انقلاب اقتصادی ترامپ مثل انقلاب فرهنگی مائو؟!

توماس فریدمن:  معروف است که دونالد ترامپ اهل مطالعه و تحقیق نیست و معمولاً به حس درونی‌اش اعتماد می‌کند. آن‌چه واقعاً مرا می‌ترساند، این است که به‌نظر می‌رسد حالا صرفاً با تکیه بر حس غریزی‌اش، شرط بسته تا عملکرد نهادهای آمریکایی و روابط کشور با متحدان و دشمنان را از بیخ و بن دگرگون کند و می‌خواهد با این تغییرات فاحش، همه‌چیز را درست پیش ببرد. با خودش می‌گوید: “آمریکا قوی‌تر و ثروتمندتر خواهد شد. بقیه جهان هم حتماً خودشان را وفق خواهند داد.”

 

    اما احتمال اینکه صرفاً با تکیه بر حس درونی‌اش بتواند همه این مسائل پیچیده را به‌درستی اداره کند چقدر است؟ او همان روزی که از افزایش گسترده‌ی تعرفه‌ها بر واردات از سراسر جهان خبر داد، «لورا لومر» — نظریه‌پرداز توطئه‌ای که معتقد است حملات ۱۱ سپتامبر کار خود آمریکاست — را به دفتر بیضی‌شکلِ کاخ سفید دعوت کرد. همکارانم در نیویورک تایمز گزارش دادند که او آمده بود تا درباره بی‌وفایی اعضای شورای امنیت ملی با ترامپ حرف بزند. بعد چه شد؟ رئیس‌جمهور دست‌کم شش نفر از اعضای شورا را برکنار کرد. با این اوضاع نباید متعجب باشم که هفته گذشته در پکن، چینی‌های زیادی از من می‌پرسند: «نکند آمریکا هم دچار نوعی انقلاب فرهنگی شبیه انقلاب فرهنگی مائو شده است؟»

 

    در ادامه به این موضوع خواهم پرداخت، اما چقدر احتمال دارد رئیس‌جمهوری که سیاست خارجی‌اش را بر اساس حرف‌های نظریه‌پردازان توطئه تنظیم می‌کند، درک دقیقی از اقتصاد سیاسی داشته باشد؟ به‌نظر من، احتمال چنین چیزی بسیار پایین است.

 

      ترامپ با ذهنیتی آکنده از خشم و گله‌مندی، چه چیزی را درنمی‌یابد؟ این که دوره کنونی به‌رغم همه کاستی‌ها و نابرابری‌ها، از دید بسیاری از تاریخ‌نگاران، یکی از دوره‌های نسبتاً صلح‌آمیز و پررونقِ تاریخ بشر است. ما با گسترش جهانی‌شدن، تجارت آزاد و سلطه‌ی ابرقدرتی بزرگ اما خوش‌نیت و سخاوتمند به نام ایالات متحده آمریکا، این دوران صلح و ثبات بهره‌مند شده‌ایم؛ کشوری که حتی با بزرگ‌ترین رقیب‌اش یعنی چین، در صلح و پیوند اقتصادی به‌سر می‌برد.

 

     به‌عبارت دیگر، جهان در هشتاد سال گذشته چنین دوره‌ای را از سر گذرانده، چون آمریکا چنین عملکردی داشته است؛ ابرقدرتی که حاضر بود در تجارت، اجازه دهد دیگر کشورها هم سهم ببرند، چون رؤسای‌جمهور پیشین درک کرده بودند که اگر جهان به‌تدریج ثروتمندتر و بسامان‌تر شود و اگر سهم آمریکا از تولید ناخالص جهانی (حدود ۲۵ درصد) ثابت بماند، باز هم به‌خوبی پیشرفت خواهد کرد، چون کل کیک اقتصاد جهانی بزرگ‌تر می‌شود. و همین اتفاق هم افتاد.

 

 

 

     دنیا این‌گونه بود، چون چین در کوتاه‌ترین زمان، بیش از هر کشور دیگری در تاریخ، جمعیت‌اش را از فقر بیرون کشید و علت آن بود که از موتور صادرات عظیم و بی‌وقفه‌ در نظام تجارت آزاد جهانی بهره‌مند شده بود.

 

    دنیا این‌گونه بود، چون بخت با ایالات‌متحده یار بود که با دموکراسی‌های کانادا و مکزیک، دوست و هم‌مرز است. این سه کشور شبکه‌ای از زنجیره‌های تأمین ایجاد کردند که اتحادشان را ثروتمندتر کرد و مهم نبود که روی کالاهای تولیدشده در آمریکای شمالی برچسب خورده باشد: «تولید مشترکِ آمریکا، مکزیک و کانادا»

 

   دنیا این‌گونه بود، چون اتحاد میان ایالات متحده، اعضای ناتو و اتحادیه اروپا، صلح را از پایان جنگ جهانی دوم تا زمان حمله روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲ حفظ کرد و شراکت بزرگ و شکوفای فراآتلانتیکی مبنای اصلی رشد اقتصادی و امنیت جهانی شد.

 

    دنیا این‌گونه بود، چون آمریکا کارکنانی دولتی‌ داشت که به‌خاطر تخصص، پاکدستی و حمایت از تحقیقات علمی، مایه غبطه دیگر کشورها بودند.

 

   ترامپ شرط بسته که دنیا همان‌گونه بماند و به سمت صلح و پیشرفت حرکت کند، اما می‌خواهد ایالات متحده را به قدرتی درنده‌خو تبدیل کند که در پی تصرف سرزمین‌هایی مثل گرینلند است و این پیام را به مهاجران مستعد و قانونی بدهد که اگر آمدید، باید مراقب رفتار و گفتارتان باشید.

 

    اگر حق با ترامپ باشد و ایالات‌متحده کماکان از مزایای اقتصادی و ثباتی که نزدیک به یک سده تجربه کرده‌ایم، بهره‌مند بماند، اشتباه تحلیلی‌ام را خواهم پذیرفت؛ حتی اگر آمریکا ناگهان از ابرقدرتی مسلط و خوش‌نیت به قدرتی درنده‌خو تبدیل شود، از مدافع اصلیِ تجارت آزاد به غول تعرفه‌گذار بدل گردد، از پشتیبان اتحادیه اروپا به قدرتی مبدل شود که به این قاره می‌گوید «خودت را جمع و جور کن» و از حامی علم به کشوری تغییر یابد که دانشمند برجسته‌ای مثل دکتر پیتر مارکس را صرفاً به‌خاطر مخالفت با نظریات شبه‌علمی کنار بگذارد.

 

 

    اما اگر حق با ترامپ نباشد چه؟ آن‌وقت باد می‌کارد و توفان درو خواهد کرد. جهان نیز به‌تبع چنین خواهد شد و از حالا همه نگران‌ چنین وضعیتی هستند.

 

    هفته گذشته که در چین بودم، خیلی‌ها از من پرسیدند که آیا ترامپ در حال انجام نوعی «انقلاب فرهنگی» شبیه انقلاب فرهنگی مائو است؟ انقلاب فرهنگی مائو ده سال به‌طول انجامید — از ۱۹۶۶ تا ۱۹۷۶ — و اقتصاد کشور را ویران کرد. او به جوانان حزب‌اش دستور داد چپ‌های بروکراتی را که گمان می‌کرد مخالفش هستند، نابود کنند.

 

این سؤال چنان ذهن یکی از مقام‌های بازنشسته و عالی‌رتبه چینی را به خودمشغول کرده بود که هفته گذشته ایمیلی هشدارآمیز برایم فرستاد: مائو جوانان حزب را روانه کرد تا به اندیشمندان جامعه، نخبگان حاکم، افرادی از قبیل دنگ شیائوپینگ، استادان دانشگاه، مهندسان، نویسندگان، روزنامه‌نگاران، پزشکان و همه افراد آزاداندیش و متعهد حمله‌ور شوند. او می‌خواست جهالت و خفقان را فراگیر کند تا بتواند راحت‌تر و تا ابد حکومت کند. آن مقام سابق نوشته بود: «این وضعیت شباهت عجیبی به اتفاقاتی دارد که در ایالات متحده در حال وقوع است. امیدوارم این‌طور نباشد.»

 

    من هم امیدوارم چنین نباشد، به‌ویژه به دلیلی که استیفن روچ، اقتصاددان دانشگاه ییل مطرح کرده است. روچ می‌گوید: زمانی که انقلاب فرهنگی مائو اتفاق افتاد، چین منزوی شده بود و اثرات انقلاب بیشتر در داخل کشور احساس می‌شد. اما انقلاب فرهنگی مشابه در ایالات متحده، می‌تواند «تأثیری ژرف» بر سراسر جهان داشته باشد.