قدرت گرفتن دست آذربایجان در قفقاز

به گزارش واحدترجمه پایگاه خبری یازاکو به نقل از دیلی صباح سرنگونی ظاهرا تصادفی هواپیمای مسافربری آذربایجان ایرلاینز توسط پدافند هوایی روسیه در ۲۵ دسامبر ۲۰۲۴ به عنوان یک رویداد مهم در تغییر روابط بین مسکو و باکو ظاهر شد. الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان، در خط مقدم این تغییر به سمت یک سیستم پیچیده تر از توافقات متقابل قرار دارد و مسکو را به جای رها کردن، مسئول این فاجعه هوایی می داند.
در حالی که کرملین از سنت های بوروکراتیک دیرینه اجتناب از مسئولیت تا زمانی که ممکن است پیروی می کرد، علی اف اصرار دارد که مسکو به گناه خود اعتراف کند، تحقیقات شفافی را انجام دهد و مسئولین را مسئول بداند.

زمانی که این فاجعه رخ داد، علی اف در مسیر سنت پترزبورگ بود، اما بلافاصله به هواپیمایش دستور داد به باکو بازگردد. این آغاز وخامت روابط بود. چند روز بعد، علی اف تایید کرد که هواپیما توسط یک سیستم زمینی از سمت روسیه ساقط شده است.
حتی یک تماس تلفنی و عذرخواهی مبهم ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه نیز نتوانست این موضوع را حل کند. علی اف در دیدار با خانواده قربانیان در ۶ ژانویه بار دیگر تاکید کرد که “مسئولیت این فاجعه بر عهده روسیه است.”

روابط ناپایدار

لفاظی های علی اف سوالاتی را در مورد آینده روابط بین روسیه و آذربایجان ایجاد کرده است که به نظر می رسد از زمانی که باکو کنترل کامل بر قره باغ کوهستانی را در سپتامبر ۲۰۲۳ به دست گرفت، در حال بهبود است. در همان زمان، رسانه های آذربایجان لحن مثبت تری نسبت به روسیه اتخاذ کردند. علاوه بر این، پس از سفر پوتین به باکو در اوت ۲۰۲۴، همکاری بین دو کشور در پروژه‌های زیربنایی عمیق‌تر شد.

در تابستان ۲۰۲۴، این گمانه زنی وجود داشت که آذربایجان ممکن است به حفظ صادرات گاز روسیه به اروپا از طریق اوکراین کمک کند. یک پیشنهاد شامل “معامله مبادله ای” بود که در آن گاز آذربایجان از طریق اوکراین به اسلواکی و مجارستان منتقل می شد. اگرچه این طرح هرگز محقق نشد و ترانزیت گاز از طریق اوکراین در اول ژانویه متوقف شد، علی اف احتمالاً از نشان دادن اینکه آذربایجان می‌تواند واسطه‌ای بین روسیه و اروپا باشد، راضی بود.
اما سرنگونی پرواز J28243 خطوط هوایی آذربایجان اکنون علی اف را در تقابل مستقیم با مسکو قرار داده است. در بیانیه رسمی آذربایجان در مورد گفتگوی علی اف با پوتین در خصوص سقوط هواپیما تاکید شده است که هواپیما به دلیل «تداخل فیزیکی و فنی خارجی» سرنگون شده است. علیرغم زبان سنجیده مفهوم آن واضح است.

قضاوت علی اف

انتظار می رود علی اف از این حادثه به عنوان ابزاری استراتژیک برای تقویت موقعیت خود در مذاکرات آتی با مسکو استفاده کند، مانند مذاکرات پیرامون کریدور زنگزور – مسیر حمل و نقل پیشنهادی از طریق ارمنستان که آذربایجان را به منطقه نخجوان متصل می کند . علی اف اصرار دارد که مرزبانان آذربایجان باید در اجرای آن مشارکت داشته باشند. مسکو همیشه در مورد موافقت با کریدور محتاط بوده است، زیرا می‌ترسد که این کریدور باعث تعمیق روابط بین ترکیه و آذربایجان و در نهایت کاهش نقش روسیه به عنوان پادشاه قفقاز جنوبی شود.

جنگ جاری اوکراین توانایی روسیه برای اقدام را به شدت محدود کرده است و آذربایجان آماده است تا در این تغییر سرمایه گذاری کند. این روند را می توان راهی برای از بین بردن میراث استعماری اتحاد جماهیر شوروی با تاکید بر استقلال سیاست خارجی بیشتر از مرکز امپراتوری سابق در نظر گرفت. اکنون، جداول در حال چرخش هستند. فقط مسکو نیست که می تواند قوانینی را بر جمهوری های شوروی سابق تحمیل کند.

در عین حال، واکنش باکو به فاجعه هوایی صرفاً ژئوپلیتیک نبود. افکار عمومی در آذربایجان نقش مهمی ایفا کرد. تصاویر آسیب به هواپیما که بعداً در آکتائو سقوط کرد، خشم گسترده ای را در جامعه آذربایجان برانگیخت. رهبر آذربایجان به سرعت تصمیم گرفت در برابر همبستگی با جمعیت خشمگین خود بایستد.

تجارت هر دو کشور را تقویت می کند

با این وجود، خشم باکو مانع از الزامات تجاری نمی شود. در ۱۱ فوریه، علی اف، رهبر آذربایجان توافقنامه ای را که در اواخر سال ۲۰۲۴ برای گسترش کریدور شمال-جنوب که ایران و روسیه را از طریق آذربایجان به هم متصل می کند، تصویب کرد. توافقنامه دوجانبه ۲۰۲۴، نوسازی زیرساخت‌های جاده‌ای و ریلی را برای مدیریت افزایش حجم تجارت مشخص می‌کند.

عامل ایران در کریدور شمال-جنوب یکی از ملاحظات کلیدی باکو است. در ۱۸ فوریه، مقامات جمهوری آذربایجان، روسیه و ایران بر سر طرحی برای ساخت راه آهن رشت – آستارا در خاک ایران به توافق رسیدند. این خبر در جریان سومین مجمع کاسپین اعلام شد.
علی اسدوف نخست وزیر آذربایجان در سخنرانی خود در مجمع خزر اظهار داشت که باکو آماده است تا بودجه بیشتری را به پروژه های ریلی برای توسعه تجارت شمال-جنوب و شرق-غرب اختصاص دهد.
در همین حال، رحمان مصطفی اف، فرستاده باکو در مسکو، اخیراً در ۱۱ فوریه با ایگور بابوشکین، فرماندار منطقه آستاراخان جنوبی روسیه دیدار کرد. بر اساس گزارش ها، دو طرف درباره راهبردهای افزایش کارایی تجارت دریایی خزر گفتگو کردند.