معاون استاندار آذربایجان شرقی: پشت هر وجب از خاک ایران، اندیشه، قلم و خون بزرگان نهفته است

به گزارش یازاکو، مرتضی محمدزاده امروز پنجشنبه در دومین روز از همایش ملی «آذربایجان، دیپلماسی و تمامیت ارضی ایران» با محوریت بزرگداشت میرزا محبعلی‌خان ناظم‌الملک مرندی یکانلو، با بیان اینکه بازخوانی تاریخ دیپلماسی ایران، در واقع مرور بخشی از ریشه‌های تمدن و اصالت ایرانی است، اظهار داشت: این گردهمایی نه فقط پاسداشت یاد و نام مردی بزرگ از تبار دیپلماسی ایران است، بلکه نگاهی عمیق و موشکافانه به بخشی از تاریخ تمدن ماست. تاریخی که اگر آن را به درستی نخوانیم و نیاموزیم، محکوم به تکرار آن خواهیم بود. ملت‌هایی که از گذشته خود غافل می‌شوند، آینده‌ای روشن نخواهند داشت.

وی افزود: در دوران تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد، درباره تاریخ روابط ایران و عثمانی پژوهشی انجام دادم. زمانی که دکتر ایرانی پیشنهاد پرداختن دوباره به این برهه تاریخی را مطرح کردند، بسیار خرسند شدم؛ چرا که شناخت درست از تاریخ، بخشی از مسئولیت نخبگان و تصمیم‌سازان امروز است. ما باید گذشته را مرور کنیم تا آینده را آگاهانه بسازیم.

محمدزاده با اشاره به سابقه پر فراز و نشیب روابط ایران و عثمانی در طول چند قرن گذشته گفت: اگر به تاریخ روابط ایران و عثمانی بنگریم، درمی‌یابیم که در طول حدود ۵۰۰ سال، بیش از سه قرن از آن با جنگ، تنش و اختلاف همراه بوده است. هرچند در سال ۱۶۳۸ میلادی، پیمان قصر شیرین میان دو امپراتوری امضا شد تا آرامشی نسبی برقرار شود، اما به دلیل دقیق نبودن حدود مرزی، تنش‌ها همچنان ادامه یافت. این وضعیت تا نیمه قرن نوزدهم میلادی تداوم داشت تا آنکه در سال ۱۸۴۷، معاهده ارزروم دوم به امضا رسید و مقرر شد کمیسیونی مشترک، حدود مرزی ایران و عثمانی را به‌صورت دقیق مشخص کند.

وی خاطرنشان کرد: در همین برهه تاریخی است که نام دو چهره درخشان از دیپلماسی ایران درخشید: میرزا جعفرخان مشیرالدوله و میرزا محبعلی‌خان ناظم‌الملک مرندی یکانلو. آنان مأمور شدند در کمیسیون تعیین حدود، اختلافات تاریخی دو امپراتوری را برای همیشه حل کنند. این مأموریت بیش از دو سال و هشت ماه به طول انجامید و از کوه‌های آرارات تا اروندرود، وجب‌به‌وجب خاک ایران را بررسی کردند تا هیچ نقطه‌ای از مرزهای کشور در ابهام نماند.

معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استاندار با اشاره به اینکه در یادداشت‌های تاریخی آمده است که اعضای کمیسیون، از جمله میرزا محبعلی‌خان، ماه‌ها مسیرهای صعب‌العبور را با پای پیاده پیمودند، افزود: میرزا جعفرخان در رساله معروف “تحقیقات سرحدیه” می‌نویسد که هشت ماه تمام، از نقطه‌ای تا نقطه دیگر را با قدم‌های خود طی کردند تا کوچک‌ترین اشتباهی در تعیین حدود رخ ندهد. این یعنی وطن‌دوستی در عالی‌ترین معنا؛ عشقی که با علم، تعهد و غیرت ملی آمیخته بود.

دیپلماسی فقط در سالن‌های رسمی شکل نمی‌گیرد، بلکه گاه در میانه میدان و در تماس مستقیم با خاک وطن معنا پیدا می‌کند. میرزا محبعلی‌خان و همرزمان او در واقع بنیان‌گذاران مفهوم میدانی دیپلماسی در ایران بودند. آنان نشان دادند که وطن‌پرستی، تنها شعار نیست، بلکه عملی است که با پای پیاده و با دلی مملو از عشق به میهن انجام می‌شود.

وی با بیان اینکه آن دیپلمات‌های وطن‌پرست، نه در سایه رفاه که در میان کوه و برف و باد، با دقتی مثال‌زدنی خطوط مرزی ایران را تثبیت کردند، اظهار کرد: اگر امروز بیش از ۱۸۰ سال است که روابط ایران و ترکیه بر پایه همکاری، ثبات و احترام متقابل است، این ثبات را مدیون همان غیرت، دانش و درایت دیپلمات‌های آن دوران هستیم. آنان به ما آموختند که اقتدار ملی فقط در میدان جنگ شکل نمی‌گیرد؛ در میدان دیپلماسی نیز می‌توان از تمامیت ارضی پاسداری کرد.

محمدزاده بیان کرد: گاهی با خود فکر می‌کنم که اگر امروز مأموریتی مشابه به ما سپرده شود، آیا با همان روحیه و غیرت عمل می‌کنیم؟ شاید بگوییم مسیر سخت است یا کفش‌ها خاکی می‌شوند، اما آنان کیلومترها راه را پیمودند تا یک وجب از خاک وطن از دست نرود. این نگاه باید الگویی برای نسل امروز باشد؛ نسلی که گاهی فاصله‌اش از تاریخ، باعث کم‌رنگ شدن حس تعلق و تعهد ملی می‌شود.

وی افزود: دیپلماسی فقط در سالن‌های رسمی شکل نمی‌گیرد، بلکه گاه در میانه میدان و در تماس مستقیم با خاک وطن معنا پیدا می‌کند. میرزا محبعلی‌خان و همرزمان او در واقع بنیان‌گذاران مفهوم میدانی دیپلماسی در ایران بودند. آنان نشان دادند که وطن‌پرستی، تنها شعار نیست، بلکه عملی است که با پای پیاده و با دلی مملو از عشق به میهن انجام می‌شود.

محمدزاده با اشاره به تکرار برخی رخدادهای تاریخی گفت: در اسناد تاریخی آمده است که هنگام تشکیل نخستین جلسه کمیسیون در بغداد، در حالی که نمایندگان ایران، روس و انگلیس حضور داشتند، نماینده عثمانی قبل از رسیدن به جلسه، منطقه قطور را اشغال کرده بود.

وی با اشاره به اینکه این رفتار یادآور آن است که حتی در حین مذاکره هم ممکن است دشمن زیر تعهدات بزند؛ همان‌گونه که در دوران دفاع مقدس، در حین مذاکرات، دشمن حمله کرد، گفت: تاریخ به ما می‌آموزد که هوشیاری و صیانت از منافع ملی باید همیشگی باشد.

وی در ادامه افزود: ۳۰ سال طول کشید تا ایران توانست جغرافیای استراتژیک و مناطق اشغالی آن دوران را از امپراتوری عثمانی بازپس گیرد. این مجاهدت‌های سیاسی و میدانی، نتیجه ایمان، دانش و پیگیری مردانی بود که تاریخ، آنان را فراموش نخواهد کرد.

محمدزاده تأکید کرد: تمام کسانی که در مسیر پاسداری از تمامیت ارضی و عزت ایران گام برداشته‌اند، چه در میدان نبرد و چه در جبهه دیپلماسی، سرمایه‌های جاوید ملت ایران‌اند. از دیپلمات‌های روشنفکری چون میرزا محبعلی‌خان و میرزا جعفرخان گرفته تا رزمندگان و شهیدان دوران دفاع مقدس، همگی در راه سربلندی ایران جان و اندیشه خود را نثار کردند. امروز وظیفه ماست که با مطالعه، تدبیر و هوشیاری، راه آنان را ادامه دهیم تا آینده‌ای درخشان برای این سرزمین رقم بخورد.

وی با تقدیر از برگزارکنندگان همایش ملی «آذربایجان، دیپلماسی و تمامیت ارضی ایران» گفت: امیدوارم برگزاری چنین همایش‌هایی، موجب شناخت بهتر نسل جدید از تاریخ پرافتخار ایران شود.

میرزا محبعلی خان ناظم الملک مرندی یکانلو از اواخر دوره محمدشاه قاجار تا سال ۱۳۰۹ قمری کمی بیش از پنجاه سال به عنوان یکی از رجال وزارت امور خارجه عهده‌دار مسئولیت‌های مهمی بود. وی کار خود را با دستیاری و منشیگری میرزا جعفرخان مشیرالدوله شروع کرد. همراه او به مأموریت عثمانی رفت. بعد از درگذشت میرزا جعفرخان به عنوان رئیس کمیسیون سرحدی ایران و عثمانی جانشین وی شد و به مدت چند دهه عهده‌دار این مسئولیت بود. وی با وجود چند دهه تلاش مستمر عملی و قلمی در راه دفاع از تمامیت ارضی ایران در مرزهای غرب و شمال شرق کشور متأسفانه هنوز در زمره یکی از رجال ناشناخته معاصر باقی مانده است (مقالۀ «میرزا محبعلی‌خان ناظم‌الملک مرندی یکانلو: دولتمردی ناشناخته از عصر ناصری»، نوشتۀ نصرالله صالحی منتشر شده در شمارۀ ۱۸ مجلۀ «تاریخ ایران»).

همایش ملّی «آذربایجان، دیپلماسی و تمامیّت ارضی ایران» با مشارکت مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، مرکز مطالعات سیاسی و بین‌الملل، دانشگاه تبریز، استانداری آذربایجان شرقی، شهرداری تبریز، سازمان منطقه آزاد تجاری صنعتی ارس و مجموعه‌ای دیگر از نهادها و مؤسسات علمی و فرهنگی هفتم و هشتم آبان در تبریز و مرند برگزار می شود.

سید عباس عراقچی وزیر امور خارجه کشورمان روز گذشته در این همایش حضور یافت و سخنرانی کرد.