یازاکو، محمد فرج پور باسمنجی_ وقتی لنین در روسیه به انقلابیون گفت: ستارخان را تاریخ فراموش نمی کند و رشادت و فداکاری ستارخان و مجاهدان همراهش باید الگوی مبارزه با استبداد داخلی و خارجی در روسیه و آسیا قرار گیرد و از ستارخان بعنوان رهبر ارتش مردمی و انقلابی مردم ایران نام برد و همچنین مطبوعات روسیه و اروپا و آسیا از رشادت‌های ستارخان و باقرخان نوشتند. آوازه قیام مردم تبریز جهانگیر شد. و بقول محقق تاریخ مازیار وکیلی در میان مردانی که انقلاب ایران به جبهه فرستاد، هیچ چهره‌ای ممتاز و والامقام‌تر از ستارخان دیده نمی‌شود.
چنان نیرومند است که حتی امروز دلاوری‌های او مافوق تصور است، او یک گاریبالدی دیگر است. یک گاریبالدی جذاب، خوش منظر، اسرارآمیز، با جذبه و یک دلیر شرقی، علاوه بر این در میان صفات طبیعی او باید خشونت و زیبایی مردانه اورا هم به حساب آورد» والمونت دبیر سوم سفارت فرانسه نیز می گفت:ستارخان ستودنی است…
ستارخان یکی از مشهورترین چهره‌های مبارز مشروطه در ایران است. او رهبری مردم آذربایجان را در زمان مشروطه بر عهده داشت و با مقاومت یک ساله خود در برابر نیرو‌های دولتی محمد علی شاه اجازه نداد تبریز به دست قوای دولتی بیفتد و جنبش مشروطه شکست بخورد.
مقاومت دلاورانه ستارخان و یارانش در کوی امیرخیز باعث شد او به چهره اول و افسانه‌ای مشروطه بدل شود. نقش ستار خان خان و باقر خان به قدری در مبارزات مشروطهخواهی ملت ایران پُررنگ است که می‌توان این دو نفر را چهره‌های اصلی مبارزات ملت ایران در راه رسیدن به آزادی‌های سیاسی دانست…
در این شب های پاییزی و روزهای غم و اندوه در سرزمین بیت المقدس ومهد ادیان اللهی در کتابخانه‌ام مطالعه تاریخ میکردم و مروری بر مهمترین اتفاقات تاریخی ایران در ۲۵ آبان داشتم که سالروز شهادت ستارخان از همه برجسته بود. فورا به دنبال سخنان پروفسور ناصر تکمیل همایون در درس تاریخ معاصر ایران دوره کارشناسی ارشد روزنامه نگاری که ۲۸سال پیش افتخار تلمذ از محضر ایشان را در تهران داشتم افتادم.
وی معتقد بود در تاریخ معاصر ایران بخش مهمی از آگاهی ملت و تحولات اجتماعی و فرهنگی آن مدیون تبریز و بزرگان و نام آوران آن است.
مشروطه را می ستود و نقش تبریز و آذربایجان را در آن بی بدیل می دانست. این استاد عزیزمان که همچنان با تحقیقات تاریخی خود در ۹۰ سالگی زوایای پنهان تاریخ ایران را می شکافت سال گذشته در قزوین به رحمت ایزدی پیوست. و دوستداران تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران آثار با ارزش و ماندگارش را خوشه چین دانش و اندوخته های خود می کنند. چهل سال تدریس در دانشگاه تهران و آشنایی با دوره های مختلف تاریخی و قبولی استاد مشاور یا استاد راهنمای صدها دانشجوی تحصیلات تکمیلی رشته های تاریخ، تکمیل همایون را به دانشنامه قابل وثوق و قابل استنادی در آورده که از هر در تاریخ گذشته و معاصر ایران سخن هایی در سینه دارد.
درباره ستارخان و مبارزات وی در تبریز و تهران و تاختن او به استبداد داخلی و خارجی و سد کردن راه ورود قشون دولتی شاه قاجار به تبریز و فتح تهران و برگرداندن پرچم مشروطه پس از دسیسه چینی های عمال خیانتکار روسی و اذناب داخلی که بگذریم و بررسی آنها مجال گسترده و تاریخدانانی آبدیده میخواهد نظرات تحقیقی استاد مان «تکمیل همایون» درباره ستارخان گواه زنده ای در بزرگی و نقش آن مبارز خوشنام در تغییر مسیر تاریخ ملتی است که سالها زیر سلطه استبداد داخلی و استعمار خارجی مانده‌اند.
وی درباره عظمت کار ستارخان و دیگران فرزندان مبارز تبریز معتقد بود که ملت ایران مدیون ستارخان و فرزندان تبریز و یلان امیر خیزند.چرا که دلاوری ستارخان و فرزندان پاک و شجاع تبریز، ایران را وارد یک دوره تاریخی جدیدی کرد و امضای فرمان مشروطیت را تثبیت و به استبداد صغیر پایان داد. ستارخان با فتح تهران قدرت ولایات و آذربایجان را رخ سیاستمداران قاجار کشید آنها که ریشه در استر آباد داشتند و مروج خرافه و جهل و نادانی و بازیچه‌ی قدرت های بزرگ زمان خود بودند.
نویسنده این سطور با دیگر زوایای زندگی و مبارزات ستار خان و باقرخان سر سخن ندارد ولی این سخن مستند و تحقیقی مدیر گروه وقت دانشگاه تهران، در تاریخ ملت ما طنین انداز است که کار ستارخان و همرزمان نظامی،مذهبی و روشنفکری تبریز به قدری بزرگ و قابل توجه است که آنها مسیر تاریخی ایران را تغییر دادند و ایران را وارد یک دوره تاریخی جدید کردند …
نسل جدید و بزرگان و بازیگران سیاسی معاصر ایران باید این آموزه ها را به دیده منت آویزه گوش کنند و در سالروز شهادت ستارخان برنامه هایی رابصورت رسانه ای و آکادمیک تدارک ببینند تا فرزندان ایران، گذشته نه چندان دور تاریخ خود را بدانند و یاد مردان بزرگ خود را گرامی دارند و بی خود نیست که مجلس شورای ملی وقت به پاس این فداکاری‌ها و نقش آفرینی های شاهکارانه فرزندان آذربایجان، دولوح نقره‌ای و طلا کوب را به ستارخان و باقرخان تقدیم کردند و نام ستارخان رشید را ملقب به سردار ملی و نام باقرخان آن قهرمان مبارز را ملقب به سالار ملی در تاریخ ملت بزرگ ما ماندگار ساختند. و هر ایرانی آزاده بر شرف و مردانگی این قهرمانان ملی درود می فرستد
ان شالله فرصتی فراهم شود تا مقبره ستارخان به تبریز،منتقل شود و در جوار باقرخان سالار ملی آرام گیرد و شهرداری تبریز با همکاری میراث فرهنگی خانه باقرخان را همچون خانه ستارخان بازسازی و ترمیم نمایند تا به روی گردشگران ایرانی و خارجی گشوده شود و نام بزرگ این مردان ایران دوست و ایران پرست همواره زنده ماند و عبرت نسل جدید و آینده در حفظ تمامیت ارضی کشورمان قرار گیرد.
