به گزارش یازاکو، این جلسه با موضوع «به‌روزرسانی نقشه راه احیای دریاچه ارومیه با درس‌آموخته‌ها و تجارب قبلی» عصر سه‌شنبه ششم خردادماه با حضور معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری آذربایجان‌غربی، اعضای کمیسیون کشاورزی، آب و محیط‌زیست اتاق بازرگانی تبریز، اساتید دانشگاهی و مسئولان مربوطه استان‌های آذربایجان‌غربی، آذربایجان‌شرقی و کردستان در پژوهشکده مطالعات این دریاچه در دانشگاه ارومیه برگزار شد.
فهرست
وضعیت دریاچه مشابه سال ۱۴۰۱ است
یاسر رهبردین، معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری آذربایجان‌غربی، در این نشست با بیان اینکه ما ادامه‌دهنده پروژه‌های مثبت و تغییر‌دهنده اقدامات منفی و نادرست در حوزه احیای دریاچه ارومیه در سال جاری خواهیم بود، ادامه داد: امسال وضعیت دریاچه مشابه سال ۱۴۰۱ است و نمی‌توانیم بگوییم که بدترین شرایط در طول تاریخ دریاچه برای سال جاری است.
وی به مسئله تخصیص بودجه به پروژه‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه اشاره کرد و گفت: برای پروژه‌هایی که تحت مدیریت بحران کشوری هستند، در طول سال می‌توانیم اعتبار بودجه‌ای بگیریم، ولی برای پروژه‌ای که کد پایدار دارد، این اقدام صورت نمی‌گیرد.
وی بر لزوم هم‌اندیشی و هم‌افزایی همه اقشار جامعه در راستای احیای حوضه آبریز دریاچه ارومیه تأکید کرد و گفت: همه دانشگاه‌ها و ارگان‌های دولتی پیشنهادات خود را به دبیرخانه ستاد احیای حوزه آبریز دریاچه ارومیه ارسال کنند تا طی جلسه‌ای، در حوزه اقدامات و راهکارهای اجرایی به جمع‌بندی نهایی برسیم.
رهبردین با بیان اینکه نگاه و دیدگاه به احیای این دریاچه، نگاهی ملی است، افزود: متأسفانه داده‌های آماری مسئولان با واقعیت تطابق چندانی ندارد.
وی با اشاره به طرح‌های احیای دریاچه ارومیه، به جلوگیری از برداشت بی‌رویه و غیرقانونی آب از خط انتقال آب سد کانی‌سیب به دریاچه تأکید کرد و افزود: انتقال آب از پساب فاضلاب کلان‌شهر تبریز، تثبیت ریزگردها و پیگیری انتقال آب از سدهای استان کردستان از جمله پروژه‌های موجود در این حوزه است.
راه‌حل احیای دریاچه ارومیه در جزئی‌نگری نیست، باید بنیان‌ها را دید
افشار کبیری، مدیرکل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری آذربایجان‌غربی، بر تبیین درست مشکلات و چالش‌های اصلی دریاچه ارومیه تأکید کرد و افزود: ما برای احیای دریاچه ارومیه نیازمند صبوری و گذشت زمان هستیم؛ زیرا وضعیت کنونی دریاچه، حاصل سیاست‌های هفتاد سال گذشته است.
وی تغییر حکمرانی آب در هفتاد سال گذشته را عامل خشکی دریاچه ارومیه عنوان کرد و ادامه داد: ما باید ابعاد مختلف احیای دریاچه را در نظر بگیریم و بنیان‌های کلان این پدیده را با جزئیات بررسی کنیم.
ناهماهنگی بین‌دستگاهی و ضعف اجماع‌سازی، موانع اصلی احیای دریاچه ارومیه
سعید عیسی‌پور، عضو دبیرخانه کارگروه نجات دریاچه ارومیه، در این نشست انتخاب مسعود پزشکیان به‌عنوان رئیس‌جمهور و رضا رحمانی به‌عنوان استاندار آذربایجان‌غربی را نقطه عطفی برای پیشرفت پروژه‌های احیای دریاچه ارومیه عنوان کرد و گفت: حدود ۱۵ سال از تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه می‌گذرد که در این سال‌ها انواع مختلف سیاست‌های آبی و کشاورزی در حوضه دریاچه انجام گرفته است.
وی از کاهش وسعت و تراز دریاچه ارومیه طی سال جاری خبر داد و افزود: متأسفانه ما امسال با توجه به کاهش بارندگی و تنش آبی، رهاسازی آب از سد بوکان را نخواهیم داشت.
وی به عملکرد استانداری آذربایجان‌غربی در راستای پیشبرد پروژه‌های احیای دریاچه اشاره کرد و گفت: تشکیل دبیرخانه کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه در دانشگاه ارومیه، بازدید آقای پزشکیان از دریاچه ارومیه و برگزاری نشست با متخصصین منطقه، اخذ دستور ایجاد ردیف اختصاصی برای طرح‌های احیای دریاچه ارومیه، اجرای عملیات رهاسازی آب از سد کانی‌سیب، جلوگیری از برداشت غیرمجاز آب از مسیر انتقال آب به دریاچه و بارورسازی ابرهای حوزه دریاچه از جمله اقدامات استانداری در ماه‌های گذشته است.
عیسی‌پور با بیان اینکه تمام دستگاه‌های ذی‌ربط باید پاسخگوی اقدامات و عملکرد خود باشند، ادامه داد: در حوزه آسیب‌شناسی، ناهماهنگی بین‌دستگاهی و ضعف در اجماع‌سازی باید حل شده و به‌روزرسانی نقشه راه احیای دریاچه ارومیه و تهیه برنامه پیشنهادی برای دستگاه‌های اجرایی بر اساس نقشه راه به‌روزرسانی‌شده طی ماه‌های آتی صورت گیرد.
تأکید بر عدالت بودجه‌ای و برنامه‌ریزی مؤثر برای احیای پایدار دریاچه ارومیه
احمد فاخری‌فرد؛ عضو هیئت‌علمی گروه مهندسی آب دانشگاه تبریز و عضو کمیسیون کشاورزی، آب و محیط‌زیست اتاق بازرگانی تبریز، در این نشست با بیان اینکه بودجه استانی اداره‌کل‌های مربوطه نباید تحت عنوان بودجه احیای دریاچه ارومیه به استان‌های آذربایجان‌شرقی و غربی اختصاص پیدا کند، گفت: هر زمان که ما تخصیص اعتبار لازم برای پیشبرد اهداف خود داشته‌ایم، شاهد پیشرفت‌های خوبی در احیای دریاچه بوده‌ایم.
وی پروژه‌های زودبازده از نظر آبرسانی به حوزه دریاچه ارومیه را تشریح کرد و گفت: انتقال آب رودخانه‌ها به پیکره آب دریاچه، لایروبی قلعه‌چای، لایروبی سنیخ‌چای و پیام‌چای، لایروبی صوفی، مردق و لیلان‌چای، لایروبی گنبرچای، چاوان‌چای و آذرشهرچای، ساماندهی و تجهیز مسیر انتقال آب رودخانه، رساندن آب تصفیه‌خانه‌ها به دریاچه، بارورسازی ابرها و طرح رهاسازی آب مازاد بر نیاز از سدها از جمله پروژه‌های زودبازده از نظر آبرسانی به حوزه دریاچه ارومیه است.
وی تصریح کرد: پروژه‌های مدیریت تخصیص آب، مانند نصب کنتورهای هوشمند حجمی در مبادی برداشت آب از منابع زیرزمینی، نصب تجهیزات تحویل حجمی در مبادی برداشت منابع سطحی، جلوگیری از برداشت‌های مازاد بر پروانه، تعدیل پروانه‌ها بر اساس قوانین جاری، تعیین تکلیف چاه‌های غیرمجاز و ممانعت از حفر چاه‌های غیرمجاز، استفاده از تجهیزات هوشمند کنترل جهت بهبود عملکرد اکیپ‌های گشت و کنترل، پروژه‌های کاهش مستقیم مصرف آب، انتقال آب با لوله، تعدیل اراضی آبی کشاورزی (حذف اراضی با کیفیت پایین آب و خاک، بهره‌وری پایین آب) و اجرای پروژه‌های حمایتی از اقشار آسیب‌پذیر از اجرای سایر طرح‌ها، به‌عنوان پروژه‌های بلندمدت مؤثر در احیای حوضه و دریاچه محسوب می‌شوند.
تأکید بر توسعه منطقه با نگاه اقتصادی به احیای دریاچه ارومیه
محمدامین حجازی، رئیس مؤسسه بیوتکنولوژی و صنایع غذایی آذربایجان‌شرقی و عضو کمیسیون کشاورزی، آب و محیط‌زیست اتاق بازرگانی تبریز، در این نشست با بیان اینکه ما نباید دوباره درگیر تدوین و تهیه برنامه راهبردی برای احیای دریاچه ارومیه شویم، گفت: همین برنامه‌های موجود حاصل ساعت‌ها کار کارشناسی توسط اساتید دانشگاهی و کارشناسان است.
وی به اصلاح نگرش از بحث احیای دریاچه ارومیه برای سرمایه‌گذاری در توسعه و پیشرفت منطقه تأکید کرد و افزود: ما از آب ورودی دریاچه ارومیه نمی‌توانیم بهره‌برداری و بهره‌وری اقتصادی داشته باشیم.
وی پیشنهاد تبیین راه‌حل‌های عملیاتی تحت عنوان «اقتصاد شورمحور» را مطرح کرد و گفت: ما باید با شرایط این منطقه تعامل برقرار کنیم و در این راستا باید راه‌حل‌ها و راهکارهایی مناسب برای بهره‌وری اقتصادی در نظر بگیریم و از این تهدید و محدودیت شوری آب به‌عنوان فرصت استفاده کنیم.
افزایش چاه‌های غیرمجاز تهدید احیای دریاچه ارومیه
احمد بایبوردی، رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی آذربایجان‌شرقی و عضو کمیسیون کشاورزی، آب و محیط‌زیست اتاق بازرگانی تبریز، در این جلسه بر اصلاح الگوی کشت تأکید کرد و افزود: متأسفانه هر ساله شاهد افزایش چاه‌های غیرمجاز در حاشیه دریاچه ارومیه هستیم.
وی با بیان اینکه ما باید دریاچه ارومیه را به چند قسمت تقسیم کنیم تا مرحله به مرحله بتوانیم پروژه‌های احیا را جلو ببریم، تصریح کرد: با شرایط کشت و کاهش بارندگی‌ها، ما باید برای احیای دریاچه، این مجموعه را به چند قسمت تقسیم کنیم.
بندر شرفخانه، مناسب‌ترین محل برای برپایی ستاد احیای دریاچه ارومیه
ابوالفضل مجنونی، عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز و عضو کمیسیون کشاورزی، آب و محیط‌زیست اتاق بازرگانی تبریز، در این جلسه به تبیین راهکارهای عملیاتی برای حل چالش‌های خشکی دریاچه ارومیه پرداخت و افزود: هرگونه اقدام برای احیای دریاچه، نیاز به اقدامات حاکمیتی و مشارکتی متعدد دارد.
وی پیشنهاد تشکیل و برگزاری ستاد احیای دریاچه ارومیه در بندر شرفخانه را به اعضای ستاد داد و گفت: برای نزدیکی به استان‌های آذربایجان‌غربی و آذربایجان‌شرقی، بندر شرفخانه، بهترین و مناسب‌ترین محل برای برپایی ستاد احیای دریاچه ارومیه است.
وی بر مدیریت یکپارچه حوضه آبریز دریاچه ارومیه تأکید کرد و افزود: اعضای ستاد باید در جلسات مستمر و منظم، در قالب کارگروه‌های مختلف در حوزه‌های مختلف، به بحث و بررسی مسائل بپردازند.
نبود اولویت‌بندی در اجرای پروژه‌های احیای دریاچه ارومیه
اصغر اصغری مقدم، عضو هیئت علمی گروه زمین‌شناسی دانشگاه تبریز و عضو کمیسیون کشاورزی، آب و محیط‌زیست اتاق بازرگانی تبریز، نیز در این نشست بر اهمیت اجرای کامل پروژه‌های احیای دریاچه تأکید کرد و گفت: عدم اولویت‌بندی در اجرای برنامه‌های احیای دریاچه یکی از چالش‌های اساسی است. متأسفانه ما در این مدت اولویت‌بندی در اجرای پروژه‌های عملیاتی نداشته‌ایم و با بی‌توجهی، موجب از دست دادن زمان شده‌ایم.
وی بر تبیین بحران‌های موجود آبی به کشاورزان تأکید کرد و ادامه داد: ما باید میزان آب و برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی را به‌صورت دقیق رصد کنیم تا با خطر بزرگ‌تری مواجه نشویم.
یونس اکبرزاده، مدیر کاربردی هواشناسی آذربایجان‌شرقی و عضو کمیسیون کشاورزی، آب و محیط‌زیست اتاق بازرگانی تبریز، در این نشست بر پایش دقیق و شبانه‌روزی شرایط جوی حوزه دریاچه ارومیه تأکید کرد و گفت: ما باید شرایط واقعی دریاچه ارومیه را برای مردم تبیین کنیم تا از بروز چالش‌های اجتماعی و امنیتی جلوگیری شود.
احیای دریاچه ارومیه قربانی بی‌ثباتی مدیریتی و ناهماهنگی نهادی
احمد کاظم‌زاده، مشاور کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی تبریز، بر آسیب‌شناسی مشکلات و چالش‌های حوضه آبخیز دریاچه ارومیه از زوایای مختلف تأکید کرد و افزود: آسیب‌شناسی گذشته بسیار ضروری است، اما باید از زوایای مختلف این آسیب‌شناسی صورت گیرد. با وجود اینکه مدیریت یکپارچه آب از سال ۱۹۹۱ و ذیل فصل ۱۸ از دستورکارهای ۲۲گانه اولین نشست سران سازمان ملل به دنیا تجویز شد، اما در ایران مورد غفلت قرار گرفته، به‌گونه‌ای که مدیریت آب با وزارت نیرو، مدیریت خاک با جهاد کشاورزی، و سازمان محیط زیست هم بین این دو وزارت سرگردان است.
وی تصریح کرد: اولین پیشنهاد بنده این است که عنوان نشست امروز اصلاح شود و از عبارت «مدیریت یکپارچه احیای حوضه آبریز دریاچه ارومیه» استفاده شود. دومین آسیب این است که طبق تجارب بین‌المللی، طرح‌های زیست‌محیطی همچون احیای حوضه آبریز دریاچه ارومیه در بلندمدت و با اجرای طرح‌های ۲۵ تا ۳۰ ساله نتیجه می‌دهد. باوجود اینکه در ایران عمر دولت‌ها چهار تا هشت سال است، با تغییر دولت‌ها برنامه‌های احیای دریاچه تغییر کرده و هیچ انباشتی صورت نگرفته و هر دولتی به‌اصطلاح خواسته چرخ را از نو اختراع کند.
وی ادامه داد: برای مثال در سال ۱۳۸۹، بعد از سه سال، یک برنامه جامع مدیریت دریاچه ارومیه با حضور نخبگان و مسئولان استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و کردستان تهیه شد، اما با تغییر دولت اجرا نشد. دولت جدید روحانی هم ستاد احیای دریاچه را بعد از چند سال مطالعه راه‌اندازی کرد و در کنار آن، طرح سازگاری با تغییر اقلیم را با صرف ۷۶ هزار ساعت کار کارشناسی در سال ۱۳۹۹ تهیه کرد، اما به دلیل تغییر دولت اجرا نشد. لذا در تهیه نقشه راه آینده باید به‌گونه‌ای عمل شود که اجرای آن تحت تأثیر تغییر دولت‌ها قرار نگیرد.
کاظم‌زاده خاطرنشان کرد: آسیب بعدی این است که دریاچه متأسفانه صاحب و متولی ندارد و مشابه بچه یتیم می‌ماند. به لحاظ قانونی، مسئولیت با سازمان حفاظت محیط زیست است، اما وقتی به ساختار این سازمان نگاه می‌کنید، هیچ جایگاهی برای آن تعریف نشده است. لذا باید در این‌باره نیز تعیین تکلیف شود.
احیای دریاچه ارومیه به دور از سیاسی‌کاری
بهادری، عضو هیئت علمی دانشکده فنی مهندسی دانشگاه ارومیه، نیز در این مراسم خاطرنشان کرد: اگر نیت و هدف ما احیای دریاچه ارومیه باشد، صد درصد موفق خواهیم شد، ولی اگر احیای این دریاچه مدنظر نباشد، باید تغییر سیاست و اقدامات عملیاتی داشته باشیم.
وی با اشاره به بهبود وضعیت دریاچه از سال ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۸ با اتخاذ سیاست‌های مناسب، افزود: در این بازه زمانی، با توجه به سیاست‌های اتخاذی و بدون سیاسی‌بازی، دریاچه ارومیه وضعیت خوبی داشت، ولی از سال ۱۳۹۸ تقریباً دیگر احیای دریاچه ارومیه معنایی نداشته است.
وی با بیان اینکه امسال شاهد بدترین وضعیت دریاچه ارومیه در طول تاریخ خواهیم بود، گفت: برای اولین‌بار در تاریخ، امسال در شهریورماه، دریاچه ارومیه کمتر از ۵۰۰ میلیون مترمکعب آب خواهد داشت.
بهادری بر هم‌افزایی و همکاری دولت و ملت در راستای احیای دریاچه ارومیه تأکید کرد و ادامه داد: آقای پزشکیان باید بسیاری از سیاست‌های احیای دریاچه ارومیه را اصلاح کند و همچنین پیشبرد اهداف احیای دریاچه ارومیه نیازمند یک مدیریت راهبردی بسیار قدرتمند است.
جواد بهمنش، عضو هیئت علمی گروه مهندسی دانشگاه ارومیه، در این نشست بر بهره‌مندی از نخبگان، کارشناسان و دانشمندان برای احیای دریاچه ارومیه تأکید کرد و گفت: متأسفانه ما با سیاست‌گذاری‌های اشتباه و نادرست، با ساخت سدهای متعدد، زمین‌های دیم را تبدیل به آبی کرده و آب فراوانی را به هدر داده‌ایم.
سامان نیک‌مهر، عضو هیئت علمی گروه مهندسی آب دانشگاه کردستان، با بیان اینکه برای احیای دریاچه ارومیه نیازمند اصلاح شیوه کاشت محصولات کشاورزی هستیم، ادامه داد: در حوزه پایاب سد کاظمی کردستان، به وفور شاهد برداشت بی‌رویه و غیرمجاز آب برای کشت چغندر بودیم که متأسفانه با این رویه نمی‌توانیم شاهد احیای دریاچه باشیم.
مهرنگ دوستی رضایی، نماینده شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی، در این نشست از کاهش ۷۰ درصدی ورودی آب به حوزه آبخیز دریاچه ارومیه ابراز نگرانی کرد و افزود: متأسفانه با کاهش شدید بارندگی و در پی آن، با بحران تنش آبی مواجه هستیم.
محمد همتی، عضو هیئت علمی گروه مهندسی آب دانشگاه ارومیه، بر ارائه داده‌های واقعی از ورودی آب رودخانه‌ها تأکید کرد و گفت: متأسفانه برخی از داده‌ها با واقعیت اصلاً تطابق ندارند.
نصرالله احمدی‌فرد، رئیس پژوهشکده آرتمیا و آبزی‌پروری دانشگاه ارومیه، نیز در این نشست به تشریح راه‌حل و راهکارهای عملیاتی احیای دریاچه ارومیه پرداخت و گفت: تخصیص منابع مالی ثابت و ردیف جداگانه مالی توسط آقای پزشکیان، ریاست محترم جمهور، اقدام بسیار مثبتی در راستای احیای دریاچه ارومیه است.
علیرضا سیدقریشی، نماینده اداره کل حفاظت محیط‌زیست آذربایجان‌غربی، در این نشست با اشاره به تجارب خود از حضور در تمام ادوار ستاد احیای دریاچه ارومیه، ادامه داد: ما در ستاد احیا باید مدیریت واحد در حوزه آب، کشاورزی، آگاهی و اطلاع‌رسانی که همه منافع استان‌های آذربایجان‌غربی، آذربایجان‌شرقی و کردستان را تأمین کند، داشته باشیم.
جلسه بعدی هم‌اندیشی احیای دریاچه ارومیه با مشارکت دانشگاه تبریز و اتاق بازرگانی تبریز و با حضور کارشناسان و فعالان حوزه محیط‌زیست طی یک ماه آینده در تبریز برگزار می‌شود.
بشیر جعفری، رئیس کمیسیون کشاورزی، آب و محیط‌زیست اتاق بازرگانی تبریز، طی پیامی مکتوب بر اتحاد و همدلی آحاد جامعه برای حل مشکل دریاچه ارومیه تأکید کرد و گفت: بدون اتحاد، هم‌فکری و کمک گرفتن از جوامع عمومی، دست‌اندرکاران زیربخش‌های کشاورزی، معادن و محیط‌زیست، امکان احیای دریاچه ارومیه وجود ندارد.
وی با بیان اینکه مسئولان از تک‌روی در پیشبرد اهداف احیای دریاچه ارومیه خودداری کنند، ادامه داد: امیدواریم با حضور آقای رحمانی در استانداری آذربایجان‌غربی شاهد اتفاقات موثر در حوزه دریاچه ارومیه باشیم.
گفتنی است، دریاچه ارومیه یکی از بزرگ‌ترین دریاچه‌های شور در جهان و بزرگ‌ترین دریاچه داخلی ایران است. این دریاچه در شمال غربی ایران و میان استان‌های آذربایجان‌غربی و آذربایجان‌شرقی واقع شده است.
دریاچه ارومیه در گذشته به‌عنوان یکی از جاذبه‌های طبیعی و زیست‌محیطی مهم کشور شناخته می‌شد، اما در چند دهه اخیر با بحران خشک شدن روبه‌رو شده است.
کاهش بارندگی و تغییرات اقلیمی، سدسازی گسترده روی رودخانه‌های تغذیه‌کننده، مصرف بیش‌ازحد آب‌های سطحی و زیرزمینی برای کشاورزی، مدیریت نادرست منابع آب و تبخیر بالا به دلیل گرمای شدید تابستان‌ها از جمله دلایل خشکی این دریاچه است.
دریاچه ارومیه نماد بحران آب در ایران بوده و احیای آن نیازمند همکاری گسترده میان دولت، مردم، کارشناسان و نهادهای بین‌المللی است. در صورتی که اقدامات احیایی به‌درستی پیاده‌سازی شوند، می‌توان امیدوار بود که این میراث طبیعی ارزشمند دوباره جان بگیرد و نقش حیاتی خود را در منطقه ایفا کند.