به گزارش یازاکو، جعفر ساعی‌نیا_ در روزهای اخیر، به‌ویژه در ۲۱ مهر ۱۴۰۴، استان اردبیل شاهد وزش بادهای تند جنوبی موسوم به “گرمیج” بود؛ بادهایی که به جای گرما و طراوت، این‌بار گرد و غبار و ذرات نمکی را با خود آوردند. کیفیت هوا در اردبیل به‌طور محسوس کاهش یافت و ستاد ملی مقابله با گرد و غبار منشأ این آلودگی را داخلی و عمدتاً مربوط به بستر خشک‌شده دریاچه اورمیه اعلام کرد. در این شرایط، ذرات معلق نمکی از حوضه جنوبی دریاچه، با سرعت باد به سمت شرق و شمال‌شرق حرکت کرده و شهرهای اردبیل، سرعین، نیر و حتی بخش‌هایی از خلخال را در بر گرفته‌اند.
دریاچه ارومیه، که تا سال ۱۴۰۴ بیش از ۹۰ درصد سطح خود را از دست داده و عملاً از نقشه آبی کشور محو شده، امروز به یکی از بزرگ‌ترین کانون‌های ریزگرد نمکی جهان بدل شده است. کارشناسان هشدار می‌دهند که بستر سفید و در ظاهر بی‌خطر این دریاچه، در واقع انبار مرگ خاموشی از سدیم، سولفات و ذرات سمی است که با کوچک‌ترین وزش باد در جو پخش می‌شوند و به سیستم تنفسی، بینایی و حتی کشاورزی منطقه آسیب می‌زنند.
اما فاجعه از کجا آغاز شد؟
پاسخ توسعه بی‌رویه کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه است. طی دو دهه گذشته، بیش از ۹۰ سد بر سرشاخه‌های تغذیه‌کننده دریاچه ساخته شد و هزاران حلقه چاه غیرمجاز، آب زیرزمینی را بلعید. هم‌زمان، گسترش باغات سیب در مناطق اطراف اورمیه، سولدوز و سلماس، منابع آبی را به کام محصولی برد که بیش از نیمی از آن هر سال به ضایعات بدل می‌شود. رسانه‌ها بارها هشدار داده بودند: “در اورمیه انبوه سیب کاشتند، دریاچه خشک شد و دودش به چشم شهرهای اطراف رفت!” امروز این جمله نه یک کنایه، بلکه واقعیتی تلخ است که در هوای نمک‌زده اردبیل حس می‌شود.
اکنون چهار کانون فعال ریزگرد در بستر دریاچه اورمیه شناسایی شده که هرکدام به‌تنهایی توان تولید هزاران تُن ذرات معلق در روز را دارند. با وزش بادهای جنوبی، این ذرات از مسیر گرمی، بیله‌سوار و پارس‌آباد به اردبیل می‌رسند و حتی تا زنجان و قزوین گسترش می‌یابند. این پدیده نه‌تنها سلامت انسان‌ها را تهدید می‌کند، بلکه خاک حاصل‌خیز منطقه را فرسوده و کشاورزی بومی را در خطر قرار می‌دهد.
سرپرست اداره کل محیط زیست اردبیل نیز با انتشار پیامی هشدار داد: «منشأ گرد و غبار اخیر، داخلی است و لازم است دستگاه‌های ملی در کنترل کانون‌های ریزگرد دریاچه اورمیه جدی‌تر وارد عمل شوند.» اما آیا زمان برای احیای واقعی باقی مانده است؟
پاسخ در گرو مدیریت یکپارچه منابع آب و بازنگری در سیاست‌های کشاورزی است. بدون اصلاح الگوی مصرف آب، کاهش برداشت‌های بی‌رویه و تغییر الگوی کشت، طوفان‌های نمکی هر سال شدیدتر خواهند شد. طوفان نمک اورمو گولو تنها گرد و غبار نیست؛ فریاد خشکی سرزمینی است که روزی دریا داشت و امروز در حسرت یک قطره آب می‌سوزد.