به گزارش یازاکو، وقوع جنگ جهانی اول نقطه عطفی در تاریخ جهان می باشد. چرا که از اواخر جنگ به تدریج زمینه برای تشکیل دولتهای ملی از جمله آذربایجان مساعد شد.
فروپاشی رژیم تزاری توسط بلشویکها خلا قدرتی در شمال ارس بوجود آورد بطوریکه ملیون آذربایجانی تشکیل جمهوری دموکراتیک آذربایجان را در ۱۹۱۸م/ش۱۲۹۷ بهار اعلام کردند.
همزمان دولتهای ارمنستان، گرجستان و سالهای بعد دول عربی و جمهوری ترکیه و ایران نو با تم فارسی تشکیل شد.
از همان ابتدای اعلان استقلال جمهوری آذربایجان ، مخالفت ملیون ایرانی با تشکیل این جمهوری آغاز شد. هیچ ملی گرای ایرانی با اعلام استقلال ارمنستان و گرجستان و کشورهای عربی مخالف نبود. زعمای آذربایجان به ایران اطلاع دادند که اعلان جمهوری آذربایجان به نفع ایران است چرا که به صورت تامپون مابین روسیه و ایران عمل خواهد کرد. تلاشهای عقلای آن زمان ایران نیز سبب شد تا هیئتی به ریاست سیدضیاالدین طباطبایی به باکو اعزام شود. گزارش طباطبایی به دولت ایران سازنده بود بطوریکه دولت ایران همزمان با کشورهای متفق و اروپایی در زمستان ۱۲۹۸ این دولت را به رسمیت شناختند.اول فروردین ۱۲۹۹ش سفارت آذربایجان نزد دربار قاجار افتتاح شد. اولین سفیر نیز یک شاهزاده قاجاری اهل گنجه بود به نام زیادخانوف. دو ماه بعد با یورش بلشویکها به باکو، دولت آذربایجان نیز به جمع اتحاد جماهیر شوروی می پیوندد.
در این دوران ایرانی های آذربایجانی تبار از شوروی اخراج شده و به عنوان مهاجر وارد ایران می شوند. بسیاری از انها به تحرکات تشکیل حکومت ملی آذربایجان به فرقه دموکرات آذربایجان می پیوندند. این تلاشها نافرجام ماند و هزاران نفر از آنها کشته، اعدام و به مناطق مرکزی ایران تبعید می شوند.
فعالیتهای شوروی در اشاعه مسلک کمونیسم و حتی قصد الحاق قارص و اردهان و بغازهای استانبول به شوروی برخلاف سیاستهای دول ایران و ترکیه بود. بنابراین دو دولت در مقابل این زیاده خواهی ها می ایستند.
سالهای ۱۹۹۰ سالهای تشکیل دوباره جمهوری های آذربایجان به همراه ارمنستان و گرجستان و کشورهای آسیای میانه بود.
امروزه نیز فراز و نشیب روابط دو دولت بیشتر وابسته به همان علل مخالفت سال ۱۹۱۸/۱۲۹۷ش می باشد.
با این حال به گفته رئیس جمهورپزشکیان: آذربایجان و ایران پاره های یک پیکر هستند. سفر یک آذربایجانی در کسوت رئیس جمهور ایران به باکو پایتخت جمهوری آذربایجان پس از تنشهای فراوان در روابط دو کشور، بسیار با اهمیت هست.
