یازاکو، محمد فرج‌پور باسمنجی_ ۲۳ مهر ماه ۱۱۳ مین سالروز زنده یاد شادروان مهندس علی خسروشاهی در کوچه صدر تبریز’و در یک خاندان تجارت پیشه بازار تبریز است.مردی که در تاریخ صنعت ایران بعنوان بزرگترین کار آفرین اقتصاد ایران دوره پهلوی از وی یاد می شود .که به این بهانه یاداشت ذیل در معرفی خاندان خسروشاهی و نقش ممتاز علی خسروشاهی در راه اندازی مهمترین برند صنایع غذایی و شیرینی و شکلات وقت خاورمیانه موسوم به مینو تقدیم خوانندگان فرهیخته می گردد.
صنعت شیرینی، شکلات و بیسکوئیت و صنایع غذایی ایران و غرب آسیا ریشه در بازار تاریخی تبریز دارد. شاه بلّه‌سی، حیواناتی شیرینی‌لر، نوقا، قرابیه و تافی‌های سنتی در صفی‌بازار تبریز تولید و فروش دیرینه‌ای دارند. زنده‌یاد حاج‌حسن خسروشاهی از معتمدین بازار تبریز در اواخر دوره قاجار به همراه برادران تاجرش زنده‌یادان حاج‌غفار، حاج‌حسین و با شش پسرش بخشی از تجارت خارجی بازار وقت تبریز را عهده‌دار بودند.
آن ها در واردات چای، شکر، البسه و صادرات فرش و خشکبار آذربایجان آوازه بلندی داشتند. حاج‌حسن خسروشاهی سال‌های سال رئیس اتاق تجار تبریز بود که باسابقه‌ترین اتاق تجار ایران است بعدها تجار خسروشاهی به دلیل کشیده شدن عمده فعالیت‌های تجاری به همدان، قزوین و تهران و همچنین غائله آذربایجان و افول بخشی از فعالیت‌های بازرگانی از بازار تبریز مهاجرت کردند.
از ۶ پسر رئیس اتاق تجار تبریز، نصراللّه دکتری داروسازی گرفت. کاظم دکتری اقتصاد و محمّد مهندس مکانیک شدند و ۳ پسر دیگر حاج‌حسن خسروشاهی به نام‌های احمد، جواد و حمید در بازار تهران در کنار پدر به دادوستد و واردات و صادرات می‌پرداختند و اکنون دامنه فعالیت این خاندان به کشورهای مختلف جهان کشیده شده است که بررسی نقش خاندان خسروشاهی در صنعت ایران و جهان مجال مفصلی می‌طلبد.
ولی در میان خاندان خسروشاهی، علی خسروشاهی فرزند حاج‌غفار برادر حاج‌حسن خسروشاهی که آن هم در تیمچه حاج‌شیخ بازار تبریز حجره داشت و در واردات و توزیع شکر و چای سرآمد زمان خود بود داستان زندگی جالبی دارد. چرا که علی خسروشاهی که متولد ۱۲۹۰ هجری شمسی در تبریز بوده در تیمچه حاج‌شیخ بازار تبریز دکاندار و فروشنده در کنار پدر بود.
در حدود سال ۱۳۰۵ هجری شمسی پدرش از بازار تبریز به بازار همدان که بازاری بکر و در حال رونق داد و ستد بود مهاجرت کرد و علی در کنار پدر در همدان در کار تجارت مشغول و با گرفتن پرونده تحصیلی از مدرسه رشدیه تبریز در مدرسه شرف همدان به ادامه تحصیل پرداخت. سپس با اخذ مجوز کارخانه پارچه‌بافی آذربایجان در قزوین به همراه پدر و عموهایش به این شهر مهاجرت کردند و علی به دلیل هوش و ذکاوت و فرزند ارشد بودن- مدیریت کارخانه را عهده‌دار شد که با پشتکار در کنار تجارت،موفق می‌شود در رشته حقوق به دانشگاه تهران راه یابد و برای تحصیل بین تهران و قزوین رفت‌وآمد نماید.
درست زمانی که در سال ۱۳۱۳ هجری شمسی دانشگاه تهران تأسیس شد و دانشکده حقوق شکل گرفت از اولین قبول‌شدگان رشته حقوق شد. علی خسروشاهی همزمان با تحصیل در رشته حقوق، زبان فرانسه و انگلیسی را فرا گرفت و به دلیل سابقه فعالیت در بازار تبریز، همدان و قزوین با کوله باری از تجربه به مجموعه تجار خسروشاهی مهاجر به تهران پیوست. ابتدا در بازار تهران به بازاریابی و فروش اجناس و کالاهای وارداتی پرداخت و با گذراندن دوره‌های بانکداری و بازرگانی و آشنایی با تجارت خارجی و سفر به تعدادی از کشورهای جهان از قبیل انگلیس، فرانسه و سوئیس و مطالعه خلأهای صنعت ایران و نیازهای روزمره مردم، به فکر رونق تجارت و تولید افتاد.
از اولین تاجران بود که در بازار تهران و تبریز معاملات اقتصادی خود را به صورت قرارداد حقوقی تنظیم می‌کرد. شناخت نظام بانکداری و بنکداری، خرده‌فروشی، ارتباط با شرکای تجاری، خوشنام بودن و آشنایی با اجزای مالی، اداری، تولید و بازار، علی خسروشاهی را به یکی از تجار قابل اعتماد در سطح ملی درآورد. و واردات شکر، کاغذ، شیر خشک، ماشین‌آلات سبک و سنگین، سود سرشاری را نصیب علی خسروشاهی کرد.
وی از اولین تجاری بود که در بورس‌های اروپایی فعالیت اقتصادی داشته است. وی در سال ۱۳۳۸ هجری شمسی دست به کار بزرگی زد و با همفکری خانواده کارآفرین خود شرکت مینو را تأسیس کرد که تا پیروزی انقلاب، ۶۵۰ نوع محصول از شیرینی و شکلات گرفته تا بیسکوئیت و وسایل خوراکی، آرایشی و دارویی را تولید می‌کرد و ۱۲ شرکت را شامل می‌شد. برای اینکه حوصله خوانندگان این یادداشت از سر نرود اینجانب با استناد به کتاب منتشرشده درباره زنده‌یاد علی خسروشاهی به مهمترین اقدامات و فعالیت‌های اقتصادی، تجاری، تولیدی و صنعتی ایشان اشاره می‌کنم.
۱ ـ راه‌اندازی تجارتخانه حاج غفار خسروشاهی در بازار تهران
۲ ـ راه‌اندازی تجارتخانه علی خسروشاهی و برادر در بازار ملک
۳ ـ تجارت منسوجات، بلور و بخاری
۴ ـ سفر ۸ ماهه به اروپا و مذاکره با شرکت‌های معتبر دارویی و غذایی و اخذ نمایندگی محصولات بهداشتی، ساعت، چسب اوهو، کنسرو، تافی، آدامس و…
۵ ـ اخذ نمایندگی شرکت دارویی سپرل آمریکا
۶ ـ اخذ انحصاری نمایندگی محصولات نستله
۷ ـ راه‌اندازی ۱۰۰ نمایندگی توزیع محصولات فوق در سراسر کشور
۸ ـ تأسیس شرکت سهامی خاص خوراک ایران
۹ ـ اخذ نمایندگی پودرهای رختشویی
۱۰ ـ راه‌اندازی کارخانه میوه خشک‌کنی در قزوین
۱۱ ـ راه‌اندازی تجارتخانه خسروشاهی در آلمان
۱۲ ـ صادرات خشکبار به اروپا
۱۳ ـ صادرات کشمش به آلمان
۱۴ ـ تأسیس اولین کارخانه بستنی‌سازی در ایران
۱۵ ـ تأسیس کارخانه علاءالدین
۱۶ ـ تولید انواع بخاری نفتی که ۹۰ درصد بازار ایران را تصاحب شده بود
۱۷ ـ تأسیس گروه صنعتی پارس
۱۸ ـ واردات ماشین‌آلات تولیدی صنعت شکلات از اروپا به تهران
۱۹ ـ انتقال تکنولوژی صنعت شکلات‌سازی از آلمان و انگلستان به ایران
۲۰ ـ خرید و انتقال ده‌ها دستگاه پیشرفته بسته‌بندی از ایتالیا، فرانسه، سوئیس، آمریکا
۲۱ ـ راه‌اندازی کارخانه آب‌نبات
۲۲ ـ راه‌اندازی کارخانه ویفر
۲۳ ـ تأسیس کارخانه مینو دارو
۲۴ ـ ایجاد کارخانه آدامس‌سازی شیک
۲۵ ـ خرید و انتقال ماشین‌آلات مدرن کارخانه شکلات از انگلستان
۲۶ ـ خرید و انتقال تجهیزات و راه‌اندازی اولین کارخانه پفک نمکی در ایران
۲۷- تأسیس کارخانه ۱۵۰ هکتاری مینو در تهران
۲۸ ـ احداث کارخانه ۵۲ هکتاری مینو در خرمدره زنجان
۲۹ ـ تأسیس شرکت صادراتی پرسویس
۳۰ ـ راه‌اندازی کارخانه کیک پم‌پم
۳۱ـ راه‌اندازی خطوط تولید ساقه طلایی
۳۳- استخدام سه هزار نفر نیرو در مینو تهران
۳۳- استخدام دوهزار نفر نیرو در خرمدره و ابهر
۳۴ ـ تأسیس کارخانه سلفون و چاپخانه مینو
۳۵- احداث و تأسیس نزدیک به ۱۰۰ مرکز عام‌المنفعه از بیمارستان خرمدره تا مجتمع های خانه سازی و مدرسه و درمانگاه و…
۳۶- راه اندازی شرکت قاسم ایران
زنده یاد علی خسروشاهی در زندگی شخصی خود نیز میانه رو بود. از سوار شدن به ماشین های گران قیمت خودداری می‌کرد، حقوق کارگران را به موقع می‌پرداخت، جوانان شاغل در کارخانه ها و صنایع خود را تشویق به ازدواج می‌کرد، در خانه سازی برای کارگران پیشرو بود، به آموزش کارگران اهمیت خاصی می‌داد، مدیران فنی خود را برای فراگیری فوت و فن تجهیزات صنایع خود به آلمان ، سوئیس و آمریکا می‌فرستاد، مخالف هرگونه رشوه و رانت و زدوبند اقتصادی بود، همیشه آیه شریفه‌ی 《وَأَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَى》
برای مدیران و کارگران خود تلاوت می‌کرد ، معتقد به ۱۲ ساعت کار در روز بود و حتی در ایام تعطیلات و مناسبت های مذهبی ، صنایع خسروشاهی کار می‌کرد و در این ایام به کارگران ۵ برابر مزد یک روز پرداخت می‌کرد، اهل نماز و روزه و زکات و خمس بود، کمک های بی حد و حسابی به آیت‌الله کاظم شریعتمداری، مرجع آذربایجانی جهان تشیع را داشت، اهل سفارش و میدان دادن به قوم و ایل و خویشاوندی نبود، معیار او برای پست های حساس و مدیریتی کاربلدی و شایستگی حرف اول را می‌زد، همسرش در آن دوره با پوشش اسلامی در واحد های تولیدی و صنعتی خسروشاهی حاضر می‌شد و دختران و پسران را تشویق به ازدواج و عفت و پاکدامنی دعوت می‌کرد.
با خاندان پهلوی هیچ رابطه‌ای نداشت طوری که با پیروزی انقلاب، صنایع خسروشاهی از مصادره شدن نجات یافتند ولی در زمان بنی‌صدر به دلیل داشتن منصب وزارت بازرگانی توسط یکی از اعضای خانواده خسروشاهی در دولت آموزگار، بهانه‌ای شد تا رأی به توقیف اموال وی صادر شود و علی خسروشاهی با خانواده خود به سوئیس رفت و متاسفانه در سن ۸۸ سالگی به علت تصادف به دیارباقی شتافت و یاد و نام او در تاریخ صنعت ایران به عنوان یک کارآفرین ملی ماندگار شده است.
فرزندان و نوه‌های علی خسروشاهی و دیگر برادران خسروشاهی در کشور های مختلف جهان دارای کسب و کارهای مهمی هستند، برخی از آنها کارآفرینان شناخته شده در آمریکا، کانادا و اروپا به حساب می‌آیند.
حسن خسروشاهی صاحب بزرگترین فروشگاه های زنجیره ای کانادا با بیش از ۱۰۰ شعبه و ۸هزار کارمند است و ثروت وی بیش از ۵میلیارد دلار تخمین زده می‌شود.
دارا خسروشاهی که در کارنامه خود مدیریت اکسپدیا و اوبر را دارد، رهبری بزرگترین سرویس همسفری جهان یعنی اوبر را عهده دار است که در ۹۰ کشور جهان با بیش از ۱۲هزار شهروند فعال بوده و حدود ۵ میلیارد سفر در کل جهان به ثبت رسانده است.
درآمد سالانه این کارآفرین ایرانی هر سال بیش از ۱۰۰ میلیون دلار اعلام شده است.
شایسته است شورای اسلامی و شهردار کلانشهر تبریز با همکاری اتاق تجار برای شناساندن این فرزندان کارآفرین ملی تبریز تدابیری بیاندیشند تا نسل جوان با فرزندان بزرگ سرزمین آبا و اجدادی خود که در زندگی ملت ایران و رفاه اجتماعی آنها سهامدارند بیشتر آشنا شوند و با الگو قرار دادن مردان بزرگ تاریخ اقتصادی به خود باوری و توسعه سرزمین خود بیاندیشند و المان ها و نشانه های مردان کار آفرین خود در کوچه و بازار ببینند و با افتخار به آنها و با بکارگیری راه و اندیشه آنها برای برون رفتن از معضلات کنونی کشور طرح و برنامه و چاره ای پیش بگیرند و با کیاست، فطانت، نوآوری، خلاقیت و کار آفرینی گرهی از مشکلات را بگشایند و توسعه و رفاه و بهروزی و گشایش اقتصادی را به ارمغان آورند.
