یازاکو؛ دکتر توحید ملک زاده – تمدن و هنر تجلی اندیشه است و هر اندازه اندیشه نابتر، هنر به مثابه تجلی آن دارای مفهوم عمیقترخواهد بود.جای جای آذربایجان مملو از آثار اجدادمان در کوهها و سنگهای تپه ها و سنگ مزارها می باشد. جدای از اینها آثار قلاع باستانی تپه ها و آثارباستانی هنری در گوشه و کنار آذربایجان به چشم می خورد.
کشف جام طلایی حسنلوی نقده در سال ۱۳۳۶ و جام نقره ای خلخال در سال ۱۳۹۸ با فاصله ای شصت ساله وسعت قلمرو ماننای های پروتوتورک را به شکل در خور توجهی گسترش داد.
جام زرین حسنلو با ۲۱ سانتی متر بلندی، ۲۵ سانتی متر قطر و ۹۵۰ گرم وزن دارای مفاهیم اسطوره ای می باشند که شایان مطالعه می باشد. در ردیف بالایی، خدایی بالدار سوار بر گردونه‌ای که یک گاونر آن را می‌کشد، به سوی کاهنی در حرکت است که جامی در دست دارد و در این حال از دهان گاو، رودی جاری است که احتمالاً نماد حیات و باروری محسوب می‌شود. در ردیف پایینی و زیر گردونه حیات، پهلوانی در حال نبرد با موجودی نیمه انسان و نیمه اژدها است. از تصاویر قلم زنی شده آن سوی جام می‌توان به خدایان شاخدار ( شاخ در میان ترکان علامت اقتدار و قدرت بوده است) سوار بر ارابه، کاهنانی که در حال حمل قوچ‌های قربانی هستند، پهلوانی که گرز و کمان در دست دارد، مردی که در حال رام کردن شیر است و پدر و مادری که در حال بازی با کودک خردسالشان هستند، اشاره کرد. در این نقوش ورزشهای باستانی مرسوم در آذربایجان باستان نیز دیده می شود.
جام زرین مارلیک و جام زرین مشگین و دیگر اشیا مکشوفه هم مربوط به کورقان طوایف ایسکیتی می باشد که از نظر هنری و بررسی تمدن کورقان بسیار مهم می باشد. می دانیم کورقان جزو آثار تمدنی ترکان باستان می باشد
فروردین ۱۳۹۸ خبر کشف میراث باستانی دیگری از اجدادمان در منطقه شال خلخال منتشر گردید که باعث خوشحالی شد و اصل پیوستگی فرهنگی اراضی آذربایجان از شرقش تا غرب را از حداقل سه هزار سال به اثبات رساند. گرچه هیچ گزارش رسمی از محتوا و نقوش مندرج در جام خلخال منتشر نشده ولی متخصصان تصریح می کنند این جام کشف شده مربوط به تمدن ماننایی با قدمت بیش از سه هزار سال و عصر آهن ۳ و قابل مقایسه با جام‌های کشف شده در منطقه حسنلو شهرستان نقده میباشد.
توجه به داشته های فرهنگی آذربایجان تاریخی و توضیح و تفسیر آنها در قالب تفکرات ترکان باستان چندی است که در میان محققان مغفول مانده و بدین جهت امسال اینجانب جمع آوری، تفسیر و معرفی آثار فرهنگی- مدنی آذربایجان اعم از تپه ها، آثار و بناها،سنگ قبر و … را به عنوان اهم برنامه های خود در سال جدید آورده ام که امیدوارم در آینده ای نزدیک بتوانیم میراث فرهنگی آذربایجان را به صورت مدون در اختیار علاقمندان قرار دهم. دست یاریگرتان را برای این کار می فشارم
