به گزارش پایگاه خبری یازاکو- در باورهای قدیمی مردم آذربایجان، چیله گئجه سی شبی سرنوشتساز بود؛ شبی که تاریکی به اوج خود میرسید و این نگرانی وجود داشت که اگر شب پایان نیابد و خورشید دوباره طلوع نکند، زندگی چگونه ادامه خواهد یافت. به همین دلیل خانوادهها تا سپیدهدم بیدار میماندند و با گفتوگو، قصهگویی و آیینهای جمعی، پیروزی نور بر تاریکی را در باور خود تقویت میکردند. با طلوع خورشید، آرامش به خانهها بازمیگشت و مردم با خیالی آسوده به زندگی روزمره خود میپرداختند.
یوسف شیرینپور، پژوهشگر فولکلور آذربایجان، چیله گئجه سی را یکی از ستونهای فرهنگ مردمی این منطقه میداند و میگوید: چیله گئجه سی در آذربایجان تنها شبی برای جشن نیست؛ این آیین فرصتی برای آشتی دلها، حل کدورتها و بازسازی روابط خانوادگی است. بسیاری از سنتهای این شب، بازتابی از نگاه مردم به طبیعت، زمان و همزیستی اجتماعی است که قرنها دوام آورده است.
وی میگوید: خاطرهگویی و صحبتهای مزاحدار بزرگان از بخشهای جداییناپذیر چیله گئجه سی است. ریشسفیدان با نقل خاطرات قدیمی، شوخیهای شیرین و روایتهای خانوادگی، فضای خانهها را گرم و صمیمی میکنند و این شب را به خاطرهای ماندگار برای نسلهای مختلف تبدیل میسازند.
شیرین پور ادامه میدهد: در این شب، انار و چیله قارپیزی (هندوانه) جایگاهی نمادین دارند. به گفته پژوهشگران فرهنگ عامه، هندوانه در باور مردم آذربایجان نماد برکت، سلامتی و گرما در دل سرمای زمستان است و انار نیز نماد خورشید، آتش و تداوم زندگی به شمار میرود. خوردن این میوهها در چیله گئجه سی، نشانهای از آرزوی زمستانی پربرکت و سالم است.
او اضافه کرد: چیله گئجه سی آغاز دورهای به نام چیله است که در فرهنگ آذربایجان به دو بخش تقسیم میشود، بؤیوک چیلله با ۴۰ روز و بالا چیلله با ۲۰ روز. هر یک از این دو دوره، افسانهها و داستانهای مستقل خود را دارند که بیانگر مواجهه انسان با طبیعت، سرما و گذر زمان است.
به گفته پژوهشگر فولکلور آذربایجان، افسانهها و روایتهای کهن همچون کوراوغلو، قربانی و پری در این شبها دوباره زنده میشوند و از زبان بزرگان برای کودکان نقل میگردند؛ روایتهایی که نقش مهمی در حفظ هویت فرهنگی آذربایجان دارند.
وی میگوید، در کنار قصهها، بایاتیخوانی و بازیهای زبانی سنتی کودکان نیز رواج دارد. بازیهایی مانند یاهاتماجا و تاپماجا که با پرسشها و پاسخهای کوتاه و آهنگین اجرا میشوند، ضمن ایجاد نشاط، ابزار انتقال زبان و فرهنگ شفاهی به نسلهای آینده هستند.
چیله گئجه سی در آذربایجان، فراتر از یک آیین کهن است؛ این شب، روایت زندهای از فرهنگی است که با نور، همدلی، قصه و خنده، قرنها در برابر تاریکی و سرمای زمستان ایستاده است.