یازاکو، توحید ملک زاده_ ترکان از هزاره های قبل از میلاد با نامهای مختلف در جغرافیای ایران امروزین ساکن بودند و آثارشان در کورقانها(مزارهای باستانی)، بناهای باستانی و هنرهای مختلف به یادگار مانده است.
ارتباط ساسانیان با ترکان اعم از گوگ تورکها، هونها، سابیرها، خزرها و غیره نیز امری تحقیق شده و معلوم است. ولی آنچه که امروزه وجه دولتمداری ایران خوانده می شود، علاوه بر سیستم بروکراسی ترکان قبل از اسلام، به سیستم ترکان سلجوقی، غزنوی، خوارزمشاهی، ایلخانی، آق قویونلو، قره قویونلو، صفوی، افشاریه و قاجاریه متکی است. وجه مشترک سیستم اداری ترکان، رعایت عدالت در میان مردمان امپراطوریشان بود.ترکان بهیچ وجه قصد تعرض به زبان و فرهنگ مردمان ساکن امپراطوری وسیعشان نداشتند و از تمام توانایی های مردمانشان برای قدرتمند شدن استفاده می کردند. مثلا از تاجیکها در امر دبیری و از اجتماع کوچکتری چون کردها و لرها در امر قشونی استفاده می کردند. ترکان مسلمان به شاعرانی چون فردوسی صله می دادند تا افسانه های سکاها را به دری بسرایند و برای خانقاه عرفا و صوفیان، سکه می فرستادند و برای بودائیان معبد می ساختند. به عبارت دیگر برعکس ادعای ایرانشهری ها، هیچ ترکی در فره ایزدی مورد ادعای آنان ذوب نشد، بلکه ترکان با تسامح و تساهلشان راه پویایی مردمانشان را باز می کردند.
بازتاب حداقل هزار ساله دیوانسالاری ترکی، در مبارزات مشروطه خواهان برای تاسیس سیستم اداری محلی در قالب انجمنهای ایالتی – ولایتی، قیام شیخ محمد خیابانی در اعتراض به انحراف از اصول مشروطه مد نظر آذربایجانی ها و تاسیس نهادهایی چون شورای شهر و استان و حتی زمزمه های تاسیس دولتهای محلی در ایران امروزین متجلی است. امروزه دکتر پزشکیان و به تاسی از وی تعدادی از کاندیداهای ریاست جمهوری سعی دارند از این ظرفیت تاریخی دیوانسالاری ایجاد شده توسط ترکان برای سعادت مردمانشان استفاده نمایند.
