود دارای هواداران کمالیست و سوسیالیست میباشد بنا به نظرسنجی ها و پس از کش و قوس های انتخاب نامزد اپوزیسیون،سبد رای حزب خوب ۷٪تا ۱۰٪ می باشد.
-حزب سعادت(SP)
حزب سعادت در سال ۲۰۰۱ میلادی پس از بسته شدن حزب رفاه توسط نجم الدین اربکان تاسیس شد.خواستگاه اصلی رای دهندگان این حزب اسلام گرایان و محافظه کاران سنتی می باشند.بنا به نظرسنجی ها سبد رای این حزب ۰.۵٪ تا ۰.۷٪ می باشد.
-حزب دوا(Deva Partisi)
حزب دوا با عقاید لیبرال محافظه کار در سال ۲۰۲۰ توسط علی باباجان،وزیر سابق دولت اردوغان،تاسیس شده است.طبق نظرسنجی ها سبد رای حزب دوا ۰.۵٪ تا ۱٪ می باشد.
-حزب آینده(Gelecek Partisi)
حزب آینده در سال ۲۰۱۹ توسط احمد داووداوغلو نخست وزیر سابق حزب عدالت و توسعه با عقاید لیبرال محافظه کاری تاسیس شده است.بنا به نظرسنجیها ۰.۲٪ تا ۰.۴٪ برآورد شده است.
-حزب دموکرات(Demokrat partisi)
حزب دموکرات که به وضوح ارتباطی با حزب دموکرات عدنان مندرس ندارد در سال ۲۰۱۹ توسط گولتکین اویسال تاسیس شده است و یکی از شش عضو اصلی میز ششگانه اپوزیسیون میباشد طبق نظرسنجی ها این حزب دارای سبد رای ۰.۱٪ تا ۰.۲٪ میباشد.
ائتلاف آتا(ATA İttifakı)
ائتلاف آتا که از اجتماع چند حزب و گروه ملی گرا به وجود آمده است دکتر سینان دوغان،نماینده سابق مجلس از حزب حرکت ملیت گرا را به عنوان نامزد ریاست جمهوری خود معرفی کرده است.طبق نظرسنجی ها این ائتلاف دارای سبد رای ۲.۵٪ تا ۴٪ می باشد.
حزب مملکت(Memleket Partisi)
حزب مملکت در سال ۲۰۲۰ توسط محرم اینجه کاندیدای اصلی اپوزیسیون در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۸ تاسیس گردید.طرفداران این حزب عموما کمالیست های ملی گرا هستند که با سیاستهای کمال کیلیچداراوغلو در حزب جمهوری خلق مخالف هستند.سبد رای این حزب بنا به نظرسنجیها ۳.۵٪ تا ۷.۵٪ میباشد.
ائتلاف زحمت(تلاش) و آزادی(Emek ve özgürlük ittifakı)
این ائتلاف در سال ۲۰۲۲ از به هم پیوستن حزب کردها،حزب دموکراتیک خلقها(HDP) و احزاب چپگرای رادیکال،کارگر ترکیه(TİP)زحمت(EMEP) حرکت زحمتکشان(EHP)آزادی اجتماعی(TÖP)سبز و چپ آینده(Yeşil Sol Parti)فدراسیون مجالس سوسیالیست(SMF) به وجود آمده است.بنا به نظرسنجی ها این ائتلاف دارای سبد رای ۹٪ تا ۱۱٪ می باشد.
د):
آرایش سیاسی و دینامیسم احزاب در انتخابات ۲۰۲۳
به نظر می رسد تحلیل انتخابات ریاست جمهوری ۱۴ می، از نقطه نظر مشی سیاسی چپ-راست یا محافظه کار-لاییک،که معمولا جهت جبهه بندی های سیاسی ترکیه از آن استفاده میشود چندان کارایی نداشته باشد.
توجه دقیق به صف بندی روی داده در کارزار انتخاباتی نشان میدهد دو طرف اصلی مبارزه انتخاباتی فارغ از ایدئولوژی سیاسی مطبوع، در دو جبهه ملی گرایی مستقل درمقابل دموکراسی خواهی غربی قرار گرفته اند.
اگر به ایدئولوژی سیاسی ائتلاف ملت بنگریم،حزب جمهوری خلق با مواضع چپ سکولار،حزب خوب با مواضع ناسیونالیستی،حزب دوا و آینده با مواضع لیبرال محافظه کار،حزب سعادت با مواضع اسلامگرایی سنتی محافظه کار در قالب یک ائتلاف جمع شده اند که با اعلام همراهی ائتلاف زحمت و آزادی کردها و چپ های رادیکال،اردوگاهی تشکیل داده اند که شاید بتوان تنها یک هدف مشترک برای آن در نظر گرفت:
Amir, [21/02/1402 08:25 ب.ظ]
پایین کشیدن اردوغان از اقتدار سیاسی!
در دیگر سو برای مثال حزب چپ دموکرات که از لحاظ اعتقادی نزدیکی بسیار زیادی با حزب جمهوری خلق داشت طی بیانیه ای با اعلام حمایت از سیاست های ملی گرایانه مستقل اردوغان و انتقاد از رویه ائتلاف ملت به ائتلاف جمهور پیوست
و یا شخص محرم اینجه با انتقاد از رویه حزب قبلی خود به خاطر دور شدن حزب از آرمان های آتا ترک،این بار به صورت مستقل در انتخابات حضور یافته است.البته این روند به ظاهر غیر معمول از لحاظ سیاست میدانی در بستری منطقی شکل یافته است.کلیچداراوغلو میداند که به تنهایی نمیتواند رییس جمهور ترکیه شود او در خوشبینانه ترین حالت به تنهایی دارای ۲۵٪ رای میباشد و برای رسیدن به بالای پنجاه درصد به آرای کردها،ملی گرایان و اسلام گرایان ناراضی نیاز دارد.
-دو قطبی ملی گرایی مستقل-دموکراسی غرب گرا
همانگونه که در ابتدای نوشته گفته شد،شرایط ژئواستراتژیک ترکیه از لحاظ خارجی و شرایط اقتصادی،اجتماعی،فرهنگی از لحاظ داخلی دلایل اساسی قطبی شدن جامعه ترکیه می باشد.
ائتلاف جمهور معتقد به استقلال سیاسی اقتصادی هرچه بیشتر،آزادی عمل در اجرای مانورهای سیاسی،ایجاد توازن در روابط خارجی،توجه هرچه بیشتر به تولید،علی الخصوص تولیدات نظامی-امنیتی،تاکید بر ارزشهای بومی و ملی،تاکید بر ارزشمندی نهاد های اجتماعی همچون خانواده،مبارزه قاطع با گروه های تجزیه طلب و تروریستی،ایجاد و گسترش شورای کشورهای ترک،گسترش حضور نظامی و غیر نظامی در مناطق مختلف جهان همچون بالکان،آفریقا و قفقاز است و در مقابل ائتلاف ملت معتقد به ایجاد رفاه و دموکراسی با نزدیکی بیشتر با کشورهای غربی،
پرهیز از رودررویی با غرب در مسائل منطقه ای و فرا منطقه ای،مراودات بیشتر با جریان سرمایه جهانی،آزادی های اجتماعی بیشتر ازجمله تسهیل قانونی روابط دگرباشان جنسی، سپردن امور استراتژیک نظامی به شرکت های توانمند غربی،
آزادی عبدالله اوجالان رهبر پ.ک.ک و صلاح الدین دمیرتاش رهبر حزب ه.د.پ از زندان و قبول درخواست های پ.ک.ک برای صلح،آزادی زندانیان مرتبط با بخشنامه های رییس جمهوری پس از کودتای ۲۰۱۶(جریان گولن).
این دو برنامه متفاوت که به نظر میرسد در اکثر موارد در نقطه مقابل هم قرار گرفته اند باعث شده است که طرفداران دو طیف فارغ از نقاط قوت و ضعف خود با تمام توان درصدد شکست جناح مقابل برآیند.
ه):
نقاط قوت و ضعف کاندیداهای اصلی انتخابات
کمال کیلیچداراوغلو
کیلیچداراوغلو به عنوان یک بروکرات پس از جریان کاست سازی برای دنیز بایکال دبیر کل قبلی حزب جمهوری خلق به این مقام رسیده است،هرچند برخی از یاران دنیز بایکال همچون اونور اویمن معاون دبیرکل حزب معتقدند که کلیچداراوغلو بر اساس یک پروژه از قبل تعیین شده توسط عوامل غربی به این مقام گمارده شده است. کلیچداراوغلو از علویان ترکیه می باشد این نکته با توجه به جمعیت اکثرا سنی ترکیه یکی از نقاط ضعف او تلقی میشود از دیگر سو وی فاقد کاریزمای شخصیتی سیاسیست و سخنرانی هایش اغلب چندان وجدآور نیست.معمولا گفته هایی به زبان می آورد که به واقعیت نزدیک نیست برای مثال در روزهای اخیر خود را وزیر سابق امور مالی معرفی کر که بلافاصله مشخص شد تنها مدتی کارمند وزارت بوده است!
اما مهمترین نقطه قوت او حمایت اکثریتی جریانهای اپوزیسیون از او برای شکست دادن اردوغان میباشد
رجب طیب اردوغان
اردوغان رهبری دارای شخصیتی کاریزماتیک با ادبیاتی عامه پسند است که به راحتی میتواند با مخاطبانش ارتباط برقرار کند و آنها را برای روز موعود تهییج کند،اردوغان تا حال در هیچ انتخاباتی شکست نخورده است.
شرایط اقتصادی و تورم افسار گسیخته،مساله پناه جویان سوری،مشکلات بروکراتیک و جناح بندی های سیاسی حزب عدالت و توسعه،امتداد اقتدار ۲۰ ساله، همچنین بروز زمین لرزه های اخیر از نقاط ضعف اردوغان در انتخابات آتی میباشد.
و):
استراتژی و تاکتیکهای انتخاباتی
کلیچداراوغلو ۳ راهبرد اساسی برای کارزار انتخاباتی خود مطرح کرده است
-بازگشت به سیستم پارلمانی.
-صلح و آشتی با گروه های معارض کرد و جریان گولن.
-نزدیکی هرچه بیشتر با جهان غرب.
با توجه به این مولفه های راهبردی،کلیچداراوغلو علاقه ای به حضور افراد مخالف با این راهبردها در ائتلاف خود نداشت، لذا احزاب مملکت و چپ دموکرات که به اتفاق دارای سبد رای ۵٪ بودند،به ائتلاف دعوت نشدند،اما احزاب سعادت،دوا، آینده و دموکرات که دارای خواستگاه دست راستی و محافظه کار هستند و نهایتا دارای سبد رای کمتر از ۲٪ میباشند به امید جذب رای از ناراضیان حزب عدالت و توسعه،وارد ائتلاف شدند.
Amir, [21/02/1402 08:25 ب.ظ]
کلیچداراوغلو که رای حدودا ده درصدی کردها را با وعده آزادی اوجالان و دمیرتاش و صلح با پ.ک.ک در جیب خود می بیند امید دارد به واسطه حزب خوب و آرای ملی گرایان ناراضی به ریاست جمهوری ترکیه برسد.
اردوغان نیز سه راهبرد اساسی را برا کارزار انتخاباتی خود بکار گرفته است
-افزایش سیاست های دولت رفاهی.
-تاکید همه جانبه به تولیدات و اکتشافات استراتژیک بومی.
-تاکید بنیادی بر سیاست های ملی گرایانه.
اردوغان با آگاهی از شرایط اقتصادی پرتلاطم داخلی تلاش میکند با اتخاذ سیاست های رفاهی مثل کاهش سن بازنشستگی،رایگان کردن گاز مصرفی خانگی از طریق میدان کشف شده در منطقه کارادنیز،احداث بیمارستان های دولتی رایگان،کاهش حق بیمه اصناف،احداث خانه های دولتی ارزان و… از سوی دیگر با ایجاد امید برای بهبود شرایط اقتصادی در آینده،رای دهندگان مردد را تشویق به حمایت از خود کند.
وی با پرده برداری مکرر از پروژه های تکنولوژیکی-نظامی مثل اولین ماشین ملی ترکیه(Tog) اولین ناو با قابلیت حمل پهباد در جهان(TCG Anadolu)تانک جنگی(Altay)هواپیمای بدون سرنشین(Kızıl Elma)جنگنده سبک(Hur Jet)جنگنده نسل پنج(KAAN) تلاش دارد با افزایش سطح غرور ملی افراد بیشتری را مجاب به رای دادن به او کند.
ز):
تحلیل میدانی انتخابات و بررسی احتمالات
بنا به نظرسنجی ها،پس از زلزله شدید کاهرامان ماراش که از آن به عنوان فلاکت قرن نیز یاد می کنند،ناتوانی نسبی حکومت در کمک رسانی به زلزله زدگان در دو روز اول و شوک هیجانی ناشی از زلزله باعث افت نسبی محبوبیت اردوغان گردید ولی دقیقا یک ماه بعد و پس از اعلام نام نامزد ائتلاف ملت و قهر چند روزه مرال آکشنر رهبر حزب خوب از ائتلاف و بازگشت دوباره وی با پادرمیانی شهرداران استانبول و آنکارا،ریزش قابل توجهی در آرای حزب خوب آغاز شد.اردوغان پس از رفع شدن شوک اولیه زلزله با حضور مکرر در مناطق زلزله زده و قول تکمیل واحد های مخروبه طی یک سال و دادن امتیازات بیشتر به مناطق زلزله زده توانست بحران پس از زلزله را که میتوانست به بهای شکست انتخاباتی برای او تمام شود به فرصت انتخاباتی تبدیل کند.وی با رو کردن پی در پی تولیدات نظامی،اکتشافات مرتبط با سوخت فسیلی و خودروی ملی که برای مردم ترکیه به سبب شکست پروژه خودرو انقلاب(Devrim) در اوایل دهه شصت میلادی بسیار حائز اهمیت بود،هر روز بر میزان آرا خود بیافزاید.
از دیگر سو نزدیکی بیش از پیش کلیچداراوغلو با حزب دموکراسی خلقها(HDP) و حمایت علنی سران پ.ک.ک(PKK)از ریاست جمهوری کلیچداراوغلو،همچنین حمایت تقریبا کامل اکثریت رسانه های نوشتاری معروف غربی همچون اکونومیست، اشپیگل و… از کلیچداراوغلو و تاکید آنها به مردم ترکیه برای گذر از اردوغان،باعث افزایش آرای اردوغان در میان قشر مردد رای دهنده در ترکیه شده است.
البته باید در نظر داشت که تحلیل صحیح انتخابات ۱۴ می بدون در نظر گرفتن دو کاندیدای دیگر ممکن نیست.
دکتر سینان اوغان نامزد ائتلاف آتا،که رای ملی گرایان را همراه دارد ممکن است باعث ریزش رای ملی گرایان طرفدار حزب خوب شود و محرم اینجه به عنوان یک کمالیست سنتی میتواند باعث جذب آرای طرفداران حزب جمهوری خلق که ارتباط خوبی با کلیچداراوغلو ندارند شود.بنا به نظر سنجی ها هردو کاندیداها دارای سبد رای ۳٪ تا ۵٪ هستند که میتوانند در نتیجه انتخابات تاثیر گذار باشند.
با احتساب شرایط گفته شده و تجمیع آرای احتمالی و با در نظر گرفتن ۰.۷٪ تا ۱٪ رای ترکیه ای های مقیم خارج به نفع اردوغان،
دو سناریو احتمالی برای نتایج انتخابات ریاست جمهوری ۱۴ می متصور است:
اول
پیروزی اردوغان در دور اول با مجموع آرای ۵۱٪ تا ۵۳٪
دوم
راهیابی اردوغان(۴۸٪ تا ۴۹٪) و کلیچداراوغلو(۴۳٪تا۴۵٪) به دور دوم انتخابات.
شخصا بنا به آرایش نیروهای سیاسی و دینامیسم موجود در جامعه ترکیه در صورت اینکه اتفاق محیر العقولی در یک هفته تا انتخابات رخ ندهد،معتقد به وقوع سناریو اول هستم.
