یازاکو به نقل از ماهنامه کوی دلبران، این مقاله با اشاره به اهمیت تاریخی شهرهایی که گاها به فراموشی سپرده شده اند و یا اکنون از لیست مقاصد گردشگری مسافران حذف شده اند در مورد تبریز چنین می‌گوید:مجموعه تاریخی بازار تبریز، که در بیش از صد هکتار قرار دارد و توسط یونسکو به ثبت جهانی رسیده است شامل راهروهای تو درتو و زیبا وگنبدهای کوچک و بزرگ، سازه ای آجری و با ارزش است که درقسمت های مختلف آن چرم، نقره، مس، ادویه جات و صد البته که فرش های عالی هنر دست، به فروش میرسد.
این شهر قدمتی حداقل تا قرن دهم دارد و یکی از مهم ترین مراکز تجاری راه ابریشم بوده است. به دلیل موقعیت استراتژیک و سیاستهایی که تاجران را از پرداخت مالیات معاف می کرده در دوره جاده ابریشم از اهمیت زیادی برخوردار بوده است. اگرچه می توان به این نکته اشاره کرد که، علاوه بر اهمیت تجاری آن، تبریز به عنوان مرکز سیاسی و اجتماعی و مرکز آموزشی آن دوران نیز، شناخته می شده است در زمان حاضر می توان دید که تبریز همچنان به عنوان نمونه زنده ای از فرهنگ راه ابریشم باقی مانده است.
شهری که در آن صنعتگران، هنرمندان، خیاط ها، خوشنویسان و صحاف ها با فرهنگ های مختلف در هم ادغام شده اند، با هم زندگی میکنند و در معابر آن به تجارت و کسب و کار میپردازند. تبریز به عنوان یکی از بازیگران اساسی راه ابریشم نقش مهم و ممتدی از نظر تجاری و فرهنگی در منطقه با اتصال شرق به غرب، ایفا کرده است. موقعیت جغرافیایی تبریز در شمال غرب ایران این شهر را به دروازه ای برای تجارت بین امپراتوری ایران و عثمانی تبدیل کرد وموضوعی که مهم تر بودترکیب قدرتمند فرهنگ های متفاوت، اقتصاد و دست آوردهای معماری بود که باعث میشد هویت این شهر شکل بگیرد. شاهراه جاده ابریشم موقعیت تبریز در جاده ابریشم که اروپا را به آسیا متصل میکرد همانند یک نقطه انتقال طبیعی برای کاروانهایی بود که حامل کالاهای گران قیمت و لوکس مانند ادویه جات ابریشم و سنگهای قیمتی بودند.
موقعیت جغرافیایی تبریز که نزدیک به امپراتوری عثمانی و آسیای مرکزی و قفقاز بود باعث شد تا به عنوان نقطه اتصال تجارت این مناطق عمل کند و اهمیت خود را در جاده ابریشم بیشتر کند و کالاها از نقاط مختلف به سمت آن سرازیر شوند.
بازار تبریز تاجرهای زیادی را از سرزمین های دور به خود جذب میکرد. اعراب، ترک های عثمانی، مردمانی از ارمنستان و بازرگانان چینی و اروپایی. در نتیجه تبریز به یک جامعه جهان شهری تبدیل شد. این ترکیب جمعیتی باعث شد تا عقاید، مذاهب زبان و رسوم فرهنگی این مردم در این شهر در هم آمیخته بشود. تبریز به عنوان یک شهر برجسته از زمان ایلخانی و دوره صفوی، به عنوان یک مرکز هنری و دارای مردمی روشنفکر بود.
در دوره ای که به عنوان پایتخت ایلخانی محسوب میشد دوران شکوفایی هنر مینیاتور ایرانی ادبیات و هنرهای اسلامی برای تبریز بود. مجموعه بازار تبریز با مغازه های بی شمار، کاروانسراها فضاهای تجارتی برای کالاهای مختلف یک پایگاه قدرتمند اقتصادی بود. شهرت این بازار برای تامین کالاهایی مانند فرش ایرانی، پارچه ابریشم و ادویه جات جهانی شده بود. بازرگانان در این شهر برای تجارت، استراحت و ارتباط با سایر بازرگانان و تاجران، توقف و اقامت میکردند. صنعت نساجی و بافندگی تبریز به واسطه فرشهای اعلا و هنرمندانی که این طرح ها را ابداع و تولید میکردند به یکی از کالاهای لوکس مورد توجه در آسیا و اروپا تبدیل شد. تبریز به عنوان پایتخت چندین دوره حکومتی از جمله ایلخانی و صفوی انتخاب شده بود. اهمیت سیاسی تبریز باعث جذب شخصیت های برجسته، دانشمندان و هنرمندان غیر بومی شد که اهمیت این شهر را در جاده ابریشم بیشتر کرد.
اهمیت استراتژیک تبریز باعث میشد که همواره مورد توجه قدرت های منطقه قرار بگیرد. کنترل شهر تبریز به معنی کنترل تجارت در منطقه محسوب میشد. بسیاری از بناهای تاریخی تبریز مانند مسجد کبود و مجموعه تاریخی بازار نشان دهنده تاثیری است که جاده ابریشم بر معماری این شهر گذاشته است. کاروانسراها و حمام های عمومی که قسمتی از معماری شهر را شکل داده بودند برای تاجرانی که از مسیرهای دور به این شهر سفر میکردند ضروری بودند.
این زیرساخت های شهری، باعث سهولت سفر و تجارت بودند و با فراهم کردن فضایی امن برای تاجران، تبریز را به عنوان مقصد اصلی جاده ابریشم معرفی میکردند. وجود جوامع مختلف فرهنگی و مذهبی در تبریزو زندگی مسالمت امیز ادیان متفاوت در کنار یکدیگر در بدنه اجتماعی شهر دیده میشد. گرچه افول جاده ابریشم و تغییراتی که در تجارت به مرور زمان به وجود آمد، از قدرت اقتصادی تبریز در این مسیر کم کرد، با اینحال میراث تاریخی تبریز به عنوان یک قطب اقتصادی و فرهنگی همچنان وجود دارد.
اثرات این شهر در زمینه هنر، تجارت و معماری در طول دوره جاده ابریشم اثری ماندگار بر جای گذاشته است و جایگاه تبریز را به عنوان سنگ بنای تاریخ ایران و جاده ابریشم تثبیت کرده است. و در نهایت اینکه بر اساس گزارش گاردین، شهرهای دمشق در سوریه، کاخ اسحاق پاشا در ترکیه، کاروانسرای سلیم درارمنستان، اپلیستسیخه در گرجستان، مرو در ترکمنستان، ترمذ ازبکستان، تکسیلا در پاکستان، ایسیک کول در قرقیزستان، دون هوانگ در چین و تبریز از ایران شهرهایی هستند که در مسیر جاده تاریخی ابریشم همچون مرواریدی درخشان و جهانی عمل میکنند.
نگارنده: آرمین دخت نوتاش سنگتراش/ماهنامه کوی دلبران
