به گزارش پایگاه خبری یازاکو، با سرفه، سردرد و آبریزش بینی شدید به پزشک مراجعه می‌کند و باحالت شکایت می‌گوید: «آقای دکتر من ۲ روز پیش واکسن آنفلوانزا زدم که مریض نشم؛ اما از دیروز تا حالا نتونستم از خونه بیام بیرون. از کار و زندگی افتادم. مگه واکسن از مریض شدن پیشگیری نمی‌کنه؟»
هرساله در اواخر شهریورماه بسیاری از افراد از داروخانه‌های نزدیک محل زندگی و کارشان پیگیر واکسن آنفلوانزا می‌شوند. انگار با رسیدن فصل پاییز زنگ تزریق واکسن در گوش ایرانی‌ها به صدا در می‌آید.
اما به‌راستی چرا باید واکسن آنفلوانزا را تزریق کنیم؟ این واکسن چقدر در پیشگیری از ابتلا به این بیماری کارایی دارد؟ آیا ممکن است برخی از افراد با تزریق واکسن، بیمار شوند؟ چرا باید هرسال واکسن آنفلوانزا را تزریق کنیم؟ تزریق واکسن آنفلوانزا برای چه افرادی لازم و برای چه افرادی توصیه نمی‌شود؟ و…
برای پاسخگویی به سؤالات پیرامون واکسن آنفلوانزا به سراغ دکتر احسان مصطفوی، رئیس مرکز تحقیقات بیماری‌های نوپدید و بازپدید انستیتو پاستور ایران رفته و با او به طور مفصل به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید:
فهرست
ثبت ۶۰۰ هزار مرگ سالانه در اثر ابتلا به آنفلوانزا
چرا باید واکسن آنفلوانزا را تزریق کنیم؟
ویروس آنفلوانزا یکی از شناخته‌ترین بیماری‌های عفونی بشر است که در تمامی فصول سال در جامعه گردش دارد؛ اما در فصول سرد سال شرایط برای انتقال و گسترش این ویروس بیشتر فراهم می‌شود.
بر اساس گزارشات، سالانه ۵ تا ۱۵ درصد از جامعه به ویروس آنفلوانزا آلوده می‌شوند. معمولاً در ایران افزایش موارد ابتلا به آنفلوانزا از نیمه مهرماه تا نیمه اسفندماه مشاهده می‌شود.
زمانی طلایی تزریق واکسن آنفلوانزا چه زمانی است؟
ازآنجایی‌که دوره کسب ایمنی لازم در فردی که تزریق واکسن را انجام می‌دهد، حدود دو هفته است توصیه می‌شود تزریق این واکسن از نیمه شهریورماه آغاز شود. هرچه زودتر و در اوایل پاییز این تزریق انجام شود، انتظار داریم که محافظت بهتر و کامل‌تری برای ماه‌های بعد اتفاق بیفتد.
چرا پیشگیری از ابتلا به آنفلوانزا اهمیت دارد و افراد باید ایمنی بدن خود را در برابر این ویروس افزایش دهند؟
معمولاً تعداد زیادی از افراد به گونه‌های خفیف این بیماری مبتلا می‌شوند؛ اما اَشکال شدید این بیماری هم باعث می‌شود تا سالانه میلیون‌ها نفر در سراسر دنیا در بیمارستان‌ها بستری شوند.
بر اساس گزارشات رسمی، سالانه به طور میانگین حدود ۶۰۰ هزار مورد مرگ ناشی از ابتلا به آنفلوانزا در دنیا گزارش می‌شود.
واکسن‌ها باید هرسال به روز‌رسانی شوند
چرا هر سال باید واکسن آنفلوانزا را تزریق کنیم؟
ویروس آنفلوانزا ویروسی است که هم در جمعیت‌های انسانی و هم در دام‌های اهلی و وحشی گردش پیدا می‌کند. حیواناتی مانند اسب، خوک و بعضی از ماکیان و پرندگان مخازن مهمی از این ویروس محسوب می‌شوند. ویروس آنفلوانزا به چهار دسته اصلی «A ،B،C ،D» تقسیم می‌شود.
پرندگان آبزی منبع اولیه ویروس آنفلوانزای A هستند و در پستانداران مختلف از جمله انسان و خوک نیز گسترده است. ویروس‌های آنفلوانزا B و C در درجه اول انسان را آلوده می‌کنند و ویروس آنفلوانزای D در گاو و خوک یافت می‌شود.
آنفلوانزا A و B در انسان گردش دارد و آنفلوانزا C باعث عفونت خفیف، عمدتاً در کودکان می‌شود.
آنفلوانزا D می‌تواند انسان را آلوده کند؛ اما مشخص نیست که باعث بیماری شود.
آنفلوانزا A و B در انسان باعث اپیدمی‌های فصلی می‌شود که برای پیشگیری از آنها واکسن تزریق می‌شود.
تغییرات و موتاسیون‌های فراوانی که در ویروس آنفلوانزا صورت می‌گیرد، باعث می‌شود که هر سال ما با سویه‌های نسبتاً جدیدتری نسبت به سویه‌های سال قبل مواجه شویم.
این تغییرات فراوان که اصطلاحاً دریفت آنتی‌ژنی نامیده می‌شود، زمانی رخ می‌دهد که آنتی‌ژن‌های ویروس آنفلوانزا به دلیل تجمع تدریجی جهش و موتاسیون تغییر کند. نتیجه آن، تولید سویه‌های جدیدی است که می‌توانند از ایمنی ناشی از آنتی‌بادی قبلی فرار کنند. دریفت آنتی‌ژنی در تمام گونه‌های آنفلوانزا رخ می‌دهد، اما در B کندتر از A و در C و D کندترین است.
گفتنی است دریفت آنتی‌ژنی عامل اصلی آنفلوانزا فصلی است و به دلیل همین تغییرات وسیع در ژن ویروس که سالانه اتفاق می‌افتد ممکن است ایمنی‌های قبلی که در بدن افراد به دلیل تزریق واکسن تزریق شده، در برابر ویروس جدید پاسخگو نباشد؛ بنابراین لازم است که واکسن‌های آنفلوانزا سالانه به‌روز و مجدداً به افراد تزریق شوند.
در این راستا هرسال شرکت‌های واکسن‌ساز ویروس‌هایی که در مناطق مختلف زمین در گردش هستند را رصد کرده و واکسن‌های خود را به‌روزرسانی می‌کنند.
درعین‌حال، اگر انسان مواجهه نزدیکی با حیات‌وحش داشته باشد، در شرایطی خاص این امکان وجود دارد که ویروس حیوانی آنفلوانزا وارد بدن انسان شده و با ویروس انسانی‌ای که در بدن فرد وجود داشته شیفت آنتی ژنتیک اتفاق بیفتد. در این راستا ما با ویروس جدید آنفلوانزا مواجه خواهیم شد که بسیار مهاجم‌تر بوده و باعث مرگ‌ومیر بالاتری می‌شود.
۵ گروه واجد شرایط برای دریافت واکسن آنفلوانزا
تزریق واکسن آنفلوانزا برای چه افرادی لازم است؟
مرکز پیشگیری وکنترللبیماری‌هایی آمریکا، تزریق واکسن آنفلوانزا را به تمام افراد بالای ۶ ماه توصیهمی‌کندد اما در این میان، بعضی افراد در معرض خطر ابتلا به اَشکال شدیدتر بیماری هستند وازاین‌روو تزریق واکسن بهآن‌هاا بیشتر توصیه می‌شود.
افراد بالای ۶۰ سال یکی از گروه‌های پرخطر هستند که توصیه به تزریق واکسن برای آنه‌ها می‌شود؛ افزایش سن هم باعث ضعف سیستم ایمنی می‌شود و هم باعث احتمال ابتلاهم‌زمانن به بیماری‌هایزمینه‌ایی را بیشتر می‌کند؛ بنابراین پاسخ سیستم ایمنی بدن این گروه از افراد در برابر بیماری‌های ضعیف‌تر خواهد بود و با تزریق واکسن، این ایمنی را تقویت می‌کنیم.
دومین گروهی که باید واکسن آنفلوانزا را دریافت کنند پزشکان وکادرر درمان «خصوصاً افرادی که در بخش‌های عفونی، اورژانس و بخش‌های مراقبت‌های ویژه فعالیت می‌کنند» هستند؛ زیرا این دسته از افراد بیشتر با بیماران مبتلا بهفرم‌هایی شدید آنفلوانزا در ارتباط هستند.
همچنین افرادی که دارای بیماری‌های زمینه‌ای خاص مانند بیماری‌های قلبی، ریوی، دیابت و پرفشاری خون هستند یا افرادی که سابقه پیوند عضو دارند جزو گروه‌های پرخطر محسوب می‌شوند و بهتر است واکسن آنفلوانزا را سالانه دریافت کنند.
گفتنی است که تزریق واکسن برای خانم‌های باردار و کودکان زیر ۵ سال هم توصیه می‌شود.
واکسن آنفلوانزا برای چه افرادی خطرناک است؟
افرادی که بیماری و شرایط خاصی ندارند هم باید واکسن را تزریق کنند؟
همان‌طورر که گفته شد تمامی افراد بالای ۶ ماه می‌توانند تزریق واکسن آنفلوانزا را انجام دهند. اما در کشوری مانند ایران که تمرکز بر تزریق واکسن برای افراد پر خطر است، توصیه می‌شود افرادی که جزو گروه‌های پرخطرتر محسوب می‌شوندحتماًا واکسن آنفلوانزا را تزریق کنند.
البته تزریق واکسن برای سایر افراد منعی ندارد و می‌تواند مقاومت بدن آنها را نسبت به بیماری ناشی از ویروس آنفلوانزا افزایش دهد.
آیا گروه‌هایی هستند که تزریق واکسن آنفلوانزا برای آنها خطرناک باشد؟
بله. توصیه می‌شود نوزادان زیر ۶ ماه و افرادی که در تزریق‌های قبلی واکسن آنفلوانزا عوارض آلرژیک و حساسیت‌های شدیدی را تجربه کرده‌اند، تزریق واکسن را انجام ندهند.
همچنین باتوجه‌به اینکه در اکثر واکسن‌هایی که در دسترس است، کشت ویروس آنفلوانزا در تخم‌مرغ انجام می‌شود، توصیه می‌شود افرادی که آلرژی و حساسیت شدیدی به تخم‌مرغ دارند با احتیاط و با نظر پزشک این واکسن را تزریق کنند.
از استرس و کم‌خوابی پرهیز کنید
قبل و بعد از تزریق واکسن آنفلوانزا چه نکات غذایی و بهداشتی را باید رعایت کرد؟
اصولاً برای تزریق هرگونه واکسنی هرچقدر سیستمم ایمنی بدن آماده‌تر باشد، پاسخ بهتری از تجویز آن دریافت خواهد شد؛ بنابراین توصیه می‌شود افراد قبل از تزریق واکسن مراقبت‌های لازم را انجام داده و تا جایی که ممکن است سیستم ایمنی بدن خود را تقویت کنند.
تقویت سیستم ایمنی برای دریافت واکسن از طریق ورزش و مصرف غذاهای مقوی می‌تواند انجام شود. مطالعات نشان داده است، افرادی که بیشتر ورزش می‌کنند و از نظر سیستم ایمنی وضعیت مناسب‌تری دارند، سیستم ایمنی آنها در برابر واکسن آنفلوانزا پاسخ بهتری خواهد داشت.
توصیه می‌شود بعد از تزریق واکسن هم تا جایی که ممکن است از شرایطی که باعث تضعیف سیستم ایمنی می‌شود، دوری کرد؛ زیرا پس از تزریق واکسن بدن وارد یک واکنش ایمنی شده و بهتر است برای دریافت آن آمادگی کافی وجود داشته باشد.
بهتر است افراد پس از تزریق واکسن آنفلوانزا تا جایی که امکان دارد از استرس و کم‌خوابی پرهیز کنند، استراحت کافی داشته باشند و در کنار آن از غذاهایی که موجب تقویت سیستم ایمنی می‌شوند، مانند انواع سبزیجات، میوه‌ها، پروتئین کم‌چرب، غلات کامل و میوه‌هایی که مخصوصاً ویتامین C و ویتامین D بیشتری دارند، استفاده کنند.
علت بیمار شدن بعد از تزریق واکسن آنفلوانزا
آیا تزریق واکسن آنفلوانزا عوارض دارد؟
انتظار می‌رود هر ماده بیولوژیکی که وارد بدن می‌شود، عوارضی در اثر مصرف آن اتفاق بیفتد. در اکثر موارد واکسن آنفلوانزا یا عوارض خاصی ندارد یا عوارض خفیفی مانند قرمزی، تورم و درد محل تزریق ایجاد می‌شود.
همه واکسن‌هایی که در حال حاضر مورداستفاده قرار می‌گیرند تأییدیه لازم را از سازمان غذا و دارو کشور از نظر بی خطری و کارایی مناسب دریافت کرده‌اند.
آیا بعد از تزریق واکسن آنفلوانزا دیگر افراد به بیماری آنفلوانزا مبتلا نمی‌شوند؟
در خصوص هیچ واکسنی ضمانتی وجود ندارد که محافظت آن ۱۰۰ درصد است. اما این ادعا وجود دارد که درصد قابل‌توجهی از افرادی که واکسن آنفلوانزا تزریق می‌کنند، کمتر به بیماری آنفلوانزا مبتلا شده و در صورت ابتلا هم به اشکال شدید بیماری کمتر مبتلا خواهند شد.
بنابراین این اطمینان وجود دارد که واکسن‌های تأیید شده در اکثر قابل‌توجهی از افراد هم باعث پیشگیری از ابتلا شده و در صورت ابتلا هم پیشگیری از گونه‌های شدید پیش خواهد آمد.
البته ممکن است درصد بسیار کمی از افراد با وجود تزریق واکسن بازهم به اَشکال شدید بیماری مبتلا شوند. در این دسته از افراد به‌قدریی ضعف سیستم ایمنی وجود داشته است که واکسن نتوانسته است کارایی لازم خود را در فرد نشان دهد.
چرا بعد از تزریق واکسن بیمار می‌شویم؟
برخی از افراد می‌گویند: بلافاصله پس از تزریق واکسن آنفلوانزا بیمار شده و حالات سرماخوردگی پیدا کرده‌اند؛ آیا این عارضه طبیعی است؟
همان‌گونه که گفته شد برخی از عوارض پس از تزریق واکسن آنفلوانزا طبیعی است؛ اما به‌هیچ‌وجه فرد متعاقب تزریق واکسن آنفلوانزا به بیماری آنفلوانزا مبتلا نمی‌شود.
یکی از دلایل ایجاد چنین تصوری، شاید بروز هم‌زمان بیماری هم‌زمان با تزریق واکسن باشد. یعنی فرد واکسن را تزریق کرده باشد و هم‌زمان به بیماری دیگری مبتلا شده باشد که ارتباط به واکسن نداشته باشد. معمولاً این افراد تصور می‌کنند که تزریق واکسن آنفلوانزا باعث بیماری آنها شده است.
درعین‌حال بعضی از این ذهنیت‌های غلط هم ساخته و پرداخته کمپین‌های ضد‌واکسن است که باید با آنها مقابله لازم صورت گیرد.
آیا احتمال پاندمی شدن دوباره ویروس آنفلوانزا وجود دارد؟
شیفت آنتی‌ژنی، که در بالا به آن اشاره شد، می‌تواند باعث ایجاد پاندمی‌های بزرگ آنفلوانزا شود که در یک قرن اخیر هم ما با چندین پاندمی آن مواجه بوده‌ایم.
اولین پاندمی قرن حاضر پاندمی اسپانیایی بود و آخرین پاندمی در سال ۲۰۰۹ ناشی از آنفلوانزای به‌اصطلاح خوکی بود. به طور کلی پس از هر پاندمی آنفلوانزا، سویه پاندمی به‌عنوان یکی از عوامل آنفلوانزای فصلی به گردش خود ادامه داده و جایگزین گونه‌های قبلی می‌شود.
از سال ۱۷۰۰ تا ۱۸۸۹، پاندمی‌های آنفلوانزا تقریباً هر ۵۰ تا ۶۰ سال و بعد از آن، پاندمی‌ها تقریباً هر ۱۰ تا ۲۵ سال یک‌بار رخ می‌دهند و بنابراین باید در کنار توجه به آنفلوانزا فصلی، به پاندمی این بیماری هم توجه کافی داشته باشیم.
