به گزارش یازاکو، زمستان هنوز از کوه‌های سبلان پایین نیامده بود که شیارهای خشک خاک دیم‌زارهای آذربایجان‌شرقی، بی‌تاب آسمانی بودند که دریغ کرد. هوا سرد بود، اما خبری از برف‌های سنگین سال‌های گذشته نبود. باران، که امید دیم‌کاران است، قطره‌چکان آمد و بی‌نظم رفت. آنچه به‌جا گذاشت، نه جوانه‌هایی شاداب، که گیاهانی پژمرده و خاکی ترک‌خورده بود که در انتظار معجزه‌ای بود از بالا؛ معجزه‌ای که تا پایان فروردین، اتفاق نیفتاد.
آذربایجان‌شرقی، استانی که در سال‌های گذشته نیز بارها با چالش‌های اقلیمی و تغییرات آب‌وهوایی دست‌وپنجه نرم کرده، امسال با ترکیبی از خشکی هوا، کاهش بارش و سرمای دیرهنگام بهاره، یکی از سخت‌ترین سال‌های زراعی خود را سپری می‌کند.
این وضعیت نه تنها دشت‌های وسیع گندم‌خیز استان، بلکه امنیت غذایی خانوارهای روستایی، ذخایر آب‌های سطحی و زیرزمینی، و چشم‌انداز تولید محصولات اساسی را تهدید می‌کند.
فهرست
بارانی که نبارید
براساس اعلام اداره‌کل هواشناسی آذربایجان‌شرقی، مجموع بارندگی ثبت‌شده در سال آبی جاری (از ابتدای مهر تا پایان فروردین) حدود ۱۱۹ میلیمتر بوده است؛ رقمی که در مقایسه با ۱۹۸ میلیمتر متوسط بلندمدت، حدود ۷۹ میلیمتر کاهش نشان می‌دهد. در مقایسه با سال آبی گذشته نیز، بارش‌ها ۵۷ میلیمتر کمتر بوده است.
حبیب عبدلی، مدیرکل هواشناسی استان آذربایجان شرقی در گفتگویی با تأکید بر اینکه متوسط بارش سالانه آذربایجان‌شرقی ۳۱۱ میلیمتر است، گفت: آنچه در این سال آبی تا پایان فروردین ثبت شده، تنها ۳۸ درصد از میانگین سالانه را پوشش می‌دهد و این به آن معناست که زمین، تشنه‌تر از همیشه باقی مانده است.
وی افزود: در برخی مناطق، این کاهش بارش شدیدتر بوده است. شهرستان مرند با ۱۵۳.۵ میلیمتر، شبستر با ۱۲۵.۶ میلیمتر و جلفا با ۱۱۷ میلیمتر کاهش نسبت به سال گذشته، بیشترین افت بارندگی را تجربه کرده‌اند.
به گفته عبدلی، اگرچه بارش‌های پراکنده فروردین باعث شد رتبه استان از نظر کاهش بارندگی در کشور، از هشتم به سیزدهم تنزل پیدا کند، اما هنوز وضعیت بحرانی است.
دمایی سردتر از همیشه
مدیرکل هواشناسی آذربایجان‌شرقی با بیان اینکه دمای میانگین این استان تا پایان فروردین ماه سال زراعی جاری نسبت به مدت مشابه سال زراعی گذشته سردتر شده است، گفت: بر این اساس این استان پس از آذربایجان غربی در رده دوم استان‌های رو به سردی کشور قرار گرفته است.
عبدلی افزود: دمای میانگین استان در سال زراعی جاری (اول مهر ماه سال گذشته تا پایان فروردین ماه سال جاری) نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۲ درجه سانتیگراد کاهش و نسبت به میانگین بلندمدت هفت دهم درجه سانتی گراد افزایش یافته است.
وی خاطرنشان کرد: دمای هوای استان نیز روندی غیرعادی را طی کرد. به‌گفته عبدلی، دمای میانگین استان در سال زراعی جاری نسبت به سال گذشته ۲ درجه سانتیگراد کاهش یافت و به ۵.۲ درجه رسید؛ رقمی که از متوسط بلندمدت نیز کمی بالاتر است، اما نسبت به سال گذشته کاهش چشمگیری دارد. این مسئله به‌ویژه در اسفند و فروردین باعث بروز سرمای دیررس بهاره شد که اثرات آن بر محصولات کشاورزی و باغات، هنوز مشهود است.
کشاورزان، قربانی نخست
آسیب‌های واردشده به کشاورزی استان، اکنون از مرحله هشدار عبور کرده و به سطح بحران رسیده است. شهرام شفیعی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان، در گفت‌وگو با خبرنگاران اعلام کرده که از مجموع ۴۳۰ هزار هکتار مزارع گندم دیم، بیش از ۳۵ هزار هکتار به‌طور کامل از بین رفته و ۶۰ هزار هکتار دیگر نیز خسارت متوسط تا شدید دیده‌اند.
وی با اشاره به ۶۳ هزار هکتار گندم آبی استان نیز گفت: از این میزان، حدود ۳۹۰۰ هکتار به‌دلیل عدم تأمین منابع آبی از رودخانه‌ها صددرصد خسارت دیده‌اند و بخش قابل توجهی از سایر اراضی نیز بین ۵ تا ۳۰ درصد خسارت دیده‌اند.
شفیعی تأکید کرد: در پاییز امسال بارندگی نسبت به مدت مشابه پارسال ۳۴ درصد و در زمستان ۷۳ درصد کاهش داشته است. این ارقام در مقایسه با متوسط بلندمدت به‌ترتیب ۶۰ و ۶۶.۵ درصد کاهش را نشان می‌دهد.
وی افزود: کاهش بارندگی در پاییز باعث تأخیر در استقرار بوته‌ها و ضعف جوانه‌زنی شد. گیاهان به‌خاطر سبز نشدن کامل، نتوانستند وارد زمستان با آمادگی لازم شوند. این یعنی آسیب‌پذیری بیشتر در برابر سرما و یخبندان‌های دیرهنگام.
دریاچه‌ای که هنوز امید دارد
بارش‌های اندک، تأثیر خود را بر شرق دریاچه ارومیه نیز گذاشته است. به‌گفته مدیرکل هواشناسی استان، در این منطقه نیز میزان بارندگی از ابتدای مهر تا پایان فروردین ۷۶.۵ میلیمتر بوده که در مقایسه با ۱۱۶ میلیمتر پارسال، حدود ۴۰ میلیمتر کاهش داشته است. نسبت به متوسط بلندمدت نیز، کاهش بارش به ۷۱ میلیمتر می‌رسد. با این حال، بارندگی‌های پراکنده اسفند و فروردین، اندکی از نگرانی‌ها کاسته است.
مدیرکل هواشناسی آذربایجان‌شرقی همچنین در ارائه گزارش خود با بیان اینکه بارش‌های ماه گذشته در استان بر وضعیت آب دریاچه ارومیه نیز تأثیر مثبت گذاشته است، گفت: تا اوایل فروردین ماه امسال میزان کاهش بارش در شرق این دریاچه نسبت به مدت مشابه سال گذشته حدود ۴۷ میلیمتر بود که این میزان در پایان این ماه به ۳۹ میلیمتر رسید.
عبدلی، با بیان اینکه از اول مهر سال گذشته تا پایان فروردین امسال ۷۶.۵ میلیمتر بارش در شرق این دریاچه روی داده است، افزود: این میزان در مدت مشابه سال گذشته حدود ۱۱۶ میلیمتر ثبت شده است.
وی یادآور شد: میزان بارش در شرق دریاچه ارومیه در سال آبی جاری نسبت به بلند مدت نیز حدود ۷۱ میلیمتر کاهش یافته به طوری که در بلندمدت میزان بارش در این منطقه حدود ۱۴۸ میلیمتر ثبت شده است.
روایتی از زمین‌های تشنه
رضا کریمی، کشاورز اهل چاراویماق، از نگرانی‌هایش نسبت به زمین کشاورزی خود گفت: ما روی باران حساب کرده بودیم. کاشت گندم دیم یعنی همه امید به آسمان. اما پاییز خشک گذشت. در زمستان هم بیشتر یخ زدیم تا باران ببینیم. حالا مزارع نصف و نیمه سبز شده و خیلی از آنها برگ خشک دارند.
وی ادامه داد: امسال مجبور شدیم هزینه اضافی کنیم برای علوفه، چون زمین ما چیزی نداد. با این وضعیت بعید می‌دانم چیزی برای فروش بماند، فقط دعا می‌کنیم که حداقل برای بذر سال بعد، چیزی برداریم.
در مرند نیز که بیشترین کاهش بارندگی در استان را داشته، بسیاری از کشاورزان دیم‌کار به فکر کاشت جایگزین یا حتی رها کردن زمین افتاده‌اند. حسین زارعی، از کشاورزان باسابقه این منطقه می‌گوید: «خاک خوب داریم، ولی بدون باران هیچ نیست. امسال دیگر کاری از دستمان برنیامد.
تدابیر حمایتی؛ امید در دل بحران
با وجود همه این سختی‌ها، مسئولان می‌گویند اقدامات حمایتی مانع از فاجعه‌ای بزرگ‌تر شده است. رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان آذربایجان شرقی اعلام کرده که با مدیریت منابع و توزیع هدفمند نهاده‌ها، توانسته‌اند میزان پیش‌بینی‌شده تولید گندم را به حدود ۶۰۱ هزار تن برسانند؛ رقمی که با توجه به شرایط اقلیمی، قابل توجه است.
در سال زراعی گذشته، از ۴۵۶ هزار هکتار گندم دیم و ۵۸ هزار هکتار گندم آبی، حدود ۷۹۴ هزار تن گندم تولید و ۶۰۳ هزار تن گندم مازاد بر نیاز کشاورزان خریداری شد. مقایسه این ارقام نشان می‌دهد که امسال با وجود کاهش شدید بارندگی، هنوز سطح تولید تا حدی حفظ شده است.
زمین، همچنان منتظر آسمان
آذربایجان‌شرقی، استانی که ریشه در کشاورزی دارد، امروز با چالش‌های اقلیمی بزرگی روبه‌روست. کاهش بارش‌ها، سرمای دیررس و تنش‌های دمایی نه تنها بر محصولات زراعی که بر اقتصاد روستایی، امنیت غذایی، اشتغال کشاورزان و منابع آبی تأثیر مستقیم گذاشته است.
در چنین شرایطی، ضرورت دارد که سیاست‌های حمایتی دولت با نگاه بلندمدت تدوین شود. توسعه سیستم‌های آبیاری نوین، بیمه فراگیر محصولات کشاورزی، آموزش‌های سازگاری با تغییرات اقلیمی، و برنامه‌های علمی برای اصلاح الگوی کشت، بیش از گذشته اهمیت پیدا می‌کنند.
اما فراتر از برنامه‌ها، هنوز نگاه کشاورز به آسمان است؛ آسمانی که اگر نبارد، هیچ‌کدام از این‌ها کافی نیست.
