یازاکو، جعفر ساعی نیا_ تمرکزگرایی، ریشه بسیاری از مشکلات ساختاری ایران است. سال‌ها تمرکز امکانات و منابع در تهران و چند کلان‌شهر دیگر، به توسعه نامتوازن مناطق منجر شده است. در نتیجه، بسیاری از مناطق کشور با کمبود امکانات اولیه و محرومیت‌های گسترده مواجه‌اند، در حالی که تهران زیر فشار جمعیت و فعالیت‌های اقتصادی از پا افتاده است.
تمرکززدایی به معنای توزیع عادلانه امکانات، منابع و تصمیم‌گیری‌ها در سراسر کشور، یکی از راهکارهای اصلی برای رفع این مشکلات است. این رویکرد نه‌تنها از تراکم جمعیت و فعالیت‌ها در یک منطقه جلوگیری می‌کند، بلکه به مناطق محروم فرصت شکوفایی می‌دهد و مهاجرت‌های بی‌رویه را کاهش می‌دهد.
پایتخت‌های متفاوت؛ الگویی برای توسعه متوازن
یکی از راهکارهای اساسی برای تمرکززدایی، ایجاد پایتخت‌های متفاوت و تخصصی در کشور است. به‌جای تمرکز همه نقش‌ها در یک شهر، می‌توان شهرهای مختلف را به قطب‌های تخصصی تبدیل کرد که هرکدام وظیفه‌ای خاص را بر عهده داشته باشند. برای نمونه:
۱. مکران؛ پایتخت سیاسی و دیپلماتیک
انتقال پایتخت سیاسی به مکران، به توسعه این منطقه استراتژیک و استفاده بهینه از ظرفیت‌های دریایی و تجاری آن کمک می‌کند. مکران می‌تواند به‌عنوان مرکز دیپلماسی و تصمیم‌گیری‌های سیاسی کشور عمل کند، در حالی که فشار جمعیتی و اقتصادی تهران کاهش یابد.
۲. تهران؛ پایتخت اقتصادی و مالی
تهران، با زیرساخت‌های پیشرفته اقتصادی و نیروی انسانی متخصص، می‌تواند به مرکز اصلی اقتصاد و مالی کشور تبدیل شود. تمرکز بورس، بانک‌ها و شرکت‌های بزرگ در تهران، به ارتقای کارآمدی اقتصادی و جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی کمک خواهد کرد. این شهر همچنین می‌تواند به هاب اصلی نوآوری اقتصادی و دیجیتال تبدیل شود.
۳. تبریز؛ قطب تجارت و آزادسازی اقتصادی
تبریز، با سابقه تاریخی در تجارت و نزدیکی به مرزهای غربی کشور، می‌تواند به قطب تجارت و آزادسازی اقتصادی ایران تبدیل شود. این شهر با ایجاد مناطق آزاد اقتصادی و تقویت زیرساخت‌های تجاری، می‌تواند نقشی کلیدی در جذب سرمایه‌گذاری و صادرات ایفا کند.
۴. اصفهان؛ پایتخت فرهنگی و گردشگری
اصفهان با میراث غنی تاریخی و فرهنگی، می‌تواند به‌عنوان پایتخت فرهنگی و گردشگری کشور معرفی شود. تمرکز نهادهای فرهنگی و هنری در این شهر، به توسعه صنعت گردشگری و ترویج فرهنگ ایرانی کمک می‌کند.
۵. مشهد؛ قطب مذهبی و معنوی
مشهد، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مقاصد مذهبی ایران، می‌تواند نقش خود را در گسترش تعاملات مذهبی و فرهنگی گسترش دهد.
۶. شیراز؛ مرکز علمی و فناوری
شیراز با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی خود، می‌تواند به قطب علمی و فناوری کشور تبدیل شود و نقش مهمی در توسعه اقتصاد دانش‌بنیان ایفا کند.
مزایای تمرکززدایی با پایتخت‌های چندگانه
۱. توسعه متوازن مناطق مختلف
توزیع نقش‌ها و امکانات میان شهرهای مختلف، باعث شکوفایی تمامی مناطق کشور می‌شود و فرصت‌های برابر برای رشد و توسعه فراهم می‌کند.
۲. کاهش فشار بر کلان‌شهرها
تمرکززدایی از تهران و سایر کلان‌شهرها، باعث کاهش فشار بر زیرساخت‌های این مناطق و بهبود کیفیت زندگی در آن‌ها می‌شود.
۳. افزایش بهره‌وری اقتصادی
ایجاد قطب‌های تخصصی، باعث تقویت کارآمدی و بهره‌وری اقتصادی می‌شود. برای مثال، تمرکز تجارت در تبریز می‌تواند روند صادرات و واردات را تسریع کند و تمرکز مالی در تهران، نظام اقتصادی را تقویت کند.
۴. تقویت زبان‌های محلی و احساس مشارکت اقوام
تقسیم نقش‌های پایتختی میان شهرهای مختلف، به تقویت زبان‌های محلی و احساس مشارکت اقوام مختلف در توسعه کشور کمک می‌کند.
۵. کاهش مهاجرت داخلی
توسعه متوازن و ایجاد فرصت‌های شغلی در مناطق مختلف، باعث کاهش مهاجرت به تهران و سایر کلان‌شهرها می‌شود.
در نهایت، انتقال پایتخت از تهران به مکران، فرصتی بی‌سابقه برای بازتعریف نقش شهرها و کاهش تمرکزگرایی است. این اقدام باید در چارچوب سیاستی جامع‌تر انجام شود که تمرکززدایی و ایجاد پایتخت‌های چندگانه را در نظر بگیرد.
مکران به‌عنوان پایتخت سیاسی، تبریز به‌عنوان قطب تجارت، اصفهان به‌عنوان مرکز فرهنگی، تهران به‌عنوان قطب اقتصادی و شیراز به‌عنوان پایتخت علمی، تنها بخشی از این چشم‌انداز است. با اجرای این رویکرد، ایران می‌تواند به توسعه‌ای متوازن و پایدار دست یابد و فرصت‌های جدیدی برای تمامی مناطق کشور خلق کند.
