آراز چایی، ناجی پنهان دریاچه اورمیه؟

یازاکو، جعفر ساعی‌نیا – بحران دریاچه ارومیه دیگر یک موضوع زیست‌محیطی صرف نیست؛ این مسئله اکنون به تهدیدی اجتماعی، اقتصادی و حتی امنیتی برای منطقه بدل شده است. با کاهش شدید سطح آب، افزایش شوری، نابودی اکوسیستم محلی، و خطر ریزگردهای نمکی، هشدارها از «هشدار زیست‌محیطی» به «آژیر خطر امنیتی» ارتقا یافته‌اند. در این بستر بحرانی، هر طرحی که بتواند فشار از منابع آبی حوضه دریاچه را کاهش دهد، باید جدی گرفته شود.
یکی از همین طرح‌ها، پروژه انتقال آب از رودخانه ارس به تبریز است که با هدف تأمین آب شرب و صنعتی این کلان‌شهر و شهرهای مسیر طراحی شده است. در اردیبهشت ۱۴۰۴، محمدرضا عارف، معاون اول دولت چهاردهم، با حضور در محل پروژه و بازدید از مراحل اجرایی، بر اهمیت این طرح در مدیریت تنش آبی استان تأکید کرد. او صریحاً اعلام کرد که «رفع تنش آبی کشور یکی از اولویت‌های جدی دولت است» و این طرح‌ها باید با سرعت بیشتری اجرا شوند.
هرچند طرح یادشده مستقیماً به دریاچه ارومیه آبی منتقل نمی‌کند، اما تأثیر غیرمستقیم آن قابل انکار نیست: با تأمین آب تبریز از ارس، نیاز به برداشت از سدهای نهند و شهید مدنی—که در بالادست حوضه اورمیه قرار دارند—کاهش یافته و امکان بازگشت بخشی از حق‌آبه‌ی دریاچه فراهم می‌شود. این همان رویکردی است که معاون اول رئیس‌جمهور نیز به آن اشاره کرد: استفاده ترکیبی از منابع جایگزین برای آزادسازی منابع آبی داخلی حوضه اورمیه.
عارف همچنین در اظهاراتی جداگانه، طرح‌های موازی مانند تصفیه و بازچرخانی فاضلاب و استفاده از پساب صنعتی را از دیگر راهکارهای کاهش فشار بر منابع آب شیرین اعلام کرد؛ اما تأکید اصلی او، تأمین سریع بودجه برای تکمیل پروژه‌های کلیدی مانند انتقال آب ارس بود. اکنون، بخشی از مسیر انتقال اجرا شده، اما ادامه پروژه به دلیل محدودیت‌های مالی با کندی پیش می‌رود.
نباید فراموش کرد که اگرچه پروژه‌هایی مانند انتقال آب ارس در ظاهر هدفی غیرزیست‌محیطی دارند، اما در نظام پیچیده‌ای مانند مدیریت منابع آب، هر اقدامی در یک بخش می‌تواند در بخش دیگر تأثیرگذار باشد. امروز اگر آبی از ارس به تبریز برسد، فردا شاید دریاچه اورمیه به‌جای نمکزار، تصویری دوباره از زندگی را منعکس کند. دریاچه اورمیه اکنون در آستانه فروپاشی کامل است. در چنین شرایطی، انتظار از دولت آن است که با نگاهی فراتر از بودجه‌نویسی‌های کند و بوروکراتیک، فوراً منابع مالی لازم برای تکمیل طرح انتقال آب ارس را تأمین کند. شاید این آب مستقیم به دریاچه نرسد، اما مسیر نجات دریاچه از همین طرح‌ها آغاز می‌شود. مسئولان نباید اجازه دهند فرصت‌های نجات، با کم‌توجهی یا تأخیر، به حسرت بدل شوند.