به گزارش واحد ترجمه پایگاه خبری یازاکو به نقل از دیلی صباح رادیو همیشه جایگاه مهمی در تاریخ جاز در ترکیه داشته است. از اواخر دهه ۱۹۲۰، برنامه‌های رادیویی عموماً شامل پخش‌های از پیش ضبط شده بودند که مقرون به صرفه‌ترین منابع، صفحات وارد شده از ایالات متحده برای پر کردن زمان پخش بودند. در ساعات کم شنونده، مقدار قابل توجهی جاز برای تکمیل برنامه پخش می‌شد. با افزایش مخاطبان برنامه‌های رادیویی در دهه ۱۹۴۰، جامعه قابل توجهی از شنوندگان جاز در ترکیه پدیدار شد. در پاسخ به تقاضای عمومی، ارکسترهای جاز و رقص در ایستگاه‌های رادیویی استانبول و آنکارا تأسیس شدند.
جالب اینجاست که در اوایل دهه ۱۹۳۰، هالکِولِری که به عنوان مراکز فرهنگی عمل می‌کردند، نقش اساسی در توسعه اولیه جاز در ترکیه ایفا کردند. جاز حتی به دورافتاده‌ترین مناطق کشور نیز گسترش یافت. در واقع، «گروه‌های جاز» در هالکِولِری در اوشاک، چاناک‌قلعه و کادیکوی تشکیل شدند.
ظهور جاز ترکی
دهه ۱۹۳۰ به خاطر نوازندگان پیشگام جاز مانند ویکتور کوهنکا، هریس آکینجی و آرتو هاچاتوریان قابل توجه بود. جونیت سرمت تأکید کرد که شکل‌گیری جاز در ترکیه در ابتدا تحت تأثیر نوازندگان ارمنی و یهودی بود و پس از آن چهره‌های برجسته‌ای مانند عارف ماردین، عصمت سیرال، ارول پکجان و امین فیندی‌کاغلو قرار گرفتند که در سال‌های بعد به طور قابل توجهی به جاز ترکیه کمک کردند.
در دهه ۱۹۴۰، آرتو هاچاتوریان و برادرش دیکران یک گروه جاز به نام Swing Amatör تأسیس کردند که تا سال ۱۹۴۶ چندین کنسرت در استانبول اجرا کرد. هرانت لوسیگیان، نوازنده کلارینت، نیز عضوی از این گروه بود.
اردوغان چاپلی از پیشگامان جنبش جاز فولک در ترکیه بود. در طول دهه ۱۹۴۰، او در کنار عصمت سیرال کار کرد و کنسرت‌هایی را با نوازنده درام، ارول پکجان، اجرا کرد. از دهه ۱۹۴۰ به بعد، خواهران توس، سوینچ و سویم، شروع به نمایش استعدادهای آوازی و تفسیری خود در ارکسترهای جاز کردند.
پس از دهه ۱۹۳۰، بسیاری از روشنفکران همسو با سیاست‌های اولیه موسیقی جمهوری‌خواهان، به شدت از جاز انتقاد کردند و آن را برای فرهنگ ترکیه مضر دانستند. چهره‌هایی مانند ارکومنت بهزات لاو، اسماعیل حقی بالتاجی اوغلو و اجوت گورسین خواستار حذف «موسیقی مضر» مانند جاز از خاک ترکیه شدند. با وجود این مخالفت، جاز از طریق پخش‌های رادیویی به توسعه خود ادامه داد. به عنوان مثال، در سال ۱۹۴۵، خلیل بدیعی یونتکن میزبان یک برنامه جاز در رادیو بود که در آن درباره آهنگ‌هایی که نواخته بود صحبت می‌کرد. ارکستر سالن رادیو استانبول و ارکستر سمفونی رادیو مرتباً برنامه‌های جاز اجرا می‌کردند. در این دوره، قطعه جاز معروف جوزف با عنوان «یوسف یوسف» به ترکی ترجمه شد و به اولین آهنگ جاز ترکی تبدیل شد.
چهره‌های تأثیرگذار
یک کنسرت برجسته در کادیکوی هالکوی در سال ۱۹۴۴، با حضور ایلهان معماراوغلو و دوستانش اردم بوری، فاضل ابراک و نجدت آلپون، توجه زیادی را به خود جلب کرد. معماراوغلو که به عنوان تهیه‌کننده نیز شهرت پیدا کرده بود، اولین کتاب جاز ترکیه را در سال ۱۹۵۸ نوشت و به عنوان منتقد هنری در رادیو صدای آمریکا مشغول به کار شد.
در ۶ سپتامبر ۱۹۴۸، نیهات اسنگون، نوازنده ساکسیفون و طارق بولوت، نوازنده پیانو، آهنگ‌های محلی ترکی را همراه با فرم‌های موسیقی غربی در ایستگاه رادیویی WPIX آمریکا اجرا کردند، آزمایشی که بعداً در ترکیه نیز تکرار شد. موسیقی جاز از طریق پخش برنامه‌های رادیویی صدای آمریکا، فراتر از استانبول به رسمیت شناخته شد و توجه افسران آمریکایی مستقر در پایگاه‌های ایالات متحده در ترکیه در دهه‌های ۱۹۴۰ و ۱۹۵۰ را به خود جلب کرد. در نتیجه، علاقه‌مندان به موسیقی جاز در سراسر کشور شروع به ظهور کردند.
نوازندگانی مانند عارف ماردین، اوکای تمیز، عصمت سیرال، نجات قندلی و امین فیندیک اوغلو برای آموزش جاز به خارج از کشور سفر کردند. آهنگ های عارف ماردین نشان دهنده برخی از اولین آثار جاز اصلی در ترکیه است. در دهه ۱۹۵۰، Cuneyt Sermet، نوازنده بیس و Ismet Sıral، نوازنده ساکسیفون، با گروه‌های جدید به شهرت رسیدند. Süheyl Denizci و Erol Pekcan به ترتیب در استانبول (۱۹۵۷) و آنکارا (۱۹۵۸) گروه های مهم جاز را تأسیس کردند.
اجرای ملودی‌های ترکی
یکی از تأثیرگذارترین چهره‌های جاز ترکیه، عصمت سیرال، فلسفه‌ای موسیقی را با محوریت ترکیب ملودی‌های بومی در جاز توسعه داد. همکاری‌های او با اوزدمیر اردوغان به ویژه برای اجرای ملودی‌های ترکی در سبک‌های جاز قابل توجه است. سیرال، نوازنده ماهر ساکسیفون، فلوت و نی، زمانی خود را واسطه‌ای بین موسیقی سنتی ترکیه و جاز توصیف می‌کرد و به طرز مشهوری آلبومی از Aşık Veysel را در یک دست و آلبومی از John Coltrane LP را در دست دیگر خود داشت.
سیرال قصد داشت یک مدرسه موسیقی بین‌المللی در مارماریس تأسیس کند، اما در سال ۱۹۸۷ پس از از دست دادن زمینی که به دلیل طرح‌های مختلف خریداری کرده بود، به طرز غم‌انگیزی خودکشی کرد.
تنظیم‌های اوزدمیر اردوغان با سیرال و دیگر نوازندگان مانند عاصم اکرن، علاءالدین دال، اونو تونچ و سهیل دنیزچی در ایالات متحده مورد توجه قرار گرفت. مجموعه «رنگ کشور من در جاز» او در رادیو آمریکا مورد ستایش قرار گرفت و ضبط‌های ساخته شده با نوازندگان دیگر در سال ۱۹۸۷ در ترکیه منتشر شد. آلبوم قابل توجه دیگری با نام «آناتولی» با آهنگسازی و تنظیم آیدین اسن در سال ۱۹۹۴ در ایالات متحده و بعداً در ترکیه منتشر شد که موسیقی سنتی آناتولی را با جاز ترکیب می‌کرد.
تمیز، یکی دیگر از پیشگامان، در سال ۱۹۶۷ به سوئد نقل مکان کرد و در سال ۱۹۷۲ به همراه موفق “مافی” فالای گروه موسیقی سودا را تأسیس کرد و پنج آلبوم زنده منتشر کرد. آلبوم تمیز با نام ذکر (۱۹۷۹) که در آن کوتبای، نوازنده نی، حضور داشت، جایگاه ویژه‌ای در تاریخ جاز ترکیه دارد، زیرا نی برای اولین بار در جاز مورد استفاده قرار گرفت. گروه او، اورینتال ویند، توجه زیادی را در خارج از کشور به خود جلب کرد و همکاری او با بینالی سلمان، که بهترین نوازنده زورنا (ساز سنتی نی) ترکیه محسوب می‌شود، منجر به اجراهای تحسین‌برانگیزی شد. تمیز در ابتدا زمانی در ترکیه به رسمیت شناخته شد که شبکه تلویزیونی TRT از موسیقی او به عنوان پس‌زمینه برای تصاویر در بخش‌های مختلف استفاده کرد.
تلفیقی از موسیقی فولک آناتولی و جاز
تولای گرمن چهره‌ای محوری در رواج تفسیرهای جاز از ترانه‌های فولکلور آناتولی بود و مخاطبان جدی در ترکیه پیدا کرد. اجرای او از آهنگ «Mecnunum Leylamı Gördüm» که توسط دوروک اوناتکوت به سبک بیباپ تنظیم شده بود، محبوبیت زیادی پیدا کرد. او همچنین در سال ۱۹۶۴ آهنگ فولکلور «Burçak Tarlası» از مناطق سیواس، توقات و یوزگات را ضبط کرد.
پس از تفاهم‌نامه نظامی ۱۹۷۱، چندین نوازنده که جاز را با مایه‌های بومی اجرا می‌کردند، به خارج از کشور مهاجرت کردند. سنم دییچی، ساکن فرانسه، نوازندگانی از کشورهای مختلف را برای ضبط آلبوم اتنو-جاز گرد هم آورد که سهم مهمی در تاریخ جاز ترکیه داشت. دورول گنجه، نوازنده درامز، که با ارکستر خود جاز نیز می‌نواخت، به خاطر تنظیم آهنگ «شیخ شامیل» مشهور بود. برهان اوجال، نوازنده سازهای کوبه‌ای، که در سوئیس به شهرت رسید و آلبوم‌هایی با آنچه «جاز توریستی» می‌نامید، منتشر کرد، نمونه دیگری از جاز با مایه‌های محلی است.
دیگر نوازندگان برجسته جاز معاصر ترکیه می‌توان به آیدین اسن، اوریم دمیرل، ارکان اوغور، اوندر فوکان، کرم گورسف، فاتح ارکوچ، ایلهان ارشاهین، ایهام گنجر، جنکو آری، شوکت آکینجی، یحیی دای، سرپ مادن، کامیل اریازم اشاره کرد.
اولین آلبوم جاز ترکی
اولین آلبوم جاز ترکیه «جاز سماعی» بود که در سال ۱۹۷۸ توسط تونا اوتنل، ارول پکجان و قدرت اوزتوپراک منتشر شد. آنها با الهام از آلبوم‌های جاز اسپانیایی، جاز لهستانی و جاز فلامنکو، تصمیم گرفتند یک آلبوم «جاز ترکی» بسازند. قبل از ضبط، آنها شش سال در هتل آنکارا با هم اجرا داشتند. این آلبوم شامل اقتباسی جاز از سرود بکتاشی «علی گوردوم علی» و آهنگسازی تونا اوتنل بود. آهنگ عنوان آلبوم «جاز سماعی» شامل مقام حجاز، یکی از مدهای رایج در موسیقی ترکی است که عناصر صوفیانه و سنتی را با جاز ترکیب می‌کند.
در دهه ۱۹۸۰، موسیقی جاز در ترکیه به دلیل فضای سیاسی کشور، با رکود قابل توجهی مواجه شد و آلبوم‌های کمی منتشر شد. با این حال، در سال ۱۹۸۲، ارکستر جاز TRT به رهبری سهیل دنیزچی تأسیس شد و به تدریج مخاطبان جاز را با رپرتوار محدود خود افزایش داد.
جشنواره‌های جاز نقش مهمی در تقویت فرهنگ جاز ایفا کردند. جشنواره جاز بیلساک (۱۹۸۵-۱۹۸۹)، جشنواره بین‌المللی جاز آکبانک (که در سال ۱۹۹۱ آغاز شد) و جشنواره جاز استانبول توسط IKSV (از سال ۱۹۹۴) هنرمندان جاز مشهور جهان را به خود جذب کردند. بعدها، جشنواره‌های جاز فراتر از استانبول، آنکارا و ازمیر گسترش یافتند و جشنواره جاز افیون قره‌حصار به یک رویداد سالانه برجسته تبدیل شد.