پایگاه خبری یاز اکو در یادداشت تفصیلی خود ابتدا به اصلی‌ترین عوامل رشد قیمت دلار می‌پردازد. عوامل اصلی رشد قیمت دلار به شرح زیر است؛
۱- عدم کوچک‌سازی دولت و نقش آن در افزایش هزینه‌های عمومی:
دولت‌های بزرگ و پرهزینه معمولاً نیازمند بودجه‌های کلان هستند. در ایران، بسیاری از منابع مالی دولت از طریق درآمدهای نفتی و مالیاتی تأمین می‌شود. اما با کاهش درآمدهای نفتی به دلیل تحریم‌ها و ناکارآمدی نظام مالیاتی، دولت با کمبود بودجه مواجه می‌شود.
کسری بودجه دولت یکی از عوامل اصلی رشد پایه پولی است. وقتی دولت نتواند منابع درآمدی پایدار تأمین کند، ناچار به استقراض از بانک مرکزی یا چاپ پول می‌شود که مستقیماً باعث افزایش نقدینگی و کاهش ارزش پول ملی می‌شود. کوچک‌سازی دولت، کاهش هزینه‌های غیرضروری، و اصلاح نظام مالیاتی از الزامات کنترل کسری بودجه است. در غیر این صورت، دلار می‌تواند به مرزهای بسیار بالاتری همچون صد هزار تومان یا حتی بیشتر برسد.
۲- عدم استقلال بانک مرکزی:
بانک مرکزی در هر کشوری نقش کلیدی در تنظیم سیاست‌های پولی دارد. استقلال بانک مرکزی به این معناست که این نهاد بدون فشارهای سیاسی و با تمرکز بر ثبات اقتصادی، سیاست‌های مالی و پولی کشور را مدیریت کند.
در ایران، بانک مرکزی تحت تأثیر سیاست‌های دولت قرار دارد و به جای حفظ ارزش پول ملی، اغلب ناچار به اجرای تصمیمات دولت برای تأمین مالی کسری بودجه یا سایر پروژه‌ها می‌شود. این امر منجر به چاپ بی‌رویه پول و افزایش نقدینگی شده است. اگر بانک مرکزی استقلال خود را بازنیابد، روند افزایش نرخ دلار همچنان ادامه خواهد داشت.
۳- افزایش نقدینگی و تورم:
نقدینگی به مجموع پول در گردش در اقتصاد گفته می‌شود. وقتی نقدینگی افزایش یابد و رشد اقتصادی متناسب با آن نباشد، نتیجه آن تورم و کاهش ارزش پول ملی است. در سال‌های اخیر، رشد نقدینگی در ایران به شکل تصاعدی افزایش یافته و این موضوع به طور مستقیم نرخ دلار را بالا برده است.
چاپ پول بدون پشتوانه یکی از ابزارهای تأمین مالی دولت برای پوشش کسری بودجه است، اما این روش به قیمت کاهش قدرت خرید مردم و افزایش قیمت ارز تمام می‌شود. تا زمانی که کنترل جدی بر رشد نقدینگی اعمال نشود، قیمت دلار روند افزایشی خواهد داشت.
۴- تحریم‌ها و کاهش درآمدهای ارزی:
تحریم‌های اقتصادی و محدودیت‌های اعمال‌شده بر فروش نفت و دسترسی به منابع ارزی، یکی از مهم‌ترین عوامل کاهش ارزش ریال بوده است. دولت ایران برای تأمین نیازهای ارزی کشور مجبور است به استفاده از ذخایر ارزی موجود یا افزایش نرخ ارز در بازار روی آورد. این موضوع باعث کاهش عرضه ارز در بازار و افزایش قیمت دلار می‌شود.
برای کاهش اثرات تحریم‌ها، نیاز به گسترش روابط تجاری با کشورهای دیگر، متنوع‌سازی اقتصاد و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی است. در غیر این صورت، کاهش درآمدهای ارزی به افزایش قیمت دلار دامن خواهد زد.
۵- سیاست‌های ارزی و بازارهای موازی:
یکی دیگر از عوامل موثر، سیاست‌های ارزی دولت است. تلاش برای کنترل مصنوعی قیمت دلار یا ایجاد چند نرخ ارز در بازار، نه‌تنها کمکی به مهار قیمت‌ها نکرده، بلکه باعث ایجاد رانت و فساد در اقتصاد شده است.
بازارهای موازی مانند بازار طلا، مسکن و خودرو نیز تحت تأثیر نوسانات نرخ ارز هستند. وقتی دلار گران می‌شود، قیمت‌ها در این بازارها نیز افزایش می‌یابد و این چرخه تورمی ادامه پیدا می‌کند.
۶- انتظارات تورمی و نقش مردم در بازار ارز:
رفتار مردم نیز تأثیر زیادی بر نرخ دلار دارد. وقتی مردم احساس کنند که ارزش پول ملی در حال کاهش است، به سمت خرید دلار یا سایر دارایی‌های امن روی می‌آورند. این تقاضای زیاد باعث افزایش بیشتر قیمت دلار می‌شود.
ایجاد اعتماد عمومی به سیاست‌های اقتصادی و کاهش انتظارات تورمی از طریق شفافیت و ثبات در تصمیم‌گیری‌ها می‌تواند از این روند جلوگیری کند.
افزایش قیمت دلار اثرات گسترده‌ای بر اقتصاد و جامعه گذاشته است. کاهش قدرت خرید مردم و افزایش فاصله طبقاتی، افزایش هزینه واردات و کاهش توان تولید داخلی، افزایش نرخ تورم و کاهش ارزش واقعی درآمدها، افزایش نارضایتی‌های اجتماعی و بی‌ثباتی سیاسی از جمله این‌هاست.
چه باید کرد؟
برای جلوگیری از ادامه روند افزایش نرخ دلار و جلوگیری از رسیدن آن به سطوح بالایی مانند صد هزار تومان یا بیشتر، اقدامات زیر ضروری است:
۱- اصلاح ساختارهای اقتصادی: کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی و تنوع‌بخشی به منابع درآمدی کشور.
۲- استقلال بانک مرکزی: سپردن مدیریت سیاست‌های پولی به نهادی مستقل و حرفه‌ای.
۳- مهار نقدینگی: اعمال کنترل بر چاپ پول و مدیریت بدهی‌های دولت.
۴- توسعه صادرات غیرنفتی: افزایش درآمدهای ارزی از طریق صادرات محصولات متنوع.
۵- ایجاد شفافیت، پیوستن به FATF و کاهش فساد: حذف رانت‌های اقتصادی و کنترل بازارهای مالی.
۶- تقویت دیپلماسی اقتصادی: کاهش تحریم‌ها و ایجاد روابط تجاری با کشورهای مختلف.
تا زمانی که دولت اقدامات اساسی برای کاهش هزینه‌ها، اصلاح ساختارهای اقتصادی، و کنترل نقدینگی انجام ندهد، روند افزایش قیمت دلار ادامه خواهد یافت. رسیدن نرخ دلار به سطوح بسیار بالاتر مانند صد هزار تومان یا بیشتر، یک هشدار جدی برای اقتصاد ایران است. این بحران تنها با سیاست‌های جدی و اصلاحات بنیادین قابل مهار است.
