به مناسبت زلزله مخرب ۱۷ اردیبهشت ۱۳۰۹ سلماس

یازاکو، توحید ملک‌زاده – روز سه شنبه ۱۶ ارديبهشت ۱۳۰۹ هـ .ش پیش لرزه اي كه بزرگي آن را ۵/۵= M درجه برآورد كرده اند سلماس را در ساعت 10صبح تكان داده و باعث خرابي چند دكان و خانه شده تقريباً پانزده نفر تلف شدند و قسمتي از اهالي شهر را تخليه كردند. پانزده ساعت پس از پيش لرزه سلماس در نيمه‎شب سه‎شنبه يا در حقيقت بامداد روز چهارشنبه ۱۷ ارديبهشت زلزله اصلي در آن واحد موجب تخريب كامل ديلمقان dilmgan، کهنه شهر و حدود شصت روستا در دشت وکوههای غربی سلماس و مناطق حاشيه آن شد. دامنه آسيب‎ها از دشت سلماس به دهستان قطور و مسير علياي زاب در تركيه كشيده شده بود و موجب كشته شدن ۲۵۰۰ تا ۴۰۰۰ نفر در سلماس شد. در اين زلزله اكثر آثار باستاني سلماس از جمله حصار ۴ مترعرضي شهر ديلمقان ، آثار قصبه کهنه شهر، مساجد و بقاع قديمي و عبادتگاه ها، مناره قرون وسطي‎يي ميرخاتون در كهنه شهر ، پلهاي قديمي از بين رفت. کمک رسانی به مردم زلزله زده سلماس از سرتاسر کشور و حتی جهان تا اوایل خرداد ادامه داشت. از نظر مسولین ایالت آذربایجان، موضوع تهيّه مسكن قبل از رسيدن زمستان از مسايل حياتي بوده و ضمن ساير اقدامات كه قدم به قدم اجراء مي گرديد به شهرستانها اعلام شد كه آمار پناهندگاني را كه قصد مراجعت دارند تهيّه نموده گزارش دهند و نيز مخارج سفر اشخاصي را كه استطاعت ندارند تأمين كنند. در ابتدا مقرر بود به سبب خرابی فراوان، اهالی در مناطق دیگر آذربایجان اسکان داده شوند ولی اصرار مردم سلماس برای ماندن در منطقه تصمیم والی آذربایجان را عوض کرد.
براي احداث شهر جديد دو نفر مهندس زمين شناس آلماني به عنوانذمستشار ، خواسته شد كه در اسرع وقت وارد گرديده قسمت هاي مختلف منطقه را بررسي كنند.این مهندسین اراضي اهرنجان را به سبب نزدیکی به مرکز منطقه، برای احداث شهر جدید مناسب تشخيص دادند. ترسیم نقشه شهرجدید نيز به مهندس اسداله خان مهندس آذربایجانی محوّل شد. و بدین ترتیب اولین شهر مدرن نه تنها آذربایجان بلکه ایران با نقشه شطرنجی و زیبا ترسیم شد. بالاخره روز دهم خرداد ۱۳۰۹ در روي زميني به مساحت يك ميليون مترمربع، اولين كلنگ ساختمان شهر جديد بدست علي منصور والي وقت آذربایجان (نخست وزیر بعدی)بر زمين زده شد و در ظرف چهار ماه در اثر جديّت مسئولين امر شهري با ۳۶ خيابان متضمّن 1700 خانه با مساجد و حمامّهاي كافي و تعداد بيشماري مغازه و دكاكين بنا گرديد نام شهر جديد را شاهپور نهادند و به تدريج جهت ترميم خرابي دهات همّت گماردند.
از ويرانه هاي زلزله سلماس نه در سلماس و نه در کهنه شهر امروزه چيزي باقي نمانده است، بجز پايه ديوارهاي مسجد آقا «آقامچيدي» و سنگهاي منشوري شكل ستونهاي مسجد که در داخل مسجد بازسازی شده (آغامچیدی) قرار دارد. ۶۷ سال قبل شهر شاهپور در سال ۱۳۳۷ از بخش به سطح شهرستان ارتقا یافت.
برای مطالعه بیشتر مراجعه شود به کتاب های اینجانب:
– “مدیریت بحران در زلزله بزرگ سلماس”
– زلزله بزرگ و مخرب سال ۱۳۰۹ سلماس
– تاریخ ده هزار ساله سلماس و غرب آذربایجان