یاز اکو؛ ساناز شهابی- رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی آذربایجان‌شرقی تاکید کرد: در کشوری که دولت به منابع مالیاتی متکی است، اگر بخش خصوصی تب کند، دولت می‌میرد، ولی اگر متکی به مالیات نباشد، حتی اگر بخش خصوصی بمیرد، دولت تب هم نمی‌کند.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری یاز اکو، افزایش ۲۵ درصدی نرخ مالیات در سال جاری با توجه به رکود بسیاری از کسب و کارها به دلیل محدودیت‌های کرونایی از یک سو و شرایط تورمی کشور از سوی دیگر، چندان مطلوب به نظر نمی‌رسد، به همین دلیل با داود بهبودی، رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی آذربایجان شرقی به گفتگو نشستیم تا نظر او را در رابطه با چرایی افزایش نرخ مالیات‌ها در این وضع اقتصادی کشور و مودیان مالیاتی جویا شویم.
- در ابتدا در رابطه با سازوکار مالیات در اداره‌ی کشور توضیح دهید.
مالیات یکی از مهم‌ترین ابزارهای اقتصادی در راستای سیاست‌های توسعه و تامین منابع به شمار می‌رود. مالیات از یک طرف به عنوان منبع درآمدی دولت است و از طرف دیگر بازو و ابزار سیاستگذاری دولت است. اگر به ساختار بودجه‌ای نگاه کنیم، به این دلیل که یک کشور نفتی و دارای وفور منابع طبیعی هستیم، طی ۶۰ ساله اخیر نفت، سهم قابل توجهی از درآمدهای دولت را به خود اختصاص داده است، در حالیکه کشورهای فاقد انرژی نفت تنها از طریق مالیات اداره می‌شوند، لذا قد و قواره دولت‌هایشان، حجم عملیاتی، نیروهای انسانی و شعارهایشان را تماما متناسب با بودجه‌ی موجود درنظرمی‌گیرند. همانطور که می‌دانید وضعیت مالیاتی به شرایط فعالان اقتصادی بستگی دارد، لذا در کشورهایی که دولت به اتکای مالیات اداره می‌شود، دولت تمرکز زیادی روی مودیان مالیاتی دارد، چرا که در کشوری که دولت به منابع مالیاتی متکی است، اگر بخش خصوصی تب کند، دولت می‌میرد، ولی اگر متکی به مالیات نباشد، حتی اگر بخش خصوصی بمیرد، دولت تب هم نمی‌کند.
فهرست
مالیات، ابزار توسعه است
ما باید بخش مالیاتی را به عنوان ابزار توسعه در نظر بگیریم، این سخن بدان معنا نیست که نباید از منابع نفتی استفاده کرد، منتها باید استفاده‌ی اصولی انجام شود، به عبارتی نفت در قالب‌های بودجه‌ای باید به نحوی گنجانده شود که وابستگی دولت به درآمدهای نفتی را تقویت نکند، گرچه متاسفانه تاکنون اینگونه بوده است. زمانی که درآمد نفت بالا رفته است، دولت شکل دیگری پیدا کرده است و در مواقعی که به هر دلیل از جمله تحریم، جنگ و… دولت نتوانسته است چنان که باید از درآمدهای نفتی استفاده کند، مثلا در فواصل زمانی سال‌های ۹۷ تا سال جاری دیده‌ایم که دولت با مشکلات عدیده‌ای مواجه شده است.
- امکان جایگزینی درآمدهای نفتی با مالیات تا چه حد امکان‌پذیر است؟
ما باید درآمدهای نفتی خود را به نحوی از مسیر بودجه‌ای تفکیک کنیم، اما لازمه‌ی این امر جایگزینی درآمدهای مالیاتی با نفت است.
تولید ملی ما معادل با ۱۰ سال قبل است
در حال حاضر تولید داخلی در کشور بسیار پایین است .اگر میانگین رشد اقتصادی در ۱۰ سال گذشته را بررسی کنیم، می‌بینیم که این میزان حدود صفر است، یعنی تولید ملی ما معادل با ۱۰ سال قبل است و تغییری نکرده است. به عبارتی تولید ملی ما در سال ۱۳۹۹ با ۱۳۸۹ تفاوت چندانی نکرده است.
این اتفاق به این معنی است که جمعیت در کشور زیاد شده است، اما درآمد بالا نرفته است، حتی به شکل بالقوه درآمد سرانه‌ی ما پایین هم آمده است. با این حال اگر بپرسید که چند درصد از تولید ناخالص داخلی ایران به صورت مالیات محقق می‌شود، باید گفت، این رقم به طور متوسط زیر ۱۰ درصد است. بنابراین ما از ظرفیت‌های مالیاتی مناسب هنوز استفاده نکرده‌ایم. البته در مورد توزیع و اینکه آیا فشار مالیاتی به تولیدکننده وارد می‌شود یا قشر خاصی جای بحث وجود دارد، ولی باید توجه داشته باشیم میزان وصول درآمدهای مالیاتی ما بسیار پایین‌تر از آنچه که باید باشد، است. و اگر انتظار اصلاح ساختار اقتصادی را داریم یا اینکه بودجه‌ی دولت کسری نداشته باشد، باید بخش مالیاتی را تقویت کنیم.
مالیات می‌تواند ابزار توزیع مجدد درآمد باشد یعنی ما باید از یک عده که درآمد بالا و فعالیت‌های مولد دارند، مالیات بگیریم و به دیگری که امکانات ندارند، مالیات منفی بدهیم یا در قالب سوبسید و یارانه یا در قالب خدمات دولت تخصیص دهیم. همچنین مالیات می‌تواند از طریق سیاستگذاری، بخشی از فعالیت‌ها را تشویق و برخی از فعالیت‌ها را محدود کند. وقتی که ما می‌گوییم صادرات معاف از مالیات است در حقیقت این بخش را تشویق می‌کنیم. مالیات همچنین در شرایط رکودی و تورمی نیز می‌تواند به عنوان ابزار تثبیت در اقتصاد نقش‌آفرینی کند. این عوامل مجموعه اثرگذاری‌های مالیات در اقتصاد است و یک نظام اقتصادی کارآمد باید از مالیات بهره بگیرد.
- وضعیت دریافتی مالیات در سال گذشته در استان چگونه بود؟
استان ما از نظر منابع مالیاتی در شرایط خوبی قرار دارد. هر استان موظف است اعداد و ارقام مالیاتی را که در قانون مصوب شده است، وصول کند. بخشی از اعداد و ارقامی که در قانون مالیات استان‌ها وضع می‌شود، متاثر از اهداف مالیاتی تصویب شده توسط دولت و مجلس است. بخش دیگری از آن متاثر از عمکرد ادارات مالیاتی در استان‌ها و ظرفیت‌های مالیاتی آنها است. در سال ۹۹ تقریبا مصوب مالیاتی اعم از مستقیم، غیرمستقیم، مشاغل، شرکت‌ها و… در استان سه هزار و ۸۷۵ میلیارد تومان بود. همچنین ۳۴۵ میلیارد تومان هم متعلق به درآمد سایر دستگاه‌ها از محل ارائه‌ی خدمات بود. خوشبختانه در سال ۹۹، موفق به وصول چهار هزار و ۲۷۵ میلیارد تومان مالیات، نزدیک ۱۱۰ درصد شدیم.
- افزایش ۲۵ درصدی مالیات در این شرایط اقتصادی منطقی است؟
جواب این سوال یک مقدار سخت است، از این لحاظ که آیا مالیات می‌تواند به رونق اقتصادی کمک کند یا نه! به لحاظ تئوریکی باید بگوییم ما باید در شرایط رکودی مالیات کمتری بگیریم تا به تولیدکننده فشار نیاید، منتها شما تصور کنید، اگر رکود مربوط به یک شهر یا صنعت خاصی باشد، چنین کاری قابل انجام است. اما وقتی از یک طرف هزینه‌ها افزایش می‌یابد و از طرف دیگر انتظار دارید دولت خدمات بیشتری ارائه دهد، در این صورت یکی از منابع عمده‌ی آن مالیات است، لذا انتظار عدم اخذ مالیات یا کاهش هزینه‌های مالیاتی بجا نیست.
اعدادی که ما در بحث‌های مالیاتی داریم، اعداد اسمی (به قیمت جاری و روز) هستند. یعنی اگر ما امسال ۱۰۰ میلیارد تومان وصول کردیم، سال آینده باید این رقم را با احتساب تورم در نظر بگیریم. به عبارتی علیرغم افزایش عددی میزان مالیات در سال‌های بعدی، با توجه به تورم موجود، همان مبلغ پیشین از آنها اخذ می‌شود. یعنی اگر به فرض بانک مرکزی تورم امسال را ۴۰ درصد اعلام کرده باشد، وقتی میزان مالیات از۱۰۰ میلیارد تومان به ۱۴۰ میلیارد تومان می‌رسد، انگار این رقم هیچ تفاوتی نکرده است.
- پیش‌بینی شما از پرداخت مالیات در سال جاری با توجه به تعطیلی اصناف و کسب و کارها چقدر است؟
وقتی در سوالات متعدد مطرح می‌شود که در این شرایط رکودی شما میزان مالیات را افزایش داده‌اید، باید بگویم این افزایش مازاد بر نرخ تورم نیست، بنابراین امکان پرداخت آن وجود دارد.
در عین حال اگر یک مقدار جزئی‌تر و واقعی‌تر نگاه کنیم، باید گفت، سیاست وزارت اقتصاد و سازمان امور مالیاتی شناسایی مؤدی جدید مالیاتی است، لذا در راستای اشراف اطلاعاتی سازمان مالیاتی هر سال ما مودیان جدید مالیاتی را شناسایی و اطلاعات مودیان قبلی را دقیق‌تر رصد می‌کنیم.
به نظر من افزایش درآمدهای مالیاتی که امسال ۲۵ درصد اعلام شده است، محقق می‌شود با اینکه از بحث رکود و چالش‌های ناشی از کرونا اطلاع دارم ولی به هر حال این ۲۵ درصد عدد اسمی بوده و قابل تحقق است. در عین حال سازمان مالیاتی هم به سمت کاهش فرار مالیاتی در حرکت است و هم به سمت شناسایی منابع مالیاتی جدید.
- نسبت درآمدهای مالیاتی آذربایجان شرقی نسبت به سایر کلانشهرها چگونه است؟
تقریبا فشار مالیاتی در تمام استان‌ها کم و بیش برابر است، تفاوت چندانی وجود ندارد. استان‌هایی مثل تهران، اصفهان و خراسان رضوی که وزن اقتصادی بالاتری دارند، مالیات‌های بیشتری اخذ می‌کنند. بنابراین این اعداد و ارقام رتبه‌بندی استان‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
از لحاظ درآمدی و هزینه‌ای در رتبه‌ی هفتم کشور قرار داریم
استانی که مساحت، جمعیت و درآمدش بیشتر است، طبیعتا بودجه و درآمدش هم از ما بیشتر خواهد بود. ما از لحاظ درآمدی، رتبه‌ی هفتم را بین استان‌ها داریم و از نظر میانگین هزینه‌ای هم در مجموع در رتبه هفتم یا هشتم قرار داریم.
- آیا تمام درآمدها در استان صرف می‌شود یا بخشی به حساب خزانه وارد می‌شود؟
در قانون بودجه یکسری از درآمدها، عمومی تلقی می‌شوند و باید به حساب خزانه‌داری کل کشور واریز شود، برخی وقت‌ها ما ردیف درآمد- هزینه را داریم که به طور اختصاصی به محل مشخص واریز می‌شود. خزانه‌داری کشور متمرکز است و هر درآمدی از هر طریقی باید وارد خزانه شود و بعد به انواع هزینه‌ها تخصیص یابد. آنچه در اینجا مهم و بعضا محل سوال است، این است که مالیات‌های وصولی در این اداره با مالیات‌های محلی مثل عوارض شهرداری تفاوت دارد، چرا که عوارض شهرداری باید در محل خاص خود هزینه شود، اما در سطح ملی اینگونه نیست که هر استان هر عددی را وصول کند، حتما باید در همان استان هزینه شود.
پیش‌بینی مالیات سال ۱۴۰۰ استان؛ نزدیک پنج هزار میلیارد تومان
- تناسب درآمدها و هزینه‌ها در استان به چه نحو است؟
ما امسال در استان در ردیف پروژه‌ها و اعتبارات ملی سهم خوبی داریم. در عین حال چون در ساختار بودجه‌ای ما بخش غیرمالیاتی پررنگی مثل نفت وجود دارد، در استان‌ها عموما آنچه هزینه می‌شود، بیش از مبلغ وصول شده است. به عنوان مثال برای سال ۱۴۰۰ در استان چنین پیش‌بینی شده است که نزدیک پنج هزار میلیارد تومان وصول شود ولی در ازای آن بیش از ۱۶ هزار میلیارد تومان در استان ما از سوی دولت هزینه خواهد شد که بخشی از آن در قالب بودجه‌ی استانی و بخشی دیگر در قالب بودجه‌ی ملی است. در کنار این موارد اعتبارات هزینه‌ای (هزینه‌ی پرسنل ادارات) هم قابل توجه است. به عبارتی ما سه برابر بیشتر از درآمدهای مالیاتی از دولت بودجه دریافت می‌کنیم.
فشار مالیاتی عمدتا روی بخش صنعت است
- میزان بدهی یا فرار مالیاتی در استان چقدر است؟
مالیات‌های مستقیم وابسته به درآمد شرکت‌ها و حقوق کارکنان است، که تقریبا خوب انجام می‌شود چرا که قبل از پرداخت حقوق مالیات، این افراد از آنها کسر می‌شود و امکان فرار مالیاتی برای این قشر وجود ندارد. اما وصول مالیات‌های غیرمستقیم شامل مالیات بر واردات و ارزش افزوده، یکی از نارسایی‌های نظام مالیاتی در کشور محسوب می‌شود چرا که در برخی جاها درصد تحقق این مالیات پایین است و حدود ۸۸ درصد این مالیات قابل وصول است.
ببینید بخش کشاورزی ما از مالیات معاف است، بخشی از فعالیت‌های خدماتی فاقد شناسنامه هستند، مناطق آزاد تجاری تا سال‌های قبل از پرداخت مالیات معاف بودند، بخش فرهنگ نیز همچنین! اگر این معافیت‌های مالیاتی را کنار بگذارید، می‌بینیم که فشار مالیاتی عمدتا روی بخش صنعت است، و اینکه فعالان این حوزه از مالیات گلایه دارند، متاثر از این قضیه است که خود را با سایر بخش‌ها مقایسه می‌کنند.
در واقع میزان مالیاتی که از بخش املاک، مستقلات، و ساختمان می‌گیریم خیلی کم است، در حالی که در این حوزه رانت‌ها و سودهای کلانی وجود دارد، در سایر بخش‌ها هم همینطور. این موارد باید به نحوی در قوانین آینده اصلاح شود.
