به گزارش یازاکو، با کاهش تدریجی شاخصهای آلودگی هوا در تبریز، شهر بعد از روزهایی سنگین و نفسگیر دوباره رنگ نسبتا آبی آسمان را میبیند؛ اما این روشنشدن آسمان بیش از آنکه نشانه پایان بحران باشد، یادآور شکنندگی وضعیتی است که هر لحظه میتواند دوباره به نقطه هشدار بازگردد.
در روزهای گذشته، تبریز ساعاتی را پشت سر گذاشت که نفسکشیدن برای بسیاری دشوار شده بود؛ خیابانها خلوتتر، مدارس تعطیل، و زندگی روزمره زیر سایه تصمیمهای اضطراری اداره میشد. اکنون، درست در زمانی که شهر اندکی از فشار خارج شده، پرسش مهمتری شکل میگیرد: این بهبود کوتاهمدت، قرار است سکوی اقدام باشد یا فرصتی که مانند همیشه از دست میرود؟
تجربه سالهای اخیر نشان داده تبریز هر بار پس از عبور از موج شدید آلودگی، تنها چند روزی مجال تنفس پیدا میکند و دوباره با نخستین پایداری هوا به همان چرخه آشنا بازمیگردد؛ چرخهای که در آن تعطیلی مدارس، محدودیتهای کوتاهمدت تردد چون طرحهای زوج و فرد از درب منزل و اقدامات مقطعی جایگزین برنامهریزی اساسی میشود.
در چنین شرایطی، هوای بهتر امروز نه نشانه آرامش، بلکه زنگ هشدار است؛ هشداری که میگوید اگر اکنون تصمیمهای پایدار گرفته نشود، تبریز در اولین روزهای سرد پیشرو دوباره به همان نقشههای اضطراری پناه خواهد برد و بار دیگر آموزش، اقتصاد و زندگی اجتماعی هزینه خواهد داد.
در همین روزهای آرامتر، نشانههای بحران هنوز در سطح شهر قابل مشاهده است؛ لایه نازکی از غبار روی خودروها، سوزش خفیف چشمها در ساعات پرتردد و تصویری که از بالای شهر همچنان تهرنگی از دود را در افق نشان میدهد. این جزئیات کوچک یادآور این واقعیتاند که آلودگی هرگز کاملاً عقب نرفته و فقط از شدت موج کنونی کاسته شده است.
اکنون، تبریز در نقطهای ایستاده که میتواند مسیر ماههای آینده را تعیین کند، یا از این فرصت کوتاه برای اقدام استفاده خواهد شد، یا دوباره تنها زمانی به یاد آلودگی هوا خواهد افتاد که شاخصها از مرزهای هشدار عبور کرده باشند.
برنامهریزی دیرهنگام ما را دوباره به چرخه آلودگی بازمیگرداند
احمد رحمانی، رئیس خانه فعالان محیطزیست آذربایجان شرقی، در گفتوگو با ایسنا، وضعیت کنونی را «بحرانی دیرپا» توصیف کرد و گفت: راهحل فوری برای آن وجود ندارد. آلودگی هوا محصول سالها بیتوجهی به هشدارهای علمی و تعویق سیاستهای اصلاحی است.
رحمانی ادامه داد: بسیاری از اقداماتی که امروز ضرورت دارند، باید سالها پیش اجرا میشدند؛ اما یا بهخاطر ملاحظات اقتصادی، یا فشار صاحبان صنایع و یا نبود اراده مدیریتی به تأخیر افتادند. نتیجه این تأخیر، بحرانی است که اکنون آثار آن در شاخصهای آلایندگی، سلامت شهروندان و کیفیت زندگی شهری دیده میشود.
حلقه مفقوده: نظارت بر صنایع
وی توضیح داد: یکی از محورهای اصلی برای انتقاد، ضعف جدی در نظارت بر واحدهای صنعتی آلاینده است؛ مسألهای که بارها به بهانههایی چون حفظ اشتغال، اهمیت تولید یا هزینههای اقتصادی نادیده گرفته شده است. کمبود نیرو و امکانات در ادارهکل محیطزیست نیز به این مشکل دامن زده است.
رحمانی بیان کرد: در چنین شرایطی، نظارت بر دهها واحد بزرگ صنعتی، بیشتر یک انتظار غیرعملی است تا مأموریتی قابل اجرا. قوانین موجود نیز بازدارندگی لازم را ندارند و معمولاً به نفع تولید و صنایع نوشته شدهاند؛ همین رویکرد سبب شده توسعه اقتصادی کوتاهمدت، به آسیبهای زیستمحیطی بلندمدت بینجامد.
نقش مردم؛ مهم اما کم تاثیر
این فعال مدنی و محیط زیست تاکید کرد: مردم نیز میتوانند سهم خود را در کاهش آلودگی ایفا کنند با کاهش استفاده از خودروهای شخصی، صرفهجویی در انرژی، استفاده از ماسک در روزهای آلوده و مهمتر از همه، مطالبهگری از مسئولان.
وی افزود: اقدامات نمادین مانند تعطیلی مدارس، تأثیر چندانی بر کاهش آلودگی ندارد؛ چراکه سهم این بخشها در تولید آلایندگی بسیار اندک است و مسئله اصلی جای دیگری است.
ساختار مدیریتی؛ عامل اصلی شکلگیری بحران
این فعال محیطزیست با اشاره به نقش مسئولان استانی گفت: استانداران و مدیران کل حوزههای مرتبط میتوانستند با رویکری هوشمندانهتر عمل کنند و از تشدید مشکلات جلوگیری کنند.
وی رفتار برخی صنایع بزرگ را نمونهای از سوءاستفاده از خلأهای قانونی دانست و افزود: وقتی صنایع بزرگ منافع اقتصادی را اولویت قرار میدهند و فشار بازدارندهای وجود ندارد، نتیجه آن تولید خودروهای غیراستاندارد، عدم نوسازی تجهیزات و تداوم آلایندگی است.
رحمانی درباره اثر اندک تعطیلی مدارس گفت: سهم آموزش و ادارات در تولید آلودگی بسیار ناچیز است. اما توقف واحدهای آلاینده به دلایلی از جمله عمر کوتاه مدیریتی، قدرت لابی صنایع و اهمیت استراتژیک برخی واحدها، بهطور مداوم به تعویق میافتد.
لزوم اقدام پیش از بحران؛ هشدار شورای شهر تبریز
احد صادقی، رییس کمیسیون محیط زیست این شورا نیز در گفتوگو با ایسنا با تأکید بر اهمیت اقدام پیشگیرانه گفت: اقدامات باید پیش از وقوع بحران انجام شود. تصمیمات بعد از محاصره شهر توسط آلودگی یا سرمای شدید، فقط نقش مُسکن دارد.
صادقی همچنین نقش سازمان محیطزیست را «حاکمیتی و حساس» توصیف کرد و گفت: این سازمان باید بتواند مستقلتر و مؤثرتر عمل کند.
مدیریت مصرف سوخت، کنترل فعالیت واحدهای صنعتی آلاینده و اصلاح رفتارهای ترافیکی، راهکارهای کاهش آلودگی هوا
مدیرکل سازمان حفاظت از محیطزیست آذربایجان شرقی نیز در گفتوگو با ایسنا گفت: شرایط پایداری جوی در منطقه و همزمان افزایش انتشار گازهای آلاینده از واحدهای صنعتی، حملونقل و بخش خانگی، در کنار ترافیک سنگین و مصرف بالای سوخت، دست به دست هم داده و میزان آلایندهها را در فضا افزایش دادهاند.
حسن حسنزاده افزود: هرچند برخی شایعات وضعیت موجود هوای تبریز را به خشکی دریاچه ارومیه مرتبط کنند، اما در بررسیهای فعلی عوامل مهمتری در بروز آلودگی نقش دارند. البته کمبود بارشها، تداوم خشکسالی و کاهش رطوبت هوا نیز در تشدید شرایط فعلی مؤثر بوده و ممکن است بهصورت غیرمستقیم با وضعیت اقلیمی منطقه، از جمله دریاچه ارومیه، ارتباط داشته باشد.
وی با تأکید بر اینکه منابع آلاینده مشخص هستند، گفت: ما میدانیم منشأ اصلی آلایندهها کجاست و چه اقداماتی میتواند منجر به کاهش آلودگی شود. مدیریت مصرف سوخت، کنترل فعالیت واحدهای صنعتی آلاینده و اصلاح رفتارهای ترافیکی از جمله این اقدامات است.
حسنزاده با اشاره به نقش شهروندان در کاهش آلودگی هوا بیان کرد: مردم تبریز بارها ثابت کردهاند که در شرایط دشوار، مسئولانه و همراه ظاهر میشوند. امروز نیز بخش مهمی از مسئله آلودگی هوا به تغییر رفتار همه ما برمیگردد. درصد بالایی از آلودگیها ناشی از تردد خودروهاست. استفاده از خودرو برای کارهای جزئی، ترددهای غیرضروری و بیتوجهی به طرحهای ترافیکی مانند زوج و فرد، وضعیت را بدتر میکند.
وی با تأکید بر ضرورت مشارکت عمومی ادامه داد: پویشهای مردمی همیشه مؤثر بودهاند. اگر شهروندان تصمیم بگیرند حتی برای یک هفته استفاده از خودروهای شخصی را کاهش دهند یا به طور کامل کنار بگذارند، تأثیر قابلتوجهی در کاهش آلودگی خواهیم داشت. همچنین برخی واحدهای صنعتی آلاینده که در این روزها داوطلبانه تولید خود را متوقف کردهاند، اقدام مثبتی انجام دادهاند و از آنها قدردانی میکنیم. انتظار داریم سایر واحدهای تولیدی نیز در این شرایط کنار مردم باشند.
وی در ادامه گلایههایی را نیز مطرح کرد و گفت: از یک سو برخی همشهریان در رعایت نکات ساده کمتوجهی میکنند و از سوی دیگر، بعضی واحدهای صنعتی و مدیرانی که باید مسئولانهتر رفتار کنند، همکاری لازم را ندارند. امیدواریم تصمیمهای عمومی و پویشهای مردمی در این زمینه راهگشا باشد.