آشتی ارمنستان و آذربایجان ممکن خواهد شد؟

به گزارش واحد ترجمه پایگاه خبری یاز اکو، ششمین نشست در چارچوب مذاکرات صلح  بین آذربایجان و ارمنستان بین چارلز میشل رئیس شورای اروپا، الهام علی اف رئیس جمهور آذربایجان و نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان در بروکسل برگزار شد.

میشل موضوعات مورد بحث رهبران در این دیدار را تشریح کرد. به گزارش مطبوعات آذربایجان، در نشست بروکسل موضوع بازگشت آذربایجانی هایی که از سرزمین مادری خود در ارمنستان اخراج شده اند مورد بررسی قرار گرفت.

این موضوع اگرچه سال‌ها فراموش شده بود، اما پس از آزادسازی سرزمین‌های  اشغالی در سال ۲۰۲۰، دوباره توسط آذربایجان مطرح شد.

در قرن بیستم، صدها هزار آذربایجانی ساکن ارمنستان چهار بار از سرزمین‌های خود اخراج شدند. سه مورد از این اخراج ها پس از جنگ بین دو ملت صورت گرفت و یکی از آنها تصمیم جوزف استالین رهبر شوروی بود.

آذربایجانی هایی که در آگوست ۲۰۲۲ از ارمنستان اخراج شدند و خود را آذربایجانی غربی تعریف می کنند، اکنون یک جامعه ایجاد کرده اند.

علی اف گفت :حقوق آذربایجان غربی باید احیا شود و آنها باید بتوانند به سرزمین مادری خود بازگردند.

معاون وزیر امور خارجه آذربایجان  گفت: بازگشت آذربایجانی ها باید یکی از مولفه های دستور کار صلح بین آذربایجان و ارمنستان باشد.

پس از آزادسازی اراضی آذربایجان از اشغال در جنگ ۴۴ روزه در سال ۲۰۲۰، انجمن آوارگان آذربایجان (ARS) که توسط افراد  گریخته از سرزمین های اشغالی تأسیس شده بود، منحل شد و در ۳ اوت ۲۰۲۲ به انجمن پناهندگان آذربایجان تبدیل شد.

جامعه آذربایجان غربی (WAC). در ۲۶ ژانویه ۲۰۲۳، WAC “مفهوم بازگشت” را تصویب کرد، یعنی “مفهوم (تضمین) بازگشت مسالمت آمیز، ایمن و شرافتمندانه آذربایجانی های اخراج شده از ارمنستان امروزی را مدنظر قرار داد.

با توجه به اهداف کلی این مفهوم، اهداف این جامعه عبارتند از: به دست آوردن یک توافق نامه بین المللی الزام آور قانونی با مکانیزم راستی آزمایی و تضمین مناسب که تضمین کننده بازگشت داوطلبانه آذربایجانی های اخراج شده از ارمنستان کنونی به سرزمین خود در امنیت و عزت باشد.

ایمن سازی فرآیند بازگشت با امنیت مناسب، برنامه های بشردوستانه، اجتماعی-اقتصادی و کمکی؛ ایجاد نظارت بین المللی، پاسخگویی، امنیت، مداخله و سایر فعالیت های ضروری برای جلوگیری از اخراج مجدد، تبعیض و آسیب به جمعیت بازگشته موارد مورد تاکید در این چهار چوب است.

پس از اعلام این مفهوم، هدف ترویج آن در سطح بین المللی بود. در ۲۲ فوریه ۲۰۲۳، سند مفهومی به شورای امنیت سازمان ملل متحد، مجمع عمومی و شورای اقتصادی و اجتماعی ارسال شد. WAC نامه ای به آدری آزولای، مدیر کل یونسکو ارسال کرد و از این سازمان خواست تا یک هیئت حقیقت یاب به ارمنستان بفرستد تا وضعیت میراث فرهنگی آذربایجان را در آنجا ارزیابی کند.

سپس در ۱۸ ژوئن ۲۰۲۳، WAC میزبان نشستی با نماینده کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد (UNHCR) در آذربایجان بود.

به طور خلاصه، پس از اعلام مفهوم بازگشت، جامعه طی سه ماه موفق شد مسائل مربوط به خود را در دستور کار سازمان های بین المللی قرار دهد و توجه طرف ارمنی را جلب کند.

مقامات ارمنستان که سال ها در مورد سرنوشت آذربایجانی های اخراج شده از ارمنستان سکوت کردند، با شروع به انتشار “مفهوم بازگشت” WAC در کمیته های سازمان ملل مجبور به واکنش شدند.

نماینده دائم ارمنستان در سازمان ملل با ارسال نامه ای به دبیرکل این سازمان ، آذربایجان را به دنبال سیاست توسعه طلبانه در قبال ارمنستان متهم کرد.

ادعای بی اساس پاشینیان

پاشینیان در سفر به آلمان در ۲ مارس ۲۰۲۳ با شورای روابط خارجی آلمان (GCFR) صحبت کرد و مدعی شد که ابتکار آذربایجان غربی به این معنی است که ارمنستان قلمرو مستقل خود را ندارد و کل خاک ارمنستان به آن ارجاع داده می شود.

بهروز بعد، WAC با صدور بیانیه ای ادعای پاشینیان را رد کرد. سپس، در ۱۲ مارس ۲۰۲۳، WAC نامه‌ای به نخست‌وزیر ارمنستان صادر کرد که در آن از وی خواست تا گفتگو در مورد موضوع بازگشت را آغاز کند. در این نامه تاکید شده است که حقوق آذربایجانی ها در روند بازگشت باید در چارچوب یک سازوکار مناسب بین المللی تضمین شود.

پاشینیان درخواست بازگشت آذربایجانی های غربی را رد کرد و گفت که آرشیو ارمنستان مملو از جزئیات غرامت پرداخت شده به این افراد است.

در حالی که پاشینیان امکان بازگشت آذربایجانی ها را رد کرد، علی اف در ۱۶ مارس ۲۰۲۳ اظهار داشت: «دولت آذربایجان حقوق فردی و امنیت ساکنان ارمنی ساکن قره باغ را تضمین خواهد کرد. ارمنستان باید حقوق و امنیت WAC را بر اساس اصل عمل متقابل تضمین کند.

در ۱۷ مارس ۲۰۲۳، وزارت امور خارجه ارمنستان بیانیه ای صادر کرد که بیانیه علی اف را یک خواسته ارضی علیه ارمنستان ارزیابی کرد.

در پاسخ به وزارت امور خارجه ارمنستان در ۱۷ مارس ۲۰۲۳، WAC مجدداً این ادعاها را رد کرد و تأکید کرد که «خواسته‌های ما برای بازگشت مسالمت‌آمیز به خانه‌هایمان نباید به عنوان مخل تمامیت ارضی یا حاکمیت سوء تعبیر  شود.

 WAC در ادامه اظهار داشت که این یک موضوع سرزمینی نیست، یک موضوع حقوق بشری است.

اتحادیه اروپا از حق بازگشت حمایت می کند

در حالی که این مناظره بین ارمنستان، آذربایجان و WAC ادامه داشت، در ۱۲ آوریل ۲۰۲۳، گروهی از زنان آذربایجان غربی درخواستی را به اورسولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا ارسال کردند تا از بازگشت امن و با عزت آذربایجانی ها به خانه هایشان حمایت کنند.

به گزارش رسانه‌های آذربایجان، اتحادیه اروپا صریحاً حمایت خود از حق بازگشت همه جمعیت‌های آسیب دیده تاکید کرد و اهمیت این موضوع را در روند گسترده‌تر صلح تصدیق کرد.

به طور خلاصه، دولت ارمنستان در حالی که خواستار حقوق و امنیت برای ارامنه ساکن آذربایجان در چارچوب سازوکار بین المللی است، نمی خواهد حق بازگشت آذربایجانی های اخراج شده از ارمنستان را به رسمیت بشناسد.

علیرغم تلاش طرف ارمنی برای ارائه تقاضای بازگشت آذربایجانی ها به عنوان یک سیاست توسعه طلبانه، WAC معتقد است که بازگشت به عقب یک موضوع حقوق بشری است.

از زمان جنگ دوم قره باغ، رئیس جمهور علی اف بارها اعلام کرده است که دولت و قانون اساسی آذربایجان حقوق و امنیت ارامنه ساکن قره باغ را تضمین می کند، اما اظهارات مشابهی از سوی پاشینیان در مورد آذربایجانی هایی که می خواهند به سرزمین های خود بازگردند، بیان نکرده است. برای مثال زدن و دستیابی به عادی سازی روابط آذربایجان و ارمنستان، طرف ارمنی می تواند خواستار حقوق و امنیت برای ارامنه مقیم قره باغ و همچنین تضمین حق بازگشت و امنیت برای آذربایجانی هایی که قبلاً در ارمنستان زندگی می کردند، باشد.