به گزارش پایگاه خبری یاز اکو به نقل از شرق، لمس بحران های زیست محیطی مانند خشک سالی، وقوع سیل و توفان های شن، اغلب ما را به سمت ارزش های واقعی عملکرد تالاب ها سوق خواهد داد. این اتفاقی است که متاسفانه در کشور به واسطه تعداد زیاد تالاب هایی که متحمل آسیب های ناشی از آثار تجمعی خشک سالی و استفاده بیش از حد از منابع آبی شده اند، رخ داده است. این بحران ها زنگ های خطر جدی بوده و یادآور ضرورت انجام اقدامات عاجل هستند.
شاید وضعیت بحرانی امروز دریاچه ارومیه، آخرین فرصت برای افزایش آگاهی و سرآغاز انجام کارهایی متفاوت نظیر بهره برداری پایدار از منابع آبی یک حوضه آبخیز باشد. احیای اکوسیستم های خرد به عنوان ذخیره گاه های تنوع زیستی، آن هم در زمانی که ارومیه در چنین وضعیتی قرار گرفته، می تواند نقش کوچک اما موثری داشته باشد؛ چرا که جوامع محلی اطراف دریاچه ارومیه و تالاب های اقماری آن، کماکان می توانند بهترین حامیان طرح احیای این دریاچه باشند.
طرح هایی مانند «پرداخت مابازای خدمات اکوسیستمی» در بسیاری کشورها در دست اجراست و بر این مبنا گاه حتی برخی صنایع مرتبط مانند کارخانه های تولید آب معدنی که وابسته به ذخایر آبی سالم هستند، از این مکانیسم برای سوبسیده کردن یا اعطای کمک هزینه به جوامع محلی استفاده می کنند و از این طریق زمین و منابع آبی هم به شکل پایدار مدیریت خواهند شد. این سیستم سرمایه گذاری مخصوصا در مناطق بالادست شهرهایی مناسب است که مجاور تالاب ها باشند.
پروفسور ناصر آق، عضو هیئت علمی دانشگاه ارومیه و بنیان گذار پژوهشکده آرتمیا و رئیس انجمن آبزی پروری ایران، یکی از معدود کارشناسانی است که معتقد است طرح های احیای دریاچه ارومیه باید از مقیاس کلان به مقیاس خرد تقلیل داده شوند. آنچه در ادامه می خوانید، شرح کامل گفت وگو با ایشان درباره وضعیت کنونی دریاچه ارومیه و راهکارهای پیشنهادی شان برای احیای دریاچه ارومیه است.
آقای دکتر آق نظر شما درباره تیتر «دریاچه ارومیه خشک شد» چیست؟
دریاچه ارومیه هنوز کاملا خشک نشده است. تصاویر ماهواره ای و بازدیدهای میدانی نشان می دهد که هنوز در بخش هایی از دریاچه بالاخص در بخش شمالی آب هست، اما حجم آب باقی مانده و وسعت پیکره آبی باقی مانده زیاد نیست. به هر حال این بار زنگ خطر کاملا جدی است. اما اخبار منتشر شده با عنوان خشکی کامل دریاچه ارومیه کذب است.
از نظر بیولوژیکی چطور؟ آیا هنوز دریاچه حیات دارد؟
منظر بیولوژیکی دریاچه ارومیه یعنی آرتمیا، جلبک ها، باکتری های شورپسند، پرندگان بومی و مهاجری که به خاطر آرتمیا وارد دریاچه می شدند. متاسفانه با اشباع شدن آب دریاچه با نمک، این اکوسیستم تحت تاثیر قرار گرفت به طوری که جمعیت آرتمیا صدها برابر کمتر شده و تعداد پرندگان هم به شدت کاهش یافته است. از ۱۱ گونه جلبک هم شاید فقط یک گونه وجود دارد، ولی باکتری های شورپسند کماکان حضور دارند.
اکوسیستم دریاچه هر زمان که شرایط کمی بهبود یابد، می تواند خود را احیا کند؛ بنابراین ضرورت دارد حداقل دریاچه ارومیه را در ابعادی کوچک تر احیا کرد. تجربیات تاریخی در مورد دریاچه هایی که به دلیل کمبود منابع آبی خشک شده اند، وجود دارد که نشان می دهد می توان با وسعت کمتر و در ابعاد کوچک تر این نوع دریاچه ها را حفظ کرد. از سال ۱۳۸۵ نظرم این بوده که تا زمان پابرجا بودن بحران آب، می بایست وسعت دریاچه ارومیه را کوچک تر کرد تا زمانی که بحران آب تمام شود. ستاد احیا، این تفکرات را تا حدود زیادی پذیرفت و قرار بر این بود که حدود دوسوم دریاچه ارومیه احیا شود، ولی متاسفانه حقابه آن گونه که باید تامین نشد و البته نقش تغییر اقلیم و کاهش بارندگی و مدیریت ضعیف منابع آب نیز بسیار تاثیرگذار بود. در نتیجه جریان آب از طرف رودخانه ها خیلی کاهش پیدا کرد و کار امروز خیلی مشکل تر از قبل است.
با این وجود، شما احیای دریاچه ارومیه را هنوز ممکن می دانید؟
بله، کماکان معتقدم چون هنوز هم پتانسیل تولید آب در حوضه آبریز دریاچه ارومیه به اندازه کافی وجود دارد، بتوان با مدیریت بهتر، بخش هایی از دریاچه را احیا کرد.
نظرتان در مورد برنامه های ستاد احیای دریاچه ارومیه چیست؟
ستاد احیای دریاچه ارومیه پروژه های زیادی را اجرا کرده که برخی از این پروژه ها کاملا در راستای احیای دریاچه و برخی دیگر در راستای پیشگیری از تبعات خشک شدن بخش هایی از حاشیه دریاچه بوده است. تلاش شد تا از گردو غبارهای ناشی از خشکی دریاچه جلوگیری شود، ولی برخی از این طرح ها به راستی جوابگو نبودند. چند طرح اساسی مانند لایروبی رودخانه ها که به برقراری جریان آب به سمت دریاچه کمک می کند، رهاسازی آب از پشت سدها، احداث یک کانال و وصل کردن زرینه رود به سیمینه رود، طرح کانی سیب و طرح انتقال آب زاب به دریاچه ارومیه جزء کارهای مثبت و بجایی بودند که در راستای احیای دریاچه انجام شدند؛ اما من از همان ابتدا باور داشتم که حتی اگر این طرح ها به بهترین شکل هم اجرا شوند، باز جوابگوی احیای دریاچه نخواهند بود.
چرا چنین نظری داشتید؟
چون بستر دریاچه یا ژئومورفولوژی دریاچه کاملا تغییر کرده است. توپوگرافی بستر دریاچه دیگر مثل سابق نیست. در مناطق مختلف بستر دریاچه بین دو تا چهار متر توسط رسوبات نمک و خاک بالا آمده و کف عمده دریاچه عین کف دست صاف شده و آب های ورودی را در سطح وسیع پخش کرده و آماده تبخیر می کند؛ بنابراین دریاچه ارومیه را در فاز اول احیا باید کوچک تر کرد تا جلوی کاهش تبخیر از سطح گرفته شود.
دریاچه ارومیه از قدیم یک دریاچه کم عمق بوده و عمق متوسط آن در بهترین حالت شش متر و حداکثر عمق آن ۱۴ متر بود. در نتیجه دریاچه ارومیه با دریاچه هایی مانند وان (که حدود ۱۶۰ کیلومتر با ما فاصله دارد)، خیلی فرق دارد؛ چرا که حداکثر عمق دریاچه وان بیش از ۴۰۰ متر و عمق متوسط آن ۱۷۰ متر است و بنابراین اگر حتی ۱۰ متر هم از آن عمق آن کاسته شود، محسوس نخواهد بود. در نتیجه عجیب نیست که تغییر الگوی کشت، کاهش بارندگی، تغییر اقلیم، حفر ده ها هزار حلقه چاه و مصرف بی رویه آب در بخش کشاورزی می تواند به سرعت اثر خود را در دریاچه ارومیه برجا بگذارد. این همه در حالی است که مدیریت بهینه آب وجود ندارد و کشاورزی هم مجدد توسعه پیدا کرده است.
چرا تلاش های ستاد احیا برای جلوگیری از توسعه مجدد کشاورزی جوابگو نبود؟
در ابتدا با طرح موسوم به «نکاشت» تلاش کردند جلوی مصرف بی رویه آب را بگیرند، اما متاسفانه موفق نبودند. این طرح را ما در کنفرانس بین المللی نجات دریاچه ارومیه در سال ۱۳۹۲ جزء طرح های بسیار ضروری و ضربتی برای احیای دریاچه ارومیه اعلام کرده بودیم و اگر این طرح اجرا می شد، می توانست قدم خیلی موثری برای احیای دریاچه ارومیه باشد؛ متاسفانه به خاطر موانع زیادی که ایجاد شد، این پروژه را به طرح «به کاشت» تغییر دادند تا بتوانند در مصرف آب کشاورزی صرفه جویی کنند که ممکن است در جاهایی موثر بوده باشد، ولی در جاهایی مجدد با توسعه کشاورزی مواجه هستیم که متاسفانه منابع طبیعی استان هم نتوانسته جلوی آنها را بگیرد.
در مجموع عملکرد ستاد را چگونه ارزیابی می کنید؟
ستاد احیای دریاچه ارومیه در حد توان خود تلاش های زیادی کرد، ولی انتقادهایی هم به ستاد وارد است؛ چون اغلب پروژه ها بدون تحقیقات و بدون داشتن اطلاعات دقیق اجرائی شدند. برای احیای دریاچه ارومیه دست کم می بایست دو سال کار پژوهشی انجام می شد تا مشکلات دریاچه خیلی دقیق تر مشخص شود و پروژه های اجرائی بر اساس یافته های نتایج تحقیقات انجام می شد. ستاد احیای دریاچه ارومیه به تغییرات زیادی که در بستر دریاچه ایجاد شده بود، توجه چندانی نکرد و همین امر باعث شد آبی که با این همه زحمت وارد دریاچه شد، در منطقه وسیعی با عمق کم، پخش و در نهایت تبخیر شود. در چنین شرایطی لازم بود که راهکارهایی سازگار با شرایط حاکم در پیش گرفته شود.
الان وضعیت دریاچه به همان وخیمی آغاز کار ستاد احیای دریاچه ارومیه است؟
بله، متاسفانه شرایط به همان اندازه وخیم است و ما به هشت سال پیش برگشتیم.
نظر شما درباره نقش بزرگراه شهید کلانتری و تاثیر آن بر خشک شدن دریاچه چیست؟
بزرگراه شهید کلانتری از نظر من هیچ تاثیر منفی ای در خشک شدن دریاچه نداشته است. دریاچه با کمبود آب مواجه است و بزرگراه شهید کلانتری هیچ وقت مانع ورود آب به دریاچه نبوده است.
اما آیا توازن بیولوژیکی دریاچه را این بزرگراه برهم نزده؟
بله بزرگراه تا حدودی جریان آب را بین دو طرف شمال و جنوب کاهش داد و مقداری هم (نه خیلی زیاد) باعث رسوب گذاری بیشتر در بخش جنوبی شد که البته طبیعی هم بود؛ چون بیش از ۹۰ درصد رسوبات رودخانه ای از جنوب دریاچه وارد می شدند. به علاوه با بررسی های اخیر، به این جمع بندی رسیده ایم که رسوب گذاری نمک در بخش شمالی دریاچه خیلی بیشتر از بخش جنوبی دریاچه است.
یک تجربه تاریخی مشابه در همین ارتباط وجود دارد؛ حدود ۶۰ سال پیش روی دریاچه بزرگ نمک آمریکا هم که بسیار مشابه دریاچه ارومیه است، جاده ای احداث شد اما این جاده هدفمند ساخته شد. در مورد بزرگراه شهید کلانتری هم هدف بود، اما هدف عمده ما این بود که فاصله بین تبریز و ارومیه کاسته شود. البته این مسئله به جای خود مزایایی دارد؛ چرا که یک مسیر چهار ساعته الان به دو ساعت کاهش یافته و بالطبع در مصرف بنزین، استهلاک ماشین ها و صرفه جویی در وقت موثر است، اما هدف ما بهره برداری از دریاچه ارومیه نبود؛ در حالی که ساخت جاده روی دریاچه بزرگ نمک آمریکا از ابتدا با هدف مدیریت بهتر و بهره برداری بیشتر از آن دریاچه بود. جاده ای که ۶۰ سال پیش احداث شد، آن دریاچه را به دو قسمت و سپس با جاده های بیشتر به چهار قسمت تقسیم کرد، ولی آن را خشک نکرد.
البته در حال حاضر دریاچه بزرگ نمک آمریکا نیز با بحران آب مواجه است و وسعت دریاچه نیز کمتر شده، ولی آنجا هم کاهش وسعت دریاچه به دلیل کاهش آب ورودی است نه به دلیل ساخت جاده. طول پل شهید کلانتری حدود ۱.۵ کیلومتر است و ارتباط خوبی بین طرف شمال و جنوب دریاچه ایجاد کرده؛ درحالی که پل اتصال دهنده شمال و جنوب دریاچه بزرگ نمک آمریکا فقط ۹۰ متر است. بنابراین ضمن اینکه ارتباط کمی بین طرف شمال و طرف جنوب هست، شوری دو طرف را هم در حد دلخواه حفظ می کنند تا بتوانند به بهترین شکل ممکن از آن بهره برداری کنند.
آیا منظورتان بهره برداری از آرتمیا (یک نوع سخت پوست یا همان میگوی آب شور) است؟
بخشی از آن مربوط به آرتمیاست. برداشت آرتمیا از دریاچه بزرگ نمک از سال ۱۹۵۵ با مقدار خیلی کم شروع شد و به تدریج افزایش یافت. در حال حاضر سالانه هزاران تن سیست و بیومس آرتمیا به ارزش حدود ۲۰ میلیون دلار برداشت می شود.
شرایط دریاچه آرال چقدر با دریاچه ارومیه قابل قیاس است؟
وسعت دریاچه آرال ۱۱ برابر دریاچه ارومیه بوده و حدود ۷۰ متر هم عمق داشت اما به دلیل مدیریت بسیار بد، مصرف بی رویه آب و توسعه بی رویه کشاورزی در ازبکستان و ایجاد کانال های بسیار وسیع انتقال آب به طرف ترکمنستان، میزان آب ورودی به دریای آرال به شدت کم شد. مجموع این عوامل سبب شد که دریاچه آرال سال به سال کوچک تر شود؛ بعد از اینکه دریاچه وارد وضعیت بحرانی شد به ناچار قسمتی را با دیواره بتونی چندین کیلومتری بستند تا جلوی ورود آب به قسمت بزرگ تر دریاچه گرفته شود. در حال حاضر قسمت کوچک تری که معادل دریاچه ارومیه است، احیا شده و از آن ماهی صید می کنند و سرریز فاز اول باعث حفظ ناحیه دوم دریای آرال شده است که از این قسمت در حال حاضر برداشت آرتمیا صورت می گیرد و سالانه حدود سه هزار تن آرتمیا صید می شود و چندین هزار نفر در دو دریاچه کوچک تر شکل گرفته، مشغول به کار شده اند. بنابراین ما نیز تا زمانی که بر اساس موجودی آب برنامه ریزی اصولی نکنیم، نمی توانیم دریاچه ارومیه را احیا کنیم.
به نظر شما چه قسمتی از دریاچه ارومیه باید سریع تر احیا شود؟
از سال ۱۳۸۵ این پیشنهاد را مطرح کردیم که در وهله اول بخش جنوبی دریاچه را احیا کنیم و آب مازاد را به بخش شمالی سرریز کنیم. الان هم چاره ای جز این کار نیست چون تقریبا تمامی رودخانه های اصلی از جنوب دریاچه وارد می شوند. البته نیاز است این طرح با مشارکت چند تیم از متخصصان داخلی و خارجی به دقت بررسی شود و در صورت توافق ابتدا نیمی از جنوب دریاچه ارومیه به وسعت حدود هزارو ۳۰۰ کیلومتر مربع احیا شود و در مرحله دوم به همان وسعت از بخش شمالی دریاچه احیا شود. در شرایط کنونی جاده شهید کلانتری می تواند کمک کند که دریاچه را به صورت فازبندی احیا کنیم.
هم اکنون چقدر آب در دریاچه ارومیه وجود دارد؟
طبق آمارهای رسمی حدود یک میلیارد مترمکعب در دریاچه باقی مانده اما به نظر می رسد در نتیجه تبخیر سریع میزان آب موجود از این هم کمتر باشد.
به نظرتان مهم ترین عامل وضعیت کنونی دریاچه چیست؟
به نظر من تغییر اقلیم و عدم مدیریت بهینه آب در کل منطقه و مصرف بیش از حد آب در بخش کشاورزی نقش عمده ای داشته است؛ چراکه در این منطقه میانگین میزان بارندگی در زمان پرآبی ۳۶۰ میلی متر بوده و الان به ۲۸۰ میلی متر رسیده و کشاورزی با سیستم آبیاری سنتی بیش از ۹۰ درصد منابع آب را مصرف می کند. ولی اگر این ۲۸۰ میلی متر بارندگی به نحو درست مدیریت شود که بتوانند آب را به نحوی به طرف آبخوان ها (منابع آبی زیرزمینی) و رودخانه ها منتقل کنند، می تواند موثر باشد؛ البته باید توجه داشت که الگوی بارش هم در منطقه تغییر کرده و ما کمتر شاهد بارش های سیلابی هستیم.
نظرتان در مورد سدهایی که بر روی رودخانه ها زده شده، چیست؟
ساخت سدها همه جا وجود دارد، استان آذربایجان غربی هم دومین استان پرآب کشور بوده است. این در حالی است که سالانه به طور متوسط در حدود پنج میلیارد مترمکعب آب از طریق رودخانه ها وارد دریاچه ارومیه می شد. سدها با اهداف مختلف از جمله نگهداشت حجم قابل ملاحظه آب شیرین، مدیریت آب و سیلاب و تامین نیازهای کشاورزی احداث شدند. البته احداث سدها در زمان پرآبی بوده و حجم مخازن پشت سدها در این منطقه به طور کلی خیلی زیاد نیست و بر اساس آمارهای سازمان آب حدود دو میلیارد مترمکعب است. بنابراین در شرایط کنونی حتی اگر همه آب های پشت سدها هم رهاسازی شود، نمی تواند کمکی به احیای دریاچه کند؛ چون وسعت دریاچه حدود پنج هزار کیلومتر مربع است و آب به راحتی تبخیر می شود. شکی نیست که سدسازی بی رویه خطرناک است؛ چراکه جریان طبیعی رودخانه های دائمی می بایست همواره حفظ شود.
در گذشته ۱۲ رودخانه دائمی وجود داشت که آب آنها به دریاچه ارومیه وارد می شد. از این ۱۲ رودخانه ۱۰ رودخانه حائز اهمیت بسیار زیاد بودند. در کنفرانس نجات دریاچه ارومیه سال ۹۲ عنوان شد که باید جریان زیست محیطی این ۱۰ رودخانه حفظ شود تا اکوسیستم رودخانه و دریاچه حفظ شود که متاسفانه این اتفاق نیفتاد و سدها هم یکی از عواملی بودند که در این مسئله نقش داشتند. اما اگر سدها هم نبودند این امکان بود که باز هم این اتفاق در زمانی دیرتر رخ دهد چون الگوی بارش ها نیز تغییر کرده است. اما چون تخصص بنده سد نیست و هیدرولوژیست هم نیستم، ترجیح می دهم در این زمینه بیشتر صحبت نکنم.
اولویت های احیا به نظرتان در این برهه چیست؟
مدیریت بهینه آب همیشه ضرورت اول است. رهاسازی حقابه دریاچه ارومیه از مخازن پشت سدها در زمستان باید انجام شود؛ چراکه در زمانی که مصرف توسط بخش کشاورزی وجود ندارد، امید است وزارت نیرو در این ارتباط به نیاز آبی دریاچه ارومیه توجه بیشتری کند. اجرای طرح های ضربتی مصوب در کنفرانس بین المللی نجات دریاچه ارومیه در سال ۱۳۹۲ شامل خرید آب از کشاورزان (زمین های زراعی با بازدهی پایین)، مکانیزه کردن سیستم آبیاری باغات یا حفظ آنها در حد زنده مانی، اتمام سریع پروژه انتقال آب از رود زاب و شروع فاز مطالعاتی طرح احیای فازبندی شده دریاچه ارومیه از اولویت برخوردارند.
در بخش کشاورزی چه فعالیت هایی باید مدنظر باشد؟
مشکل اصلی در بخش کشاورزی است؛ چراکه بخش اعظم آب حوضه آبخیز، مصرف کشاورزی دارد. ستاد احیای دریاچه ارومیه هم تلاش کرد تا بر اساس طرح کاهش ۴۰درصدی مصرف آب کشاورزی که تحقیقات آن توسط دانشگاهیان انجام شده، میزان برداشت آب را کم کند، اما اجرائی شدن نتایج این طرح ها مهم است.
الان در وهله نخست جهاد کشاورزی باید جلوی توسعه کشاورزی را بگیرد؛ به هیچ وجه نباید اجازه توسعه کشاورزی در این حوضه آبخیز را بدهند و توسعه کشاورزی در این منطقه می بایست محدود شود. آبیاری در بخش کشاورزی منطقه اکثرا مکانیزه نیست و همچنان سنتی است؛ در نتیجه با اتلاف و هدررفت بالای آب در بخش کشاورزی مواجه هستیم. الگوی کشت هم باید با توجه به اقلیم منطقه اصلاح شود.
بنابراین همچنان تاکید دارید که طرح نکاشت باید اجرائی شود؟
بله در زمین های کشاورزی کم بازده می بایست کشاورزان را با معیشت جایگزین حداقل به مدت سه سال تامین کرد.دولت در حال هزینه کرد برای دریاچه ارومیه است و چه بهتر که بخشی از این هزینه ها صرف خرید آب از کشاورزانی شود که تولید پایین و مصرف بالای آب دارند.
البته جدای از زمین های کشاورزی مشکل باغ ها هم هستند؟
بله درست است؛ در باغات هم می بایست طرح آبیاری مکانیزه اجرائی شود چون مصرف در باغات بسیار زیاد است. این منطقه با حدود ۹۰ هزار هکتار باغات سیب، بزرگ ترین منطقه تولید سیب به شمار می رود که مستلزم مصرف مقدار زیادی آب است؛ این مصرف بالای آب باید کنترل شود. مردم منطقه دریاچه ارومیه را دوست دارند و مطمئن هستم که برای نجات دریاچه حاضر به همکاری خواهند شد تا در صورت نیاز به مدت دو سال از باغ شان بهره برداری نکنند و باغات خود را در حد زنده مانی حفظ کنند تا وضعیت دریاچه تا حدودی تثبیت شود.
در مجموع با کاهش مصرف آب در باغات و طرح نکاشت در زمین هایی با بازدهی کم می توان سالانه دو تا سه میلیارد مترمکعب آب به دریاچه رساند و در زمان کوتاه دریاچه را از این وضعیت به شدت بحرانی خارج کرد.
آرتمیای (میگوی بومی آب شور) دریاچه ارومیه الان در چه وضعیتی است؟
آرتمیا یک ثروت و بخش مهمی از اکوسیستم دریاچه ارومیه است؛ به همین دلیل ستاد احیای دریاچه ارومیه هم طرح «احیای اکولوژیک دریاچه ارومیه» را مطرح کرد. طرح احیای اکولوژیک دریاچه ارومیه بر اساس تحمل آرتمیا به شوری تنظیم شد. حد تحمل شوری آرتمیا در دریاچه ارومیه حدود ۲۵۰ گرم بر لیتر بود و بر این اساس اگر حجم مناسبی آب در دریاچه باشد، می توان اکوسیستم مناسب برای آرتمیا، باکتری های شورپسند، جلبک های تک سلولی و پرندگان را مهیا کرد. ولی متاسفانه این شرایط محقق نشد و طرح احیای اکولوژیک به سرانجام خوبی نرسید.
سال های ۹۷ و ۹۸ بارندگی ها به میزان قابل توجهی بود و در بررسی ای که نیمه دوم سال ۹۹ انجام شد، حضور آرتمیا به میزان کافی تایید شد، اما از اوایل سال ۱۴۰۰ که آب کمتر و شوری آب بیشتر شد، جمعیت آرتمیا هم به شدت کاهش یافت و به سرعت از بین رفت؛ چراکه شوری آب به حد فوق اشباع رسیده بود. بااین حال، تخم آرتمیا همواره در کف دریاچه در لابه لای نمک ها باقی می ماند و هر زمان که آب وارد دریاچه شود، می تواند جمعیت شکوفایی را ایجاد کند.
طرح پیشنهادی فعلی شما چیست؟
طرح پیشنهادی ما بر مبنای کاهش سطح تبخیر دریاچه ارومیه طراحی شده و بر اساس آن احیای نیمی از وسعت دریاچه ارومیه می تواند محقق شود. در این طرح، دریاچه ارومیه در دو فاز، نیمی از بخش جنوبی و نیمی از بخش شمالی احیا می شود. با اجرای این طرح نیمه جنوبی از نظر شوری شرایط لازم برای احیای اکوسیستم طبیعی آن شامل آرتمیا، جلبک های تک سلولی و پرندگان را خواهد داشت و پیش بینی می کنم که در بخش جنوبی سالانه حدود دو هزار تن سیست آرتمیا تولید شود که با برداشت نیمی از آن به ارزش بیش از ۳۰ میلیون دلار معیشت جایگزین برای تعداد زیادی از کشاورزان و فارغ التحصیلان دانشگاهی ایجاد خواهد شد. از بخش شمالی نیز که حاوی میلیارد تن نمک هست می توان املاح باارزش تولید کرد. در واقع طرح پیشنهادی بنده دارای کارکردهای زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی است.
این طرح در چه ابعادی می تواند ایجاد اشتغال کند؟
اگر انجام شود، شرایط اشتغال دست کم هزار نفر مهیا خواهد شد و از این هزار تن تولید آرتمیا هم نه تنها نیاز کشور تامین خواهد شد، بلکه بخش بزرگی از آن را می توان صادر کرد. در حال حاضر برای تامین نیاز مراکز تکثیر میگو، ماهیان دریایی و ماهیان خاویاری حدود ۴۰ تن سیست آرتمیا به ارزش حدود چهار میلیون دلار وارد کشور می شود، اما به شرط محقق شدن این طرح، تولید آرتمیای داخل کشور ما را در این بخش به خودکفایی خواهد رساند، ضمن اینکه جزء کشورهای صادرکننده هم خواهیم بود.
تاکید کنم که بهره برداری تنها زمانی اتفاق خواهد افتاد که شوری دریاچه ارومیه در حد بهینه حفظ شود. کاری که در دریاچه بزرگ نمک آمریکا هم اکنون انجام می دهند این است که شوری بخش جنوبی را در حدود ۱۰۰ گرم در لیتر حفظ می کنند که بهترین شوری برای تولید آرتمیاست و در مقابل شوری بخش شمالی را بین ۲۸۰ تا ۳۰۰ گرم بر لیتر تثبیت می کنند تا بهره برداری از نمک به سهولت انجام شود. از دریاچه بزرگ نمک آمریکا در حال حاضر سالانه حدود ۲۰۰ میلیون دلار از آرتمیا، ۲۰۰ میلیون دلار از گردشگری و شکار و یک میلیارد و صد میلیون دلار از نمک های باارزش آن (جمعا معادل ۴۵ هزار میلیارد تومان) بهره برداری می شود و حدود ۱۰ هزار نفر هم در صنایع فوق الذکر مشغول به کار هستند.
بنابراین در صورت مهیاشدن شرایط، آرتمیا می تواند به عنوان معیشت جایگزین مردم محلی استفاده شود؟
بله در حال حاضر هم در قسمت هایی خارج از دریاچه ارومیه (استخرها) برنامه هایی برای پرورش آرتمیا هست اما امکان آن همه جا نیست. پرورش آرتمیای مصنوعی کاری نیست که بتواند جایگزین کشاورزی شود، اما با احیای دریاچه و تولید آرتمیا در درون خود دریاچه ارومیه می توان به معیشت جایگزین مردم محلی رسید.
معیشت جایگزین می بایست مبتنی بر دریاچه ارومیه باشد که مردم احساس کنند، رزق و روزی آنها از دریاچه تامین می شود و این اهمیت دریاچه را در نزد مردم دوچندان خواهد کرد. این کار نشدنی نیست اما نیازمند برنامه ریزی دقیق است.
