به گزارش یازاکو، در حالی که از منطقه فسیلی مراغه به عنوان «بهشت دیرینه‌شناسان جهان» یاد می‌شود و پژوهشگران بسیاری در سطح دنیا برای مطالعه بر روی این سازند علاقه‌مند هستند، از برگزاری کارگاه‌های آموزشی در مراکز دانشگاهی، اجرای تورهای علمی و دیگر اقدامات تبلیغی و ترویجی برای جذب پژوهشگران و دانشجویان در سطوح ملی و بین‌المللی خبری نیست.
گفتنی است آخرین رویداد علمی با گستره ملی در این زمینه طی سال ۱۴۰۱ شمسی در دانشگاه آزاد اسلامی مراغه برگزار شد که نتایج علمی و اجرایی ارزشمندی نیز در پی داشت و هرازگاهی هم برگزاری کارگاه‌های آموزشی در دانشگاه مراغه مورد توجه قرار می گیرد اما کسی به فکر جذب پژوهشگران و دیرینه‌شناسان جهان و فعالیت تبلیغی در عرصه بین‌المللی نیست.
سازمان حفاظت محیط زیست و برخی از سازمان‌های مردم نهاد را شاید بتوان تنها مدافعان این ظرفیت ملی دانست تا جایی که با برگزاری کارگاه‌ها، حفاری در سایت‌ها و همچنین احداث تنها مرکز دیرینه‌شناسی کشور در این شهرستان نسبت به شکوفایی این ظرفیت توجه ویژه دارد.
ظرفیتی که در سایه سفر دیرینه‌شناسان جهان به مراغه و مطالعات آنان در طول ۲ قرن گذشته ایجاد شده و در صورت توجه و برنامه‌ریزی می‌تواند توسعه گردشگری علمی در آذربایجان‌شرقی را سبب شود.
فهرست
نخستین مطالعه‌ها روی فسیل‌های مراغه چگونه آغاز شد؟
رئیس اداره محیط زیست مراغه که از دیرینه‌شناسان آشنا با سازند مراغه است، می‌گوید: یک بازرگان روسی در سال ۱۸۴۰ فسیل‌های جمع‌آوری شده از منطقه «مردق» و «کرج‌آباد» مراغه را خرید و با انتقال آنها به دانشگاه «تورتوستات» در کشور استونی، زمینه را برای مطالعه روی آنها توسط پژوهشگری با عنوان «آبیش» را فراهم کرد؛ این پژوهشگر هم برای اولین‌بار فسیل‌های مراغه را به پستانداران نسبت داد.
به گفته «غلامرضا زارع» مطالعات بیشتر روی آن مجموعه توسط «برانت» در سال ۱۸۷۰ میلادی و «گرینونیک» در سال ۱۸۸۱ میلادی انجام یافت و آنان فسیل‌هایی از هیپاریون، کرگدن، ماستودونت، زرافه و گوزن را معرفی کردند و «فون» مراغه را با «پیکرمی» یونان مشابه دانستند.
«پوهلیگ» اتریشی هم فسیل‌های مراغه را به پستانداران نسبت داد
یک «پالئونتولوژیست» یا پژوهشگر دیرینه اتریشی به نام «پوهلیگ» در سال ۱۸۸۴ میلادی با یک گروه در نزدیکی تبریز و با همکاری زمین‌شناسان ایرانی فعالیت داشت و منطقه فسیلی مراغه را مشاهده، و رسوبات آن را مطالعه کرد؛ مطالعه‌ای که تعلق داشتن فسیل‌های مراغه به پستانداران را تایید کرد.
تا جایی که در گزارش «پوهلیگ» نوشته شد: «استخوان‌های فسیل اکتشاف شده که در مارن‌های قرمز در ۶ نقطه و در فاصله ۳۰ مایلی شهر در افق‌های مختلف پیدا شده‌اند، از لحاظ سن و هم سایر مشخصات فون پستانداران اختلافی ندارد».
وی مابقی نمونه‌های جمع‌آوری شده را به موزه پریویت (Private museum) نزد پروفسور «وَن فریتش» در «هال» آلمان فرستاد اما این همه ماجرای حضور اتریشی‌ها در مراغه نیست و ۲ اتریشی دیگر از موزه تاریخ طبیعی «هوف» وین به نام‌های «رودلر» و «کیتل» در سال ۱۸۸۵ میلادی از مراغه بازدید کردند.
«کیتل» در سال ۱۸۸۵ میلادی برخی مناطق دارای فسیل‌های مهره‌دار در مراغه شامل «کوپران» و «کرج‌آباد» را کاوش کرد و «فون» نیز مراغه را مشابه «پیکرمی» در یونان دانست.
بونژور فرانوسوی‌ها به منطقه فسیلی مراغه
رئیس اداره محیط زیست مراغه می‌گوید: در سال ۱۸۹۷ میلادی دیرینه‌شناس فرانسوی با همکاری «دِمورگان» در منطقه مراغه فعالیت، و در سال ۱۹۰۴ یک گروه دیرینه‌شناس در ۱۲ منطقه حفاری کردند و نمونه‌های فسیلی بزرگ را از کرج‌آباد، رودخانه مردق، کوپران، شلیوند، کرمجوان و غرب شهر مراغه یافتند.
«زارع» افزود: «مک‌کوئینم» آنها را در سال‌های ۱۹۰۶- ۱۹۰۵ مطالعه کرد و گزارش آن در سال ۱۹۲۴، ۱۹۲۵ چاپ شد؛ او در سال ۱۹۰۸ و ۱۹۱۱ یک کلکسیون تأسیس و گزارشی منتشر کرد که در این گزارش هفت فامیل، ۲۶ جنس و ۳۲ گونه از فسیل‌های پستانداران را به همراه ۲ جنس از فسیل پرندگان معرفی کرد که این کلکسیون هم‌اکنون در موزه تاریخ طبیعی پاریس موجود است.
نمونه‌های فسیلی بزرگ استخراج‌شده از «کرج‌آباد»، رودخانه «مردق»، «کوپران»، «شلیوند»، «کرمجوان»
و غرب شهر مراغه اکنون در موزه تاریخ طبیعی پاریس به نمایش گذاشته شده است
ژاپنی‌ها هم بی‌نصیب نماندند
«تاکایی» از دانشگاه توکیو ژاپن طی سال ۱۹۵۰ میلادی از مراغه بازدید و به جمع‌آوری فسیل‌های مهره‌دار از منطقه کرج‌آباد اقدام کرد تا ژاپنی‌ها هم از توسعه علم دیرینه‌شناسی با تکیه بر فسیل‌های منطقه مراغه بی‌نصیب نمانند.
پای آلمانی‌ها هم به منطقه فسیلی مراغه باز شد
«توبین» از دانشگاه «گوتنبرگ ماینز» آلمان طی سال‌های ۱۹۶۸ و ۱۹۶۷ میلادی در توالی رسوبات مراغه حفاری کرد اما پس از آن پای دیگر آلمانی‌ها هم به این منطقه باز شد و طی سال ۱۹۷۰ سه دانشمند پالئونتولوژیست، چینه‌شناس و ژئوکرونولوژیست شامل دانشمندان آلمانی – هلندی به سرپرستی پروفسور «اردبرینک» از مراغه بازدید کردند و تا نوامبر ۱۹۷۳ مطالعات آنها به طول انجامید.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست مراغه می‌گوید: آنان نمونه‌های کوچکی از فسیل‌های مراغه، تعدادی از تون‌های آتشفشانی جهت تعیین سن رادیومتریک و تعدادی نمونه برای پالئومگنتیک جهت مطالعات چینه‌شناسی جمع‌آوری کردند.
«زارع» افرود: طی سال ۱۹۷۳ میلادی نیز ترکیبی از دانشگاه «کیوتو» به همراه اکیپ سازمان زمین‌شناسی ایران از مراغه بازدید کردند و بار دیگر پای ژاپنی‌ها به این منطقه باز شد.
آمریکایی‌ها هم دست به مطالعه سیستماتیک زدند
به گفته رئیس اداره محیط زیست مراغه تیم مشترک دریاچه رضائیه متشکل از دانشگاه «لس‌آنجلس» در ایالت کالیفرنیای آمریکا به همراه موزه تاریخ طبیعی ایران از بهار ۱۹۷۴ میلادی تا تابستان ۱۹۷۶ پروژه‌ای را به سرپرستی «برنارد کمپبل» انجام دادند.
«زارع» افزود: برنامه این گروه مطالعه سیستماتیک، چینه‌شناسی فیزیکی، رسوب‌شناسی، بیوستراتیگرافی، بیوکرونولوژی، پالئواکولوژی و تعیین سن رادیومتریک بود.
وی اضافه کرد: تحقیقات زمین‌شناسی و دیرینه‌شناسی اطلاعات دقیقی از «میوسن» بالایی نشان می‌دهد که این اطلاعات را تحقیقات محلی و قبلی نشان نداده است؛ به هر حال این اطلاعات عمومی‌اند و توسط «توبین» و «اردبرینک» ارایه شدند و بعدها توسط «برنور» و همکاران (۱۹۷۹) و «کمپب» و همکاران (۱۹۸۰) ادامه یافت و تکمیل شد.
وی بیان کرد: «اردبرینک» و همکاران در سال ۱۹۷۶ چهار افق فسیلی را گزارش کردند و «کمّی» و همکاران (۱۹۷۷) محدوده کرونولوژی را تا ۶.۶ تا ۶.۹ میلیون سال برای افق‌های مراغه در نظر گرفتند؛ در نهایت توصیفات رادیومتریک با تطابق کرونولوژی تکمیل و رنج فون فسیلی آن حدوداً ۵.۹ تا هفت میلیون سال قبل تخمین زده شد.
به گفته وی «سولونیاس» در سال ۱۹۸۱ میلادی مطالعات سیستماتیک «بوویده‌ها» و «هیانیده‌ها» را انجام، و نشان داد که شبیه پستانداران «سیناپ» و «ساموس» پیکرمی است که زمینه آن فون کلاسیک «پونسین» است.
مطالعه‌های داخلی زمینه را برای تاسیس مرکز دیرینه‌شناسی کشور فراهم کرد
رئیس اداره محیط زیست مراغه بیان کرد: در سال ۱۳۸۰ شمسی دفتر موزه تاریخ طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست با همکاری دانشگاه تبریز به مدت چهار سال حفاری‌هایی در منطقه مراغه انجام داد و نمونه‌های مختلفی از فسیل پستانداران را استخراج کرد، که هم‌اکنون در این اداره نگهداری می‌شود و همین مطالعه به سرآغازی برای تاسیس مرکز دیرینه‌شناسی کشور در مراغه و ایجاد موزه‌های فسیل در سطح کشور تبدیل شد.
«زارع» اضافه کرد: از سال ۸۴ تاکنون کارشناسان سازمان حفاظت محیط زیست کار حفاری و استخراج فسیل‌ها را انجام داده و تعداد قابل توجهی نمونه استخراج، مطالعه و شناسایی کرده‌اند؛ در این مدت ده‌ها رساله دکتری پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد با موضوع فسیل‌های مهره‌دار در منطقه فسیلی تحت نظارت سازمان حفاظت محیط زیست به سرانجام رسیده است.
ذخایر غنی منطقه فسیلی مراغه برای گردشگران دنیا جذابیت دارد
ستاد بازنشسته دانشگاه «هلسینکی» فنلاند با بیان اینکه بیشتر مردم دنیا مجذوب فسیل‌ها هستند و می‌خواهند در مورد آنها بیاموزند، گفت: ذخایر غنی منطقه فسیلی مراغه شامل بسیاری از گونه‌های دیدنی و معروف است که به راحتی می‌توان آنها را بازسازی کرد و برای جلب توجه گردشگران به نمایش گذاشت.
پروفسور «میکائیل فورتلیوس/Mikael Fortelius» در پاسخ به این پرسش خبرنگار ایرنا که «چگونه می‌توان از وجود این ظرفیت برای توسعه گردشگری منطقه استفاده کرد؟» اظهار داشت: تاکنون فسیل‌های حدود هشت تا ۱۲ میلیون ساله از این منطقه کشف شده است اما فرصت‌های زیادی برای کاوش در آن منطقه وجود دارد و پژوهشگران و دانشجویان برای کاوش علاقه‌مند هستند.
به گفته وی منطقه فسیلی مراغه نمونه‌های فسیلی از جانوران ساوانایی دنیای قدیم یعنی اوراسیا و آفریقا را در دل خود جای داده و اندکی بعد از این زمان صحرای عربستان و آفریقا گسترش یافته و مجموعه جانوارن آفریقا از اوراسیا جدا شده است.
وی ادامه داد: بنابراین نکات نادانسته بسیاری در خصوص «آب و هوای دیرینه آن زمان»، «جابجایی قاره‌ها» و «تکامل» وجود دارد که در مورد آنها باید تحقیق شود و همین موارد نیز اهمیت پژوهش‌های دیرینه در منطقه فسیلی مراغه را مشخص می‌کند.
بر اساس ای گزارش، سندی هم برای توسعه گردشگری مراغه در دولت چهاردهم در حال تدوین است و این امیدواری وجود دارد که با اجرای آن از ظرفیت منطقه فسیلی مراغه برای توسعه گردشگری شهرستان بیش از پیش استفاده شود.
