یازاکو، جعفر ساعی‌نیا_ بحران آب دیگر محدود به دریاچه اورمیه نیست؛ این بار شهر و دشت‌های اطراف نیز گرفتار کم‌آبی و خشکی شده‌اند. اورمیه امروز با واقعیتی تلخ روبه‌روست: منابع آبی این شهرستان، چه سطحی و چه زیرزمینی، تحت فشار شدید کاهش بارش‌ها، مدیریت نادرست و الگوهای مصرف پرهزینه به مرحله هشدار رسیده است.
بر اساس تازه‌ترین آمارها در تیرماه ۱۴۰۴، بارندگی‌های آذربایجان‌غربی نسبت به سال گذشته ۳۲ درصد و در مقایسه با میانگین بلندمدت ۱۸.۱ درصد کاهش یافته است. همین افت بارش کافی بود تا ورودی سدها و رودخانه‌ها نیز کاهش محسوسی پیدا کند و ذخیره ۱۴ سد استان با افت ۳۶ درصدی مواجه شود. این وضعیت نه تنها آب آشامیدنی و کشاورزی اورمیه را تهدید می‌کند، بلکه نشان می‌دهد که اگر چاره‌اندیشی فوری نشود، پایداری اقتصادی و اجتماعی منطقه نیز با بحران جدی روبه‌رو خواهد شد.
اما ماجرا تنها به کم‌بارشی ختم نمی‌شود. سال‌هاست که برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، به‌ویژه از طریق حفر چاه‌های غیرمجاز، سفره‌های زیرزمینی را خالی کرده است. گزارش‌ها نشان می‌دهد کسری تجمعی مخزن سفره‌های زیرزمینی اورمیه به منفی یک‌هزار و ۱۵۲ میلیون مترمکعب رسیده که نسبت به سال گذشته نیز ۴۸ میلیون مترمکعب بدتر شده است. این آمار، عمق فاجعه را به‌خوبی آشکار می‌سازد؛ چرا که بازسازی این منابع، دهه‌ها زمان و مدیریت علمی می‌طلبد.
از سوی دیگر، بررسی‌های میدانی حکایت از آن دارد که بخش بزرگی از مصرف آب در اورمیه به کشاورزی اختصاص دارد. کشت محصولات پرآب‌بر در شرایط کم‌آبی، عملاً حکم شتاب‌دهنده بحران را پیدا کرده است. در چنین شرایطی، الگوی مصرف و شیوه‌های آبیاری سنتی دیگر پاسخگوی نیازها نیست و تنها به تشدید خشکسالی و کاهش بهره‌وری دامن می‌زند. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که تا زمانی که تغییر الگوی کشت و استفاده از روش‌های نوین آبیاری به‌طور جدی در دستور کار قرار نگیرد، وضعیت موجود به سمت بحرانی‌تر شدن پیش خواهد رفت.
نکته دیگر، ضعف در اجرای قوانین و نظارت کافی است. گرچه طی سه‌ماهه نخست امسال بیش از ۱۰۳ حلقه چاه غیرمجاز مسدود و ۱۲۲ کنتور هوشمند نصب شده، اما حجم برداشت‌های غیرقانونی همچنان بالاست. برخورد مقطعی با این چالش نمی‌تواند آینده‌ای مطمئن برای منابع آبی اورمیه رقم بزند. آنچه نیاز است، مدیریت یکپارچه منابع آب، مشارکت جدی کشاورزان و حمایت‌های دولتی در مسیر تغییر الگوی مصرف است.
بحران آب در اورمیه فقط یک مسأله زیست‌محیطی نیست؛ این بحران مستقیم بر معیشت کشاورزان، امنیت غذایی، سلامت مردم و حتی مهاجرت‌های آینده تأثیر خواهد گذاشت. تجربه‌های مشابه در دیگر نقاط کشور نشان می‌دهد که ادامه این روند می‌تواند به خالی‌شدن روستاها و فشار مضاعف بر شهرها بینجامد.
تصمیم‌گیران استانی و ملی، این هشدارها را جدی بگیرند. بحران آب در اورمیه، از سدها تا چاه‌ها، بازتاب سال‌ها کم‌توجهی به مدیریت پایدار منابع است. بازگشت به مسیر درست نیازمند اراده جمعی، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین آبیاری و مهم‌تر از همه تغییر نگرش در مصرف آب است. بی‌تردید آینده اورمیه و آذربایجان‌غربی در گرو تصمیم‌های امروز ما خواهد بود.