به گزارش یازاکو، شهرستان مرند این روزها بیش از هر زمان دیگری با خطری خاموش اما ویرانگر دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ فرونشست زمین. پدیده‌ای که کارشناسان آن را «زلزله بی‌صدا» می‌نامند و نتیجه برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی است. هشدارها حاکی از آن است، ادامه این روند می‌تواند نه‌تنها کشاورزی بلکه زیرساخت‌ها، تأسیسات و حتی زندگی روزمره مردم این شهرستان را در معرض تهدید قرار دهد.
فهرست
مرند با ۱۸.۹ سانتیمتر رکورددار بیشترین فرونشست زمین در آذربایجان‌شرقی
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای آذربایجان‌شرقی با بیان اینکه چالش فرونشست زمین در استان جدی است، گفت: مرند با ۱۸.۹ سانتی متر، بیشترین فرونشست را در بین سایر مناطق استان دارد.
یوسف غفارزاده اظهار کرد: برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی اصلی ترین عامل در کسری آب در آبخوان ها و فرونشست زمین است که به زیرساخت ها و تاسیسات زیربنایی نیز آسیب می زند.
وی افزود: بیشترین کاهش تراز آب از زمان آغاز اندازه گیری در سال ۱۳۶۰، در حوضه‌های سه گانه (دریاچه ارومیه، ارس و سفیدرود بزرگ) مربوط به آبخوان مرند در حوضه آبریز رود ارس است که حدود ۲۱ متر پایین تر رفته و ۶۲۸ میلیون مترمکعب حجم آب در این آبخوان کمتر شده و همین موضوع موجب بروز مشکل فرونشست زمین در این منطقه و دیگر مناطق استان شده است.
غفارزاده با بیان اینکه میزان فرونشست زمین در آذربایجان‌شرقی بین ۳.۵ سانتی متر در اهر و ۱۸.۹ سانتیمتر در مرند است، متذکر شد: آذربایجان‌شرقی، یکی از مناطق مهم کشاورزی و اقتصادی ایران، در سال‌های اخیر با پدیده فرونشست زمین که بیشتر به دلیل برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی رخ می‌دهد، روبه‌رو شده است.
به گفته وی، این پدیده در صورت عدم کنترل می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای بر زیرساخت‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی استان به همراه داشته باشد.
وی ادامه داد: پس از مرند که بیشترین فرونشست سالانه را دارد شهرستان ایلخچی با ۱۲.۲ سانتیمتر و شبستر با ۱۰.۸ سانتیمتر در جایگاه‌های دوم و سوم از نظر فرونشست زمین قرار دارند.
غفارزاده بیان داشت: سایر مناطق استان نیز با درجات مختلفی از فرونشست روبه‌رو هستند به طوری که دوزدوزان بستان آباد با ۹.۲، قره آغاج با ۷.۱ سانتیمتر، آوین و روستاهای اطراف در آذرشهر با ۶.۸ سانتیمتر و تسوج با ۶.۶ سانتیمتر فرونشست زمین داشته اند و در وضعیت قرمز و بحرانی هستند.
وی بیان داشت: در این میان، هادی شهر با ۵.۳، عجب شیر با ۵، سراب با ۴.۸ و اهر با ۳.۵ سانتیمتر کمترین میزان فرونشست را در استان دارند، اما این میزان نیز نشان‌دهنده تأثیرات بلندمدت برداشت بی‌رویه از منابع آبی است.
غفارزاده با بیان اینکه برداشت مازاد بر پروانه چاه‌های کشاورزی، دلیل عمده افزایش ناترازی آب‌های زیرزمینی است، گفت: این داده‌ها بر ضرورت مدیریت منابع آبی آذربایجان‌شرقی تأکید می‌کند و راهکارهایی مانند اصلاح الگوی مصرف آب، اجرای طرح‌های آبیاری مدرن در کشاورزی و جلوگیری از حفاری های غیرمجاز می‌تواند از گسترش این پدیده جلوگیری کند.
وی یادآور شد: کارشناسان هشدار می‌دهند که ادامه وضعیت کنونی ممکن است به تخریب زیرساخت‌ها، کاهش سطح کشاورزی و حتی مهاجرت گسترده ساکنان مناطق آسیب‌دیده منجر شود.
غفارزاده همچنین با اشاره به چالش‌های موجود ابراز کرد: فرونشست زمین در آذربایجان‌شرقی یک تهدید جدی برای آینده اقتصادی و زیست‌محیطی استان به شمار می‌رود به‌ویژه شهرستان‌های مرند، ایلخچی و شبستر که بیشترین تأثیر را از این بحران دریافت کرده‌اند، نیازمند توجه و اقدامات فوری هستند.
تأکید بر فرهنگ‌سازی دینی و اجتماعی
امام جمعه مرند با تأکید بر ضرورت فرهنگ‌سازی در مصرف آب اظهار داشت: آب شرب باید از سایر مصارف تفکیک شود تا پایداری منابع حیاتی تضمین گردد. صرفه‌جویی در مصرف آب یک وظیفه دینی و اجتماعی است و آماده‌ایم در خطبه‌های نماز جمعه آموزش‌ها و توصیه‌های محیط‌زیستی را به مردم منتقل کنیم.
وضعیت شکننده دشت مرند
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان نیز با اشاره به شرایط بحرانی دشت مرند گفت: مرند درگیر فرونشست زمین است که یکی از جدی‌ترین تهدیدات زیست‌محیطی استان محسوب می‌شود. در حال حاضر بیش از ۸۵ درصد منابع آبی کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و تنها سهم اندکی به شرب و صنعت اختصاص دارد. این الگوی ناپایدار باید اصلاح شود.
تولید هر کیلوگرم گوشت مرغ به‌طور میانگین ۴ تا ۵ هزار لیتر آب مجازی نیاز است
حسن‌زاده در ادامه افزود: مرند نخستین قطب تولید مرغ گوشتی استان است، اما باید توجه داشت برای تولید هر کیلوگرم گوشت مرغ به‌طور میانگین ۴ تا ۵ هزار لیتر آب مجازی نیاز است. این حجم از مصرف، فشار سنگینی بر منابع محدود آبی وارد می‌کند و تغییر الگوی کشت و اصلاح شیوه‌های پرورش دام و طیور اجتناب‌ناپذیر است.
چالش‌های مدیریت شهری
زاهد محمودی، فرماندار مرند با بیان دغدغه‌های مدیریت شهری گفت: حدود ۴۰ درصد جمعیت مرند به شبکه فاضلاب متصل نیستند و این مسأله می‌تواند تبعات بهداشتی و زیست‌محیطی به‌همراه داشته باشد. همچنین احداث نیروگاه ۲۴۰ مگاواتی در زمینی به وسعت ۳۶۰ هکتار در دست اجراست که بزرگ‌ترین نیروگاه شمال‌غرب کشور خواهد بود و نقشی کلیدی در تأمین انرژی پایدار منطقه ایفا خواهد کرد.
کارشناسان بر اجرای مدیریت جامع منابع آب، توسعه روش‌های نوین آبیاری، اصلاح الگوی کشت، تکمیل شبکه فاضلاب شهری و استفاده از پساب برای مصارف کشاورزی تأکید می‌کنند.
مسؤولان همچنین بر ضرورت فرهنگ‌سازی و مشارکت مردمی در مصرف بهینه آب تأکید و تاکید می‌کنند: تداوم برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی می‌تواند آینده مرند را با تهدیدی جدی به نام فرونشست زمین روبه‌رو کند.
اصلاح الگوی مصرف و ترویج آن و غیرفعال کردن چاه‌های آب بدون مجوز و جلوگیری از حفر بی رویه چاه‌ها برای پیشگیری از فرونشست‌ها و بحران‌های آبی از اقداماتی است که باید در مدیریت منابع آب مورد توجه قرار گیرد.
آبخوان‌های تبریز، شبستر – صوفیان و مرند از منابع مهم آب های زیرزمینی آذربایجان شرقی به شمار می روند که متاسفانه به علت برداشت های غیرمجاز، وضع خوبی ندارند.
در سال آبی گذشته حجم آب های زیرزمینی استان نسبت به متوسط ۴۰ ساله، ۸۷.۷۱ میلیون مترمکعب کاهش داشته است.