به گزارش پایگاه خبری یازاکو، بررسی سیر تاریخی آیین های عاشورایی، ادبیات دینی و محرم در آذربایجان و تبریز نشان دهنده عمق، اصالت، استواری و بی مانند این آیین ها و مدیحه سرایی این خطه از ایران اسلامی است که قدمتی افزون بر ۵۰۰ سال دارد، مراسم هایی که مورد وثوق و اعتماد مردمی در دوران مختلف بوده و به هر میزان که مذهب تشیع در گستره اجتماعات مردمی آذربایجان وسیع تر شده، به همان جلوه های مترقی از آیین ها و ادبیات مراثی نیز نمود بیشتری پیدا کرده است.
عشق و علاقه به اهل بیت (ع) همواره یکی از ویژگی ها و خصوصیات اخلاق اجتماعی، دینی و حتی سیاسی و اقتصادی مردم آذربایجان در طول تاریخ بوده است که جنبه ها و ابعاد مختلف آن را در سوگواری های ایام محرم و نهضت عاشورا در جای جای این خطه می توان یافت.
گرایش به مذهب تشیع و عمیق تر شدن پایه های آن در باور عموم مردم آذربایجان از دوران صفوی آغاز و در دوران مختلف تاریخی با صلابت و پایداری خاصی ادامه پیدا کرده است.
نگاهی کوتاه به تاریخ و میراث آیینی، مدیحه سرایی ها و آثار شعرای مرثیه سرای نامی خطه آذربایجان، بهترین راه برای شناخت زوایای مختلف ادبیات محرم و عاشورایی این خطه است که امروزه نمودهای عینی و بسیار وزین آن را در شهرهایی همچون تبریز، مراغه، زنجان، اردبیل، ارومیه، بخش هایی از استان های همدان، تهران و البرز شاهد هستیم.
بر همین اساس در سال های اخیر تعداد ۱۷ اثر میراثی نهضت عاشورا در آذربایجان شرقی توسط وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در فهرست آثار ناملموس کشور قرار گرفته است که هر کدام از جنبه های مختلف اجتماعی، فرهنگی، هنری و مرثیه قابل بررسی است.
معاون میراث فرهنگی مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی با اشاره به آثار میراث معنوی عاشورایی این استان که فهرست آثار ملی ناملموس ثبت و ضبط شده است، گفت: این تعداد اثر ثبت شده نشان دهنده ریشه و اصالت آیین های عاشورایی در آذربایجان دارد که بطن خود ویژگی های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، تاریخی و فرهنگی و دینی را جای داده است.
وحید نواداد اظهار کرد: هرچند اوج عزاداری مردم آذربایجان شرقی در بازار بزرگ و جهانی تبریز و در پنج روز شامل شب تاسوعا، تاسوعا، عاشورا، دوم و سوم شهدای کربلا، نمود دارد، اما آیین های عزاداری و تعزیه و شبیه خوانی از همان اول محرم در روستاها، بخش ها و شهرهای مختلف در قالب عزاداری های تیمچه ای و مسجدی تداوم دارد و این موضوع سابقه اقتصادی، تجاری، سیاسی و فرهنگی در این سرزمین دارد.
وی با بیان اینکه در حوزه فعالیت های دینی آذربایجان شرقی پیشینه طولانی دارد که برگزاری آیین های مختلف در ایام محرم یکی از نمودهای عینی این ویژگی منحصر به فرد است، ثبت تعداد ۱۷ اثر معنوی عاشورایی از این استان را نشان دهنده تعمیق باورهای دینی و همه گیری عزاداری های محرم است.
نواداد مواریث عاشورایی آذربایجان شرقی را برجسته ترین نمادهای ماندگاری مرثیه در این منطقه عنوان و اضافه کرد: تلاش برای حفظ و حراست از این میراث های معنوی از رسالت های مهم وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است.
وی مراسم الله الله حسینا و بینا در شهر مراغه، مراسم علم بندان (علم بددیخ ) در مراغه، مشعل گردانی ( پولکه توولاماخ ) در روستای شیشوان از توابع شهرستان عجب شیر، شمع افروزی ( شمع پایلاما ) در تبریز، علم گردانی در روستاهای لیوارجان و سیه سران از توابع شهرستان جلفا، مراسم تخته زنان (تاختا چالانلار) در روستای فیروزسالار از توابع شهرستان آذرشهر، هنر نمایشی شبیه خوانی در شهر بخشایش از توابع شهرستان هریس، شاخسئی واخسئی در تبریز، آیین های محرم در بازار تاریخی تبریز، مراسم العطش در روز عاشورا در روستای گول آخیر از توابع ورزقان، شبیه خوانی در روستای دیزج شیخ مرجان تسوج و مراسم تعزیه اهل قبیله در خسروشاه از توابع شهرستان تبریز را از آیین های عاشورایی ثبت شده آذربایجان شرقی در فهرست آثار ملی اعلام کرد.
وی ادامه داد: مراسم عزاداری سنتی در هشتم و نهم محرم در روستاهای ماه بابا و انامق از توابع شهرستان مرند، مراسم شهیدگاه در روز عاشورا در شندآباد از توابع شهرستان شبستر، مراسم عزاداری شربت شهدا در گوگان از توابع شهرستان آذرشهر، مراسم عزاداری ایچری شاخسئی در منطقه قره داغ (ارسباران )، مراسم عزاداری پای علم (علم دیبی ) در روستای ارزیل از توابع شهرستان ورزقان را از دیگر مواریث عاشورایی آذربایجان شرقی ثبت شده در آثار ملی ناملموس ایران نام برد.
نواداد به اشاره به اینکه سه عنوان از مراسم های ماه محرم در یک سال گذشته در فهرست آثار ملی ناملموس کشور ثبت شده است، عزاداری العطش در روستای گول آخور از توابع شهرستان ورزقان، مراسم شبیه خوانی در دیزج شیخ مرجان از توابع شهرستان شبستر و مراسم شربت شهدا در گوگان را این سه اثر ثبت شده جدید اعلام کرد.
مراسم سنتی “العطش” روستای گول آخیر
وی مراسم عزاداری العطش در روستای گول آخور ورزقان را یکی از بهترین و اصیل ترین نمونه های عزاداری محرم در کشور بیان کرد و گفت: این مراسم همه ساله در روز عاشورا برگزار می شود و در آن شبیه سازی به میدان رفتن حضرت امام حسین (ع) انجام شده و همه یاران امام در این نمایش به شهادت می رسند و میدان نبرد در این عرصه نمایش داده می شود.
نواداد ادامه داد: در این آیین، صبح روز عاشورا یک نفر که سالیان سال است تعزیه امام حسین را اجرا می کند در خانه یکی از اهالی به همراه سایر مردم و بچه ها حاضر می شود و پس از خوردن صبحانه، اسبی را با پارچه های سبز آذین می بندد و شبیه امام حسین هم لباس تعزیه می پوشد و سوار بر اسب به راه می افتد به سمت میدان روستا و از آنجا به امامزاده روستا که در طول مسیر بچه های خردسال در حالی که سیاهپوش شده اند و بر پیشانی دستمال سبز دارند و در یک دست جام کوچک مسی، با خواندن وردهایی با مضمون “یا امام حسین ما تشنه ایم” (العطش ) از امام می خواهند برایشان آب بیاورد و از سوی دیگر از او می خواهند به میدان جنگ نرود.
وی افزود: با ادامه عزاداری، شبیه امام حسین به امامزاده می رسد، آنجا شبیه از اسب ذوالجناح پیاده می شود، اسب را سرخ پوش می کند و عزاداری کنان به میدان می آید و سپس سوگواری کرده و به سمت مسجد می رود و این عزاداری را تا اذان ظهر ادامه می دهند.
نواداد گفت: این میراث عاشورایی در تاریخ بهمن ماه پارسال به شماره ۲۹۳۶ در فهرست میراث فرهنگی ناملموس کشور به ثبت رسیده است.
مراسم “شبیه خوانی” روستای دیزج شیخ مرجان
نواداد به مراسم شبیه خوانی در دیزج شیخ مرجان از توابع شهرستان شبستر اشاره و اضافه کرد: تعزیه خوانی در ایام محرم در برخی از نقاط آذربایجان شرقی برگزار می شود که در روستای دیزج شیخ مرجان هم این هنر نمایشی مذهبی سالیان سال است در حال برگزاری است.
به گفته وی در هشتم و روز تاسوعا و عاشورا و سومین روز شهادت امام حسین و اربعین در این روستا تعزیه خوانی اجرا می شود که خودشان به تعزیه خوانی «شبه» می گویند.
نواداد با بیان اینکه در این مراسم وقایع آن روزهای محرم سال ۶۱ هجری قمری به نمایش گذاشته می شود، اظهار کرد: هدف اصلی این شبیه خوانی آشنایی بیشتر مردم با وقایع عاشورا است و انتقال دهندگان آن از مردم محل هستند که همه ساله این هنر و میراث عاشورایی را اجرا می کنند و البته در سال های متمادی حاملان این هنر به مرور زمان به جوانان نیز آموزش داده و انتقال می دهند.
وی ادامه داد: برخی از برگزارکنندگان تعزیه آیینی هنر به صورت موروثی ادامه می دهند و برخی هم به سبب ایفای نقش ماهرانه نقش های تعزیه خوانی را بر عهده می گیرند.
نواداد گفت: این عنصر فرهنگی و میراث معنوی ماه محرم نیز در بهمن ماه پارسال به شماره ۲۹۳۷ در فهرست آثار میراث فرهنگی ناملموس کشور به ثبت رسید.
معاون میراث فرهنگی مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی، مراسم شربت شهدا در گوگان را یکی دیگر از آثار ملی ناملموس محرم بیان و اضافه کرد: همه ساله در عصر روز اول محرم ۲ دسته عزاداری یکی در محله پائین در جلوی مسجد جامع و دومی در محله بالا در مقابل مسجد بازار شهر گوگان تشکیل می شود و ابتدا علم دسته به دیوار مسجد تکیه داده شده و سپس طبل زنان در مقابل مسجد طبل نوازی می کنند که با جمع شدن عزاداران، دسته عزاداری شربت شهدا شکل می گیرد.
نواداد افزود: علم عزاداری محله و طبل زنان در جلو حرکت می کنند و پشت سر آنها تعداد سی چهل نفر از ریش سفیدان و سادات محل و سپس کودکان و جوانان در حالی که چهار بیت نوحه به طور دسته جمعی می خوانند، به راه می افتند و به مساجدی که یکی ۲ روز قبل اعلام آمادگی کرده اند و از آنها دعوت به عمل آورده اند، می روند.
وی ادامه داد: این دسته جات به هر مسجد که می رسند، بزرگان مسجد از آنها در جلوی مسجد استقبال کرده و آنها را به داخل هدایت می کنند، در داخل مسجد با خواندن «إِنَّ ٱللَّهَ وَمَلَٰٓئِکَتَهُۥ یُصَلُّونَ عَلَی ٱلنَّبِیِّۚ یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ صَلُّواْ عَلَیۡهِ وَسَلِّمُواْ تَسۡلِیمًا» حاضرین سه صلوات قرائت کرده و در این زمان از طرف خادمین و هیات امناء مسجد با انواع شربت، کیک و کلوچه پذیرایی می شوند.
نواداد با بیان اینکه ریش سفیدان دسته عزاداری شربت شهداء را با ذکر دعا که شامل قبولی نذورات و طلب آمرزش برای کسانی که از آن مسجد و محل قدیم و جدید از دنیا رفته اند، به عزاداران می دهند، ادامه داد: در آخرین مرحله درخواست قرائت فاتحه درحق درگذشتگان ریش سفید و گیسو سفید آن مسجد می کنند و در حالیکه بر می خیزند با خواندن بیتی قبولی عزاداری، عزاداران را از خداوند طلب می نمایند و بعد راهی مسجد دیگر شده و دسته عزاداری هر محله حدود هشت مسجد محل خود را با همین منوال طی می کنند تا در آخرین مرحله به مسجدی بر می گردند که مراسم از آنجا آغاز شده است.
وی گفت: این زمان معمولا” نزدیک اذان مغرب است که سپس اذان و نماز جماعت خوانده شده و عزاداران به صورت رسمی دسته های عزاداری عرب، سینه زن، زنجیرزن را تشکیل می دهند و به عبارتی عزاداری ماه محرم رسما آغاز می شود.
نواداد اظهار کرد: این مراسم نیز در بهمن ماه سال گذشته به شماره ۲۹۳۸ در فهرست میراث فرهنگی ناملموس کشور به ثبت رسیده است.
