یازاکو؛ جعفر ساعی نیا – با ایجاد یک رویکرد جامع و هم‌افزا، می‌توان به بهبود وضعیت اقتصادی آذربایجان شرقی کمک کرد. در این یادداشت، ابتدا با بیان مشکلات و ظرفیت‌های موجود در استان و سپس با ارائه پیشنهاداتی برای بهره‌برداری از ظرفیت‌های موجود و به حداقل رساندن مشکلات اقتصادی استان، ضرورت وجود استانداری متخصص در حوزه اقتصاد، به جای رهبری به دور از ملاحظات سیاسی را مطرح خواهیم نمود.
مشکلات اصلی اقتصاد استان آذربایجان شرقی:
آذربایجان شرقی استانی است که پتانسیل‌های صنعتی و اقتصادی بالایی دارد؛ در عین حال کم‌کاری انجام شده در حوزه صنعت و اقتصاد آذربایجان شرقی، برون‌رفت از مشکلات استان آذربایجان شرقی را نیازمند سرمایه‌گذاری و افزایش اختیارات استانی کرده است.
بسیاری از صنایع استان که در سال‌های قبل، از صنایع مهم کشور به شمار می‌رفتند، به علت عدم بهره‌گیری از نوآوری و فناوری‌های جدید، دچار کاهش تولید و توان رقابت و افزایش هزینه‌های تمام شده محصولات خود شده‌اند.
زیرساخت‌های بخش صنعت استان فرسوده شده‌اند و در عرصه انرژی‌های پاک سرمایه‌گذاری نشده است و شاهد ورشکستگی برخی شرکت‌هایی هستیم که در واگذاری آن‌ها کارشناسی‌های دقیق صورت نگرفته است.
فرسودگی ماشین‌آلات و پایین بودن سطح فناوری صنایع، در واحدهای تولیدی استان که قدمت برخی از آن‌ها به دهه‌ها پیش برمی‌گردد، موجب شده است که این واحدها قابلیت رقابت با مجموعه‌های تولیدی با دانش روز و فناوری‌های جدید را نداشته باشند.
آذربایجان شرقی علاوه بر پایین بودن سهم فناوری در تولید، فرسودگی زیرساخت‌های بخش صنعت، آمار قابل توجه واحدهای صنعتی راکد یا نیمه‌راکد و ورشکستگی شرکت‌های خصوصی‌شده که به‌درستی واگذاری نشده‌اند، با چالش‌هایی چون ضعف و پایین بودن سطح بهره‌وری، در واحدهای تولیدی و اقتصاد استان نیز، مواجه است.
همچنین، اغلب مگاپروژه‌های استان ۲۰ تا ۳۰ سال زمان می‌برد تا به نتیجه برسند و نمایندگان برای تسریع تکمیل این پروژه‌ها فعالیتی نکرده‌اند و طرح‌ها به شکل نیمه‌تمام رها شده‌اند. می‌توان اذعان کرد، عمده پروژه‌های ملی در شهر تبریز با تاخیر در اجرا مواجه هستند و پروژه‌های نیمه تمام بسیاری در حیطه راه آهن و بزرگراه‌ها وجود دارد که ناشی از عدم پیگیری نمایندگان است. برای مثال، متروی تبریز و مشهد در یک زمان کلنگ‌زنی شد ولی پیشرفت این ۲ پروژه اصلا قابل قیاس نیست. تعداد بزرگراه‌های استان آذربایجان شرقی به رغم قرارگیری در مسیر حساس ترانزیتی، با اصفهان قابل قیاس نیست و مرکز همایش‌های بین‌المللی اصفهان با اعتبار دولتی طی ۲ سال تکمیل شد ولی مرکز همایش‌های بین‌المللی تبریز توسط شهرداری و با پول مردم افتتاح شده است. در حالی که تقریبا تمامی قطعات خودرو در تبریز تولید میشود، اما یک خودرو در این شهر تولید نمی شود. با وجود معروفیت تبریز با صنایع بزرگ و قرارگیری در مسیر جاده ابریشم، اجرای اصل خصوصی سازی و ناآشنایی نمایندگان با آن باعث شد تا سر استان ما بی‌کلاه بماند و سرمایه‌ها به استان‌های دیگر بروند و اعتبارات کلان استان به صورت کم‌بهره و قطره‌چکانی باشد.
در بخش صنعت آذربایجان شرقی، به شدت ناترازی برق وجود دارد و برای مثال در شهرک‌های صنعتی استان، میزان برق تأمین شده بسیار پایین‌تر از میزان آن در شهرک‌های صنعتی اصفهان است.
استان ما رتبه سوم را در اخذ مالیات دارد ولی درآمدهای استان‌های همتراز ما در اخذ مالیات، بسیار بیشتر از ما است. از سویی تعداد کارمندان استان نیز نسبت به آن‌ها کمتر است. آمارها نشانگر آن است که، میانگین پرداخت تسهیلات در استان همواره پایین‌تر از میانگین کل کشور است. این سنگ اندازی‌ها باعث فرار سرمایه‌ها از استان شده است. به‌طوری‌که، بزرگترین واحدهای تولیدی و صنعتی در سایر شهرها با سرمایه گذاری تبریزی‌ها و آذربایجانی‌ها راه‌اندازی شده است، که نشان از فرار سرمایه‌گذاران از استان دارد.
در مجموع ناترازی برق، گاز و آب و موانع دریافت تسهیلات بانکی را از جمله موانع فعالیت بخش خصوصی در استان برشمرده میشود.
آمارهای اقتصادی، همچنین، نشانگر آن است که استان آذربایجان شرقی نتوانسته همپای استان‌های همتراز خود رشد کند و در زمینه اقتصادی عقب مانده است. در بحث توسعه نیز، از جمله استان‌های میانی کشور است. تجارت‌نیوز در گزارشی، به بررسی برخی شاخص‌های اقتصادی چون تورم سالانه، نرخ فلاکت و… در این استان پرداخته است، که مروری بر این گزارش خواهیم داشت.
مثالی از عقب‌ماندگی؛ بخش معدن
شاید یکی از مواردی که می‌تواند این عقب‌ماندگی را در عین ظرفیت بالا نشان دهد، بخش معدن باشد. آذربایجان شرقی از جمله استان‌های مهم در این حوزه محسوب میشود که ۵۲ ماده معدنی مختلف را با مجموع ذخایر هشت میلیارد تن در خود جای داده است.
در عین حال، به‌تازگی عبدالحمید سرتیپی سرپرست اداره کل صنعت، معدن و تجارت این استان در گفت‌وگویی با مهر، به غفلت از بخش معدن اذعان کرده و سرمایه‌گذاری بیشتر در این حوزه را ضروری دانسته است.
هرچند فتح‌زاده، رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی آذربایجان شرقی، با استناد به گزارش‌های مرکز آمار مدعی رشد ۲۰۰ درصدی سرمایه‌گذاری در بخش معدن شده است، اما برخی معتقدند این بخش با توجه به ظرفیتش هوز نقش چندانی در اقتصاد استان ندارد.
وضعیت آذربایجان شرقی در شاخص‌های اقتصادی
تجارت‌نیوز در ادامه‌ی این گزارش شرایط استان را در ۶ شاخص اقتصادی مهم بررسی کرده است، که عبارت‌اند از: نرخ تورم، نرخ بیکاری، مشارکت اقتصادی، نسبت اشتغال، ضریب جینی و نرخ فلاکت.
نرخ تورم سالانه؛ بالاتر از متوسط کشوری
طبق آخرین گزارش مرکز آمار، نرخ تورم ماهانه و نقطه به نقطه آذربایجان شرقی در تیر امسال کمتر و تورم سالانه این استان بالاتر از از نرخ کل کشور است. همین شرایط در ماه گذشته نیز حاکم بود.
روند رو به رشد نرخ بیکاری
مرکز آمار نرخ بیکاری آذربایجان شرقی را کمتر از متوسط کشوری اعلام کرده، اما نکته درخور توجه اینکه نرخ بیکاری در کل کشور کاهشی و در این استان افزایشی ثبت شده است.
کاهش نرخ مشارکت اقتصادی
در مقابل، نرخ مشارکت اقتصادی کل کشور در بهار امسال نسبت به بهار سال گذشته ثابت بوده اما در مورد آذربایجان شرقی اندکی کاهش یافته است.
کاهش نسبت اشتغال در آذربایجان شرقی
نسبت اشتغال شاخص دیگری است که موضوع مهمی را آشکار می‌کند؛ چند درصد از جمعیت حاضر در محدوده سن کار، شاغل هستند. این محدوده در ایران ۱۵ سال و بیشتر تعیین شده است. نسبت اشتغال، بر اساس آخرین آمارها در کشور افزایشی و در آذربایجان شرقی کاهشی بوده است.
ضریب جینی؛ پایین‌تر از متوسط کشوری
یکی دیگر از شاخص‌های مهم اقتصادی ضریب جینی است که میزان نابرابری در توزیع درآمد و ثروت را در جامعه نشان می‌دهد. عدد ضریب جینی بین صفر تا ۱ قرار دارد و هر چقدر در جامعه‌ای بالاتر باشد، به این معناست که نابرابری بیشتری در توزیع درآمد و ثروت برقرار است.
شاخص فلاکت؛ بالاتر از میانگین کشوری
شاخص فلاکت از مجموع نرخ تورم و بیکاری به دست می‌آید و یکی از شاخص‌های مهم اقتصادی محسوب میشود. بر اساس آخرین گزارش مرکز آمار، شاخص فلاکت در کل کشور در سال گذشته ۴۸٫۸ واحد بوده؛ در حالی که این عدد برای آذربایجان شرقی حدود ۵۰ واحد اعلام شده است.
ظرفیت‌ها:
استان آذربایجان شرقی یکی از استان‌های مهم و اقتصادی ایران است که ظرفیت‌های متنوعی دارد.
قرارگیری آذربایجان شرقی در موقعیت جغرافیایی استراتژیک، می‌تواند یک مسیر تجاری ویژه میان ایران و کشورهای همسایه ایجاد کند. این منطقه، قابلیت اتصال ایران به غرب کشور و اروپا را دارد. برای نمونه، در صورت وصل خط راه‌آهن ملی به کشور آذربایجان امکان اتصال به خط‌‌آهن روسیه و چین نیز به وجود خواهد آمد و با فعالیت راه‌آهن جلفا این منطقه از بن‌بست خود خارج خواهد شد.
آذربایجان شرقی و تبریز به‌لحاظ ژئوپلیتیک نقش بسیار مهمی در کشور دارد. وجود معادن مس و طلا و وجود بیش‌از ۴۰۰۰ واحد صنعتی در قسمت‌های مختلف از جمله فولاد، پتروشیمی، تراکتورسازی، ماشین‌سازی، قطعه‌سازی، چرم و کفش و صنایع غذایی می‌توانند در توسعه اقتصادی استان نقش کلیدی ایفا کنند.
این استان به دلیل آب و هوای مناسب و زمین‌های حاصلخیز، نقش مهمی در تولید محصولات کشاورزی دارد. وجود یک میلیون و ۳۰۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی و جمعیت دامی بالغ بر هفت میلیون رأس، نشان‌دهنده‌ی این است که می‌توان به یک نقطه‌ی امیدبخش و موفقیت‌آمیزی در استان ایجاد کرد.
آذربایجان شرقی همچنین دارای آثار تاریخی، میراث فرهنگی، آرامگاه‌ها و مناظر طبیعی زیبای بسیاری است. این جاذبه‌های گردشگری می‌توانند در جذب گردشگر و درآمدزایی برای مردم استان کمک شایانی کنند. اما به‌دلیل غفلت از این ظرفیت، سهم درآمد از صنعت گردشگری نیز، در استان بسیار پایین است.
با وجود ذخایر قابل‌توجه مس، طلا و نفلین سینیت در استان، متأسفانه این ذخایر بهره‌وری مناسبی برای استان ندارند و به‌دلیل ثبت شرکت در استان‌های دیگر، درآمد این معادن به سایر استان‌ها منتقل میشود که در پرداخت مالیات و درآمد استان نقشی ندارند و صرفاً مشکلات زیست‌محیطی، آب‌وفاضلاب، کارگری و نارضایتی اهالی محل، شامل استان آذربایجان شرقی شده است.
راهکار:
بر اساس تحقیقات انجام شده، رعایت عدالت در تقسیم منابع کشور بین استان‌ها، اتصال خط راه‌آهن جنوب شرق به غرب، انتقال آب ارس و اصلاح زمین‌های حاشیه دریاچه ارومیه، جلوگیری از انتقال سرمایه‌های ذخایر معدنی به استان‌های دیگر، توجه به گردشگری سلامت، صدور کارت تکریم سرمایه‌گذاری توسط بالاترین مقام ارشد استان جهت رفع مشکلات کسب‌وکار و همچنین اجرای مصوبات استان راهکارهای تحقق رشد اقتصادی استان هستند.
زمینه‌سازی برای جذب سرمایه‌گذار جهت تحقق برنامه‌های رشد اقتصادی امری ضروری برای توسعه اقتصادی استان است. جذب سرمایه‌گذار پیش‌‌‌شرط‌‌‌هایی دارد که تامین زمین، آب برق و گاز از مهم‌ترین این زیرساخت‌‌‌هاست. و جبران عقب‌ماندگی‌های این بخش‌ها را می‌طلبد. رفع چالش‌های گمرکی و ناترازی‌های بانکی و مالی، تکمیل زنجیره ارزش و همچنین راه‌ها و زیرساخت‌های ترانزیتی از دیگر اولویت‌های استان است. بهره‌مندی صنایع از فناوری‌های پیشرفته نیز تنها راه رشد و توسعه اقتصادی استان است. علاوه بر آن، تشکل‌های صادراتی در آذربایجان شرقی ضعیف است و برای توسعه حوزه صادرات استان، لزوم تقویت این تشکل‌ها ضروری است.
تاکید بر لزوم ارتباط حوزه های صنعت و دانشگاه برای رفع مشکلات همدیگر امر مهم دیگری برای استان است. دانشگاه‌ها باید تولید علم، فناوری و شیوه‌های مدیریتی را به عرصه صنعت صادر کنند و بخش صنعت نیز از تولیدات دانشگاه‌ها استقبال کند.
عدم سرمایه گذاری در گردشگری و بافت‌های گردشگری نیز، در استان مشاهده می‌گردد که بایستی در زمینه تبلیغات داخلی و خارجی اقدامات لازم انجام شود.
بر اساس یافته‌های موجود، توسعه مناطق محروم در تمامی عرصه‌ها نیازمند نظام مدیریت حکمرانی منطقه‌ای است و تا زمانی که اختیارات مناطق و استان‌ها افزایش نیابد، حل مشکلات تقریبا غیرممکن است.
این وضعیت ایجاب می‌کند تا تیم اقتصادی استان در کنار بخش خصوصی راهکارهای ممکن را بررسی و واقعیت‌های موجود را ارائه دهند. با پشتیبانی از بخش صنعت استان و تأمین سرمایه در گردش، بسیاری از پروژه‌های نیمه تمام تکمیل و به بهره‌برداری کامل می‌رسند. نمایندگان نیز باید رایزنی کنند تا صنایع مادر را به استان بازگردانند.
با عنایت به موارد ذکرشده، لازم است، برای استانداری فردی برگزیده شود که به عنوان رهبر تصمیم‌گیری استان، به جای وابستگی‌های حزبی، به منافع استانی و پیشرفت اقتصادی پایبند باشد. این شخص باید از دستورالعمل‌های حزبی فراتر رود و با بلوغ سیاسی، به توسعه جامعه و رفاه مردم آذربایجان شرقی و خواسته‌های واقعی استان توجه کند.
