به گزارش پایگاه خبری یازاکو به نقل از موسسه مطالعات ایران و اوراسیا، در سپتامبر ۲۰۲۲، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، احتمال پیوستن ترکیه به سازمان همکاری شانگهای، یک بلوک دفاعی به رهبری چین را مطرح کرد.۱ چند روز بعد، او به شهر نیویورک پرواز کرد و در مجمع عمومی سازمان ملل سخنرانی کرد. ترکیه بخش اصلی ناتو و امنیت یورو آتلانتیک است.۲ از نظر آنکارا، این دو وجه سیاست خارجی آن – وضعیت این کشور به عنوان متحد ناتو و تعامل با سازمان‌هایی که غرب را به چالش می‌کشند – متناقض نیستند. آنها بخشی از “سیاست خارجی ۳۶۰ درجه” کشور هستند، رویکردی که انعطاف پذیری و استقلال استراتژیک را با هدف بازسازی نقش تاریخی ترکیه به عنوان یک قدرت بزرگ جهانی در اولویت قرار می‌دهد. ۳ بدون شک این یکی از محاسباتی بود که باعث شد آنکارا در انتقاد شدید خود از اقدامات تلافی جویانه اسرائیل در غزه در سال ۲۰۲۳ خود را از غرب متمایز کند.
رویکرد ترکیه به جنگ در اوکراین
برخلاف بسیاری از قدرت‌های نوظهور، جنگ در اوکراین مستقیماً بر ترکیه که نه تنها یکی از اعضای ناتو است، بلکه از نظر جغرافیایی نزدیک به جنگ نیز قرار دارد، تأثیر می‌گذارد.
در طول قرون هجدهم و نوزدهم، ترکیه به دلیل اینکه روسیه به آرامی اما با قدرت بخش‌هایی از امپراتوری خود را در جنوب شرقی اروپا و اطراف دریای سیاه به قفقاز ضمیمه کرد، آسیب دید. امروزه، جغرافیای ترکیه به این کشور انگیزه قوی می‌دهد که بخواهد مسکو را از این گونه تصرفات آینده منصرف کند و رقابتی برای نفوذ بین ترکیه و روسیه بر سر کشورهایی مانند گرجستان، آذربایجان و حتی کشورهای آسیای مرکزی ایجاد می‌کند.
اما جغرافیا همچنین وابستگی اقتصادی و انرژی ترکیه را به روسیه دیکته می‌کند و آنکارا را نسبت به اقدامات تلافی جویانه روسیه محتاط می‌سازد. روسیه سالانه میلیون‌ها گردشگر را به ترکیه می‌فرستد و تقریباً نیمی از گاز ترکیه را تأمین می‌کند. ۴ اگر ترکیه روسیه را از خود براند، مسکو می‌تواند گردشگری پرسود ترکیه را تهدید کند، همانطور که در سال ۲۰۱۵ پس از سرنگونی یک هواپیمای روسی در سوریه و یک بار دیگر در سال ۲۰۲۲ در پاسخ به واگذاری پهپادهای مسلح Bayraktar TB-2 توسط ترکیه به اوکراین انجام داد.۵ مسکو همچنین می‌تواند با ایجاد اختلال در تلاش‌های ترکیه برای کنترل جنگ در امتداد مرز جنوبی خود، به دنبال تلافی در سوریه باشد.
بنابراین آنکارا سیاستی را اتخاذ کرده است که ظاهراً طرفدار اوکراین است و در عین حال برای ادامه روابط با روسیه باز است. آنکارا یکی از مدافعان جدی تمایل اوکراین برای پیوستن به ناتو و منتقد صریح الحاق کریمه -که محل زندگی جامعه تاتارهای ترک است- به روسیه در سال ۲۰۱۴ بوده است. قبل از تهاجم سال ۲۰۲۲، ترکیه قراردادهایی با اوکراین برای تعمیق همکاری در صنعت دفاعی امضا کرد. از زمان شروع جنگ، ارتش اوکراین با محدود کردن دسترسی روسیه به دریای سیاه، بستن حریم هوایی خود به روی جت‌های روسی که به سوریه پرواز می‌کنند و تجهیز ارتش اوکراین به پهپادها و خودروهای زرهی Bayraktar TB-2 از ارتش اوکراین حمایت کرده است.۶ پهپادها به اوکراین کمک کردند تا پیشروی روسیه در کیف را در هفته‌های اول متوقف کند – به طوری که سربازان اوکراینی ترانه‌ای در مورد آنها نوشتند.۷ ترکیه همچنین از تمام قطعنامه‌های مربوط به اوکراین در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، از جمله قطعنامه‌های تعلیق عضویت روسیه در شورای حقوق بشر سازمان ملل و مسئول ساختن روسیه در قبال غرامت‌های جنگی – که هر دو تقریباً هیچ حمایتی از دیگر قدرت‌های نوظهور دریافت نکردند- حمایت کرده است.۸
با این حال، آنکارا با رژیم تحریم‌های غرب همراهی نکرده است. ترکیه از زمان پایان جنگ سرد با همسایگان تحریم شده – ایران، عراق، سوریه و اکنون روسیه – سروکار داشته است. این امر هزینه‌های زیادی را برای نیازهای اقتصادی، تجاری و انرژی ترکیه به همراه داشته است و بر تنفر آنکارا از تحریم‌ها به عنوان ابزاری در روابط بین‌الملل، به‌ویژه تحریم‌های فراسرزمینی که با قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل مشروعیت نمی‌یابد، می‌افزاید. این تجربه همچنین در تلاش ترکیه برای حفظ پل‌های ارتباطی با مسکو مؤثر بوده است. با این وجود، خود ترکیه به دلیل خرید سامانه پدافند هوایی اس-۴۰۰ روسیه در سال ۲۰۲۰ با تحریم‌هایی مواجه است.
بنابراین روابط اقتصادی با روسیه در طول جنگ افزایش یافته است، به طوری که حمل و نقل محموله از طریق ترکیه به روسیه در شش ماهه اول سال ۲۰۲۲ سه برابر شد و صادرات ترکیه به روسیه در سال ۲۰۲۲ نسبت به سال قبل از آن بیش از ۶۰ درصد افزایش یافت.۹ برخی از این محموله‌ها شامل قطعات و نیمه هادی‌های مورد استفاده ارتش روسیه بود که واشنگتن را بر آن داشت تا هیئتی از مقامات وزارت خزانه‌داری را بفرستد تا از آنکارا بخواهند که جریان این کالاها را متوقف کند.۱۰ ظاهراً فشار کارساز بود و آنکارا در نهایت ارسال محموله‌ها را محدود کرد.۱۱
آنکارا همچنین خود را به عنوان میانجی در جنگ معرفی کرده است. ترکیه ابتکار غلات دریای سیاه را با موفقیت تسهیل کرد، که کمبود غذا در جهان را به مدت یک سال تا زمانی که ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در ژوئیه ۲۰۲۳ از توافق خارج شد، کاهش داد. آنکارا همچنین به مکان مطلوبی برای دیپلماسی بین غرب و روسیه تبدیل شده است. برای مثال، ویلیام برنز، رئیس سیا و سرگئی ناریشکین، همتای روسی او در نوامبر ۲۰۲۲ در آنجا ملاقات کردند.۱۲
ابراهیم کالین، رئیس اطلاعات ترکیه گفته است که ترکیه تعامل با کرملین را با تایید اقدامات روسیه یکی نمی‌داند.۱۳ اما کالین همچنین گفت که ترکیه روسیه را یک تهدید نمی‌بیند. کالین گفت: «این واقعیت که ما عضو ناتو هستیم و بخشی از ائتلاف غربی هستیم، ما را از داشتن روابط خوب باز نمی دارد.»۱۴ اردوغان همچنین اخیراً گفته است که به روس‌ها به اندازه غرب اعتماد دارد.۱۵
رویکرد ترکیه به چین
ترکیه همچنین در مورد فشار واشنگتن برای مقابله با چین مردد باقی مانده است، اما روابط آنکارا با پکن نه گرم است و نه به اندازه بسیاری از قدرت‌های نوظهور دیگر، جامع است.
آنکارا پیش از خرید سامانه دفاع موشکی اس-۴۰۰ روسیه از قصد خود برای خرید سامانه دفاع هوایی و موشکی چین خبر داده بود. اما در نهایت این تصمیم را پس گرفت و پکن را خشمگین کرد.۱۶ ترکیه همچنین تنش‌های طولانی مدتی با پکن بر سر رفتار چین با جمعیت اویغور خود دارد.
با این حال، تلاش‌های واشنگتن برای استفاده از این نقاط تنش در سیاست سخت تر ترکیه در قبال چین تا حد زیادی شکست خورده است. ترکیه به دنبال تقویت اقتصاد و زیرساخت‌های خود به سمت چین است. ۱۷ ترکیه بیش از هر کشور دیگری به جز روسیه از چین وارد می‌کند، اگرچه اتحادیه اروپا به عنوان یک مجموعه، بزرگترین شریک تجاری آن باقی مانده است.۱۸ همچنین در ابتکار کمربند و جاده قرار دارد (BRI)، و سرمایه‌گذاری چینی برای پل‌ها، راه‌آهن‌ها و نیروگاه‌ها را دریافت می‌کند. این کشور امیدوار است که از حمایت چین برای تبدیل شدن به یک مرکز حمل و نقل بین قاره‌ای که پکن را به لندن متصل می‌کند، استفاده کند.۱۹ آنکارا همچنین برای توسعه بخش فناوری داخلی خود به هواوی روی آورده است و سرمایه‌گذاری چین در چند سال گذشته افزایش یافته است. با این وجود، در مقایسه با سرمایه‌گذاری‌های اروپایی، به‌ویژه از آلمان و هلند، پایین باقی می‌ماند.۲۰ علاوه بر این، سرمایه‌گذاری‌های چینی آنطور که آنکارا امیدوار بود توسعه نیافته است، و برخی از مقامات ترکیه نسبت به «دیپلماسی بدهی» BRI محتاط بوده‌اند.۲۱
در طول جنگ سرد، سیاست خارجی ترکیه بر نهادهای غربی و مهمترین آنها ناتو تکیه داشت. این برای امنیت و توسعه اقتصادی ترکیه مفید بود. اخیراً، ترکیه به صداهای بسیاری از جنوب جهانی پیوسته است که خواهان اصلاحات برای عادلانه‌تر ودمکراتیک‌تر کردن نظام بین‌الملل هستند. اردوغان به طعنه گفت که “جهان بزرگتر از پنج است” – اشاره‌ای به ماهیت استثنایی عضویت در شورای امنیت سازمان ملل متحد.۲۲
آنکارا برای سازمان‌های بین‌المللی تحت سلطه غرب ارزش قائل است. بر خلاف دیگر کشورهای ناتو، ترکیه تمایل خود را برای پیوستن به سازمان همکاری شانگهای و گروه بریکس ابراز کرده است.۲۳ آنکارا این گروه‌ها را ابزاری برای تقویت نفوذ ترکیه در صحنه جهانی و ایجاد جایگزین‌هایی برای سیستم فعلی می‌داند.
مانند بسیاری دیگر از قدرت‌های نوظهور، ترکیه به دنبال یک مسیر میانه با یک سیاست خارجی انعطاف پذیر است. آنکارا رویای تبدیل مجدد خود به یک مرکز قدرت جهانی را در سر دارد و به دنبال اهرم رقابت استراتژیک برای ایجاد فضایی برای بازگشت خود به صحنه جهانی خواهد بود. بعید به نظر می‌رسد که علیه پکن مخالفت کند، اما در صورت امکان به دنبال تعمیق روابط با ایالات متحده خواهد بود، در حالی که برای خود فضای کافی برای انطباق با شرایط ژئوپلیتیکی در حال تغییر باقی می‌گذارد.
پی‌نوشت‌ها
۱ Baris Balci and Selcan Hacaoglu, “Turkey Seeks to Be First NATO Member to Join China-Led SCO,” Bloomberg, September 17, 2022, https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-09-17/turkey-seeks-china-led-bloc-membership-in-threat-to-nato-allies#xj4y7vzkg.
۲ H.E. Recep Tayyip Erdoğan, “Address to the 77th Session of the United Nations General Assembly,” September 20, 2022, https://tccb.gov.tr/assets/dosya/2022-09-20-bm-konusma.pdf
۳ Piotr Zalewski, “Turkey Has a Newly Confrontational Foreign Policy,” Economist, January 16, 2023, https://www.economist.com/special-report/2023/01/16/turkey-has-a-newly-confrontational-foreign-policy
۴ “Some 7 Million Russians Expected to Visit Turkiye,” Hurriyet Daily News, April 9, 2023, https://www.hurriyetdailynews.com/some-7-million-russians-expected-to-visit-turkiye-182193; Mirela Petkova, “Russia’s War in Ukraine Inspires Turkish Gas Dreams,” Energy Monitor, March 28, 2023, https://www.energymonitor.ai/policy/russias-war-in-ukraine-inspires-turkish-gas-dreams/.
۵ Joanna Pritchett, “Who Suffers Most From Russian Tourism Sanctions Against Turkey?,” Carnegie Endowment for International Peace, May 10, 2021, https://carnegieendowment.org/2021/05/10/who-suffers-most-from-russian-tourism-sanctions-against-turkey-pub-84495.
۶ “Turkey to Implement Pact Limiting Russian Warships to Black Sea,” Reuters, February 28, 2022, https://www.reuters.com/world/middle-east/turkey-implement-international-pact-access-shipping-straits-due-ukraine-war-2022-02-27/; Baris Balci and Selcan Hacaoglu, “Turkey Closes Airspace to Russia Jets Flying to Syria’s War,” Bloomberg, April 23, 2022, https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-04-23/turkey-closes-its-airspace-to-russian-jets-flying-to-syria-s-war ; Burak Ege Bekdil, “Turkey Sends 50 Mine-Resistant Vehicles to Ukraine, With More Expected,” Defense News, August 22, 2022, https://www.defensenews.com/land/2022/08/22/turkey-sends-50-mine-resistant-vehicles-to-ukraine-with-more-expected/.
۷ Dave Phillips and Eric Schmitt, “Over Ukraine, Lumbering Turkish-Made Drones Are an Ominous Sign for Russia,” New York Times, March 11, 2022, https://www.nytimes.com/2022/03/11/us/politics/ukraine-military-drones-russia.html.
۸ “Turkey Votes to Suspend Russia From U.N. Human Rights Council,” Ahval, April 8, 2023, https://ahvalnews.com/turkey-russia/turkey-votes-suspend-russia-un-human-rights-council; “UN Calls for Russia to Pay Reparations. How Did Countries Vote?,” Al Jazeera, November 15, 2022, https://www.aljazeera.com/news/2022/11/15/un-calls-for-russia-to-pay-reparations-how-did-countries-vote.
۹ Ivan Nechpurenko, “How Western Goods Reach Russia: A Long Line of Trucks Through Georgia,” New York Times, January 13, 2023, https://www.nytimes.com/2023/01/13/world/europe/georgia-russia-cargo-border.html; UN Comtrade Database, https://comtradeplus.un.org/.
۱۰ Jared Malsin, “Russia’s Ukraine War Effort Fueled by Turkish Exports,” Wall Street Journal, February 3, 2023, https://www.wsj.com/articles/russias-ukraine-war-effort-fueled-by-turkish-exports-11675447477?mod=article_inline; Jonathan Spicer, “U.S. Warned Turkey on Exports Seen to Boost Russia’s War Effort, Official Says,” Yahoo, February 4, 2023, https://finance.yahoo.com/news/u-warned-turkey-exports-seen-090429346.html.
۱۱ “Turkey Blocks Transit of Goods Sanctioned by EU, US to Russia,” Bloomberg, March 10, 2023, https://www.bloomberg.com/news/articles/2023-03-10/turkey-blocks-transit-of-goods-sanctioned-by-eu-us-to-russia.
۱۲ “CIA Chief in Ankara Meeting with Russian Counterpart, U.S. Official Says,” Reuters, November 14, 2022, https://www.reuters.com/world/cia-chief-ankara-meeting-with-russian-counterpart-white-house-official-says-2022-11-14/.
۱۳ Fatma Tanis, “Turkey is Friendly with Both Russia and Ukraine. Now it Wants Them to Talk Peace,” NPR, November 16, 2022, https://www.npr.org/2022/11/16/1136473400/turkey-russia-ukraine-peace.
۱۴ “Turkey Has a Newly Confrontational Foreign Policy,” Economist.
۱۵ Andrew Wilks, “Turkey’s Erdogan Says He Trusts Russia as Much as He Trusts the West,” AP News, September 19, 2023, https://apnews.com/article/turkey-erdogan-putin-russia-west-25ac6174d5cfde41ccfc56758e3477db
۱۶ Mustafa Kibaroglu, “Why Turkey Chose, and Then Rejected, a Chinese Air-Defense Missile,” Defense One, February 3, 2016, https://www.defenseone.com/ideas/2016/02/turkey-china-air-defense-missile/125648/.
۱۷ Ceren Ergenc and Derya Gocer, “China’s Response to Turkiye’s Volatile Authoritarianism,” Carnegie Endowment for International Peace, May 5, 2023, https://carnegieendowment.org/2023/05/05/china-s-response-to-t-rkiye-s-volatile-authoritarianism-pub-89690.
۱۸ UN Comtrade Database, https://comtradeplus.un.org/.
۱۹ “China-Turkey Ties Tipped for Growth Under Belt and Road but NATO, Uyghur Issue Stand in the Way,” South China Morning Post, November 14, 2022, https://www.scmp.com/economy/global-economy/article/3199562/china-turkey-ties-tipped-growth-under-belt-and-road-nato-uygur-issue-stand-way.
۲۰ Burak Gürel and Mina Kozluca, “Chinese Investment in Turkey: The Belt and Road Initiative, Rising Expectations and Ground Realities,” European Review, January 28, 2022, https://www.cambridge.org/core/journals/european-review/article/chinese-investment-in-turkey-the-belt-and-road-initiative-rising-expectations-and-ground-realities/4B8809A80379953E4122CF3D3B5B6D47.
۲۱ Emre Demir, “Turkey-China Partnership: Is Beijing’s Belt and Road Initiative Not Delivering Enough?” Global Voices, March 15, 2023, Turkey–China partnership: Is Beijing’s Belt and Road Initiative not delivering enough? · Global Voices; Lily Kuo, “Belt and Road Forum: China’s ‘Project of the Century’ Hits Tough Times,” Guardian, April 24, 2019, https://www.theguardian.com/world/2019/apr/25/belt-and-road-forum-chinas-project-of-the-century-hits-tough-times.
۲۲ “’Peace Has No Losers,’ Erdogan Says, Vowing to Step Up Efforts to End War in Ukraine,” United Nations News, September 19, 2023, https://news.un.org/en/story/2023/09/1141047.
۲۳ Jack Dutton, “BRICS Summit: Which Middle East States Could Join Powerful Bloc?,” Al-Monitor, August 21, 2023, https://www.al-monitor.com/originals/2023/08/brics-summit-which-middle-east-states-could-join-powerful-bloc.
