یازاکو، توحید ملک زاده_ آذربایجان و تبریز از اردیبهشت ۱۲۸۸ شمسی به اشغال روسها درآمده بود. اهالی آذربایجان براساس صلاحدید انجمن تبریز برای اینکه بهانه ای به روسها ندهند سیاست مدارا را در پی گرفتند. با اینحال سیاستهای ایذایی روسیه تزاری علیه مردم آذربایجان هر روز ادامه داشت.
با اشغال آذربایجان توسط روسها، آذربایجان نه تنها نتوانست در تعیین ساختار نو اداری، اجتماعی و فرهنگی « ایران نو» نقشی داشته باشد بلکه با سیاستهای دولتهای « ایران نو » از ایالت اول ممالک محروسه قاجار به یک ایالت اشغال شده منزوی تبدیل شد. با این اقدام خیال روس و انگلیس از بابت فشار به تهران راحت شد چرا که منبع قدرتمندی مانند آذربایجان را از گردونه ضدیت با استعمار خارج کرده بود.
۲۴ ذیقعده ۱۳۲۹/ ۲۴ آبان ۱۲۹۰ دولت ایران علیرغم میل مجلس، اولین اولتیماتوم روسها برای اخراج کارشناس مالی دولت ایران، مورگان شوستر آمریکایی ، و تعهد دولت ایران به کسب توافق با دولتین روس و انگلیس برای استخدام مستشار خارجی را قبول کرد. ۷ ذیحجه ۱۳۲۹ / ۷ آذر ۱۲۹۰ در طی دومین اولتیماتوم روسها، انجمن تبریز که آن موقع در اشغال روسها بود، در مخالفت با این اولتیماتوم بیانیه داده و مردم تبریز علیه روسها به تظاهرات پرداختند.
29 ذیحجه ۱۳۲۹/ ۲۹ آذر۱۲۹۰ دولت ایران اولتیماتوم روسها را قبول کرده و جنگی نابرابر میان مجاهدین آذربایجانی با قوای مجهز روسیه تزاری روی داد که چهار روز طول کشید. ۲ محرم ۱۳۳۰/ ۱ دی ۱۲۹۰ محل انجمن تبریز اشغال و ویران شد. ۴ محرم ۱۳۳۰/۳ دی ۱۲۹۰ با حملات روسها انجمن ایالتی تبریز منهدم شد و بدین ترتیب کار انجمن تبریز و نهایتا انجمنهای کل آذربایجان به اتمام رسید. 5 محرم/ ۴ دی ۱۲۹۰کل تبریز به تصرف روسها درآمد.
روسها پس از تسلط کامل بر تبریز ، به مجاهدان مسلح تبریز فرمان دادند یا تبریز را ترک کنید و یا اینکه اسلحه هایتان را به ما تحویل دهید. از آنطرف ، روسها قشون جدیدی وارد تبریز کردند.
به هر حال تعدادی از مجاهدان تسلیم شده و عده‌ای نیز تصمیم به مهاجرت به سلماس گرفتند که آنروزها کانون آزادیخواهان آذربایجان شمرده می شد.قصد آنان پناهندگی به عثمانی بود. از مجاهدین آذربایجانی جمعی در تبریز مانده و بر ادامه جنگ تاکید کردند.
در ادامه حملات روسها، ثقه الاسلام تبریزی علیه روسها اعلام جهاد داده که عاقبت الامر روسها با دستگیری وی و بدار کشیدن ثقه الاسلام ، دو پسر علی موسیو، شیخ سلیم، ضیا العلما، محمد قلی خان دایی ضیاالعلما، صادق الملک، آقا محمد ابراهیم قفقایچی در عاشورای ۱۳۳۰/ ۱۰ دی ۱۲۹۰ نفرت خود را از مردم آزاده نشان دادند . چند روز بعد روسها یک آزادیخواه سلماسی به نام میرزا محمود سلماسی را در تبریز کشتند.
پس از انقلاب اکتبر روسیه، دولت شوروی هیئتی را به تبریز اعزام کرد و به عنوان عذرخواهی دسته‌گلی بر مزار ثقه الاسلام گذاشتند.
دو سال قبل منبر و عصای شهید ثقه‌الاسلام و مهرهای خاندان آن زنده‌یاد در یکی از روستاهای دوردست شهرستان ورزقان استان آذربایجان‌شرقی یافت شد.
