ساوجبلاغ مکری(سابلاغ/مهاباد امروزین) ولایتی تاریخی در آذربایجان کهن

یازاکو، توحید ملک‌زاده – منطقه ای که امروزه مهاباد، سردشت، بوکان، سقز و فلان نامیده می شود در دوران ایلخانیان به اقطاع سرداران کشور داده شده بود. سیستم اقطاع نوعی دادن زمین و مراتع در مقابل پرداخت حقوق نقدی به سرکردگان بود. مثلا دشت سولدوز به امیرچوپان سولدوز واگذار شده بود و محال آختاچی (بوکان امروزین)، محالات دول، دریاس، ایل تمیر(تمور/تیمور) و … به دیگر سرکردگان از جمله ترکان چابقلو/چاپیقلو داده شده بود.
در این محالات ایللت و عشایر مستقر بوده و به شیوه اقطاع علاوه بر دریافت مزدشان از زمینهای کشاورزی، به سیستم اداره سلطان و شاه هم کمکهایی می کردند.
مکریه یا مکری ها (با فتحه م، به معنی مکر و حیله) عشایری از شهر زور بودند که سرکرده شان به نام سیف الدین به نوشته شرفنامه بیتلیسی با حیله منطقه دریاس را متصرف شده و ایل چابقلو را از آنجا بیرون راندند. از آنجایی که سیف الدین سخت حیله گر و مکار بود عشایرش به موکریه مشهور شدند.
پس از سیف الدین، پسرش صارم ریاست عشایر مکری را بدست گرفت و در زورآزمایی ها با قیزیلباشان، عاقبت تسلیم شده و تحت فرمان صفویان قرار گرفت. در منابع صفوی اطرافیان صارم را بیشتر یزیدی می نامند.
بدین ترتیب اراضی مابین اشنویه-سولدوز تا مراغه و سقز به تصرف عشایری که مکری نامیده شدند درآمد.
روستای سویوق بولاق که با نوشتارهای ساوجبلاغ/ سابلاغ دیده و خوانده می شود به مرکزیت عشایر مکری درآمد و به تدریج بزرگتر شد. با اینحال تا تا اواخر صفویه نامی از آبادی و یا شهر در منطقه مهاباد دیده نمی شود.
در دوران پس از نادرشاه ایل منگور تحت ریاست «باپیر» از عراق به ایل تمیر آمده اهالی ترک آنجا را بیرون راندند. قدرت یافتن منگورها باعث ترس مکری ها شده لذا دست یاری به احمدخان مقدم بزرگ مراغه دراز کرد.
آن زمان خانات آذربایجان با استقلال تمام حکومت می کردند. احمدخان به سرکوب منگورها شتافت و حکومت مکری ها در منطقه تثبیت شد.
در دوران قاجار، ساوجبلاغ ولایتی معتبر در آذربایجان گردید و نقش مهمی در فعل و انفعالات سیاسی آذربایجان ایفا نمود.
از اواسط قاجاریه صفت مکری به ساوجبلاغ اضافه شد تا از ساوجبلاغ تهران تشخیص داده شود.
شهر فعلی مهاباد(ساوجبلاغ) در زمان بوداق سلطان ایجاد و وارد روابط با شهرهای آذربایجان از جمله مراغه گردید. از اواسط دوره قاجار شاهزادگانی از قاجار به حکومت ساوجبلاغ اعزام می شدند.
مهاباد در حملات شیخ عبیدالله نقش محوری داشته و با پیوستن منگورها به وی موضوع پیچیده تر هم شد.
نتیجه اینکه شهر مهاباد با قدمتی در حدود دویست و پنجاه ساله در اراضی اقطاعی آذربایجان به همت بوداق سلطان تاسیس شده است.