به گزارش یازاکو، مرکز هماهنگی پایش و آینده پژوهی دریاچه اورمیه از ابتدای شکل گیری ستاد احیا در سال ۱۳۹۳ یکی از مصوبات اصلی دولت بود. هدف مشخص بود ایجاد ساختاری علمی که بتواند وضعیت دریاچه را پایش کند داده های اقلیمی و هیدرولوژیک را تحلیل کند مدل های تنش آبی را بسازد و بر اساس آینده پژوهی هشدارهای سیاستی ارائه دهد. این مرکز قرار بود با اتکا به داده و دانش خطای تاریخی مدیریت آب را متوقف کند خطایی که بنا به نظر بسیاری از پژوهشگران نتیجه تصمیم های کوتاه مدت توسعه نامتوازن کشاورزی و نبود حکمرانی یکپارچه آب در حوزه آبریز بود.
ایده مرکز در رسانه ها همان سال نخست مطرح شد اما آنچه ابتدا به عنوان ستاد مغز احیا معرفی شد در عمل به پروژه ای طولانی از اعلام راه اندازی تعیین محل ساخت و ساز و افتتاح های نمادین تبدیل شد. آغاز فعالیت در قالب استقرارهای موقت و واحدهای اداری زیر نظر سازمان حفاظت محیط زیست بود اما سال ها گذشت تا نهایتا تصمیم به ساخت یک ساختمان متمرکز در ساحل جنوبی دریاچه منطقه رشکان گرفته شود ساختمانی که از ابتدا به عنوان نقطه پایان بی برنامگی معرفی می شد.
از افتتاح تا توقف در آستانه بهره برداری
در سال ۱۳۹۹ خبرگزاری ایرنا در گزارشی اعلام کرد که پیشرفت فیزیکی ساختمان مرکز آینده پژوهی دریاچه اورمیه به حدود هفتاد و پنج درصد رسیده است چهارم شهریور ۱۳۹۹. این خبر در زمانی منتشر شد که امید به بهره برداری در سال بعد تقویت شده بود. همان زمان مسئولان تاکید داشتند که پس از تکمیل سازه وظایف ستاد احیا به این مرکز منتقل خواهد شد تا برنامه های احیا یکپارچه اجرا شود.
در مرداد ۱۴۰۰ با حضور مقامات کشوری افتتاح رسمی مرکز ملی مهپاد انجام شد مرکز ملی هماهنگی پایش و آینده پژوهی دریاچه اورمیه. گزارش ها و تصاویر مراسم نشان می داد ساختمان تکمیل شده و قرار است به صورت عملیاتی وارد اجرا شود. اما پس از مراسم آنچه انتظار می رفت یعنی استقرار کارشناسان انتشار گزارش های پایش و ارائه سناریوهای آینده عملا رخ نداد. مرکز به جای تبدیل شدن به موتور هدایت تصمیم سازی در سطح افتتاح باقی ماند.
سال ۱۴۰۱ دوباره خبرگزاری ها نوشتند که پیشرفت فیزیکی مرکز به بیش از نود و پنج تا نود و هفت درصد رسیده و تحویل موقت در آستانه انجام است. اما این بار نیز خبری از راه اندازی کامل گزارش پژوهشی یا سند مدل سازی آینده منتشر نشد. در حالی که همان سال شاخص های زیست محیطی دریاچه به بدترین وضعیت رسیدند مرکز همچنان در مسیر بهره برداری معرفی می شد.
آخرین وضعیت در سال ۱۴۰۴ مرکز همچنان روی کاغذ
در میانه سال ۱۴۰۴ خبرگزاری ایسنا گزارش داد که برنامه راه اندازی کامل مرکز آینده پژوهی در دستور کار اداره محیط زیست آذربایجان غربی است و بخشی از فعالیت ها قرار است از محل اداره کل دنبال شود خرداد ۱۴۰۴. این یعنی پس از ده سال از تصویب ایده هنوز جایگاه عملیاتی مرکز مشخص نیست.
در شهریور ۱۴۰۴ ایرنا در گزارشی دیگر نوشت که جلسات هماهنگی برای فعال سازی مجدد مرکز برگزار می شود و بخشی از وظایف ستاد سابق قرار است به آن سپرده شود. از این گزارش چنین بر می آید که حتی با وجود پایان پروژه ساختمانی ساختار کارشناسی پایدار برای این مرکز شکل نگرفته است.
در مهرماه ۱۴۰۴ خبرگزاری مهر گزارش داد که یک مقام محلی اعلام کرده راه اندازی مرکز نیازمند بودجه عملیاتی نیروی پژوهشی و دستورالعمل اجرایی تازه است. این روایت نشان می دهد مسئله نه ساختمان بلکه محتوا و برنامه است. سه گزارش یاد شده در بازه ای کوتاه تاکید دارند که مرکز هنوز کار نمی کند و همچنان قرار است به زودی آغاز شود.
آیا این مرکز خروجی پژوهشی داشته است؟
با توجه به آنچه در دسترس عمومی قرار گرفته پاسخ منفی است. طی تمام سال های فعالیت هیچ گزارش رسمی تصمیم ساز مدل آینده پژوهی نقشه پایش اکوسیستمی یا سند هشدار سیاستی که به نام این مرکز منتشر شده باشد مشاهده نشده است. اگرچه دانشگاه ها پژوهشکده ها و گروه های مستقل تحقیقاتی درباره دریاچه اورمیه پژوهش های متعدد انجام داده اند اما هیچ یک به عنوان خروجی مرکز آینده پژوهی معرفی نشده است. حتی یک گزارش دوره ای که نشان دهد این مرکز در چه مرحله ای است چه داده ای دارد چه سناریویی ارائه داده و چه خط مشی ای پیشنهاد کرده منتشر نشده است.
پروژه ای که باید مغز متفکر احیا باشد بیش از ده سال میان اعلام شروع ساخت افتتاح و وعده راه اندازی سرگردان مانده است. در حالی که دریاچه اورمیه با روند خشکی بی سابقه نشان می دهد تصمیم های مدیریتی بیش از هر زمان به نهادی نیاز داشتند که داده را به هشدار هشدار را به سیاست و سیاست را به اصلاح تبدیل کند نقشی که این مرکز هرگز به آن نرسید.