در این جلسه داود دانش جعفری عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، زهره الهیان نماینده مجلس یازدهم، مسعود حبیبی، معاون اجتماعی سازمان نظام پزشکی، عبدالرحمن رستمیان معاون فرهنگی دانشگاه علوم پزشکی تهران، علی اکبری ساری رییس موسسه ملی تحقیقات سلامت، ابوالفضل پاسبانی عضو مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده نگری سازمان برنامه و بودجه، بهزاد ولی‌زاده رییس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات و آزاده نظری عضو کارگروه کنترل دخانیات وزارت بهداشت سخنرانی کردند.
این نشست در سه پنل مالیات بر سیگار در ایران، کاهش تقاضا و کاهش عرضه برگزار شد.
آمار بالای ایران در مرگ زودرس و ناتوانی در اثر مصرف سیگار
در پنل اول علی اکبری ساری، استاد سیاستگذاری سلامت درباره ابعاد اقتصادی دخانیات سخنرانی کرد. اکبری ساری در ابتدای سخنان خود تاکید کرد که ایران یکی از بالاترین آمارها در مرگ زودرس و ناتوانی در اثر مصرف سیگار را دارد. او سپس به هزینه‌های بیماری‌های مرتبط با مصرف دخانیات پرداخت و گفت: بر اساس داده‌های سال ۲۰۱۴ هزینه‌های بیمارستانی بیماری‌های مزمن تنفسی، بیماری‌های ایسکمیک قلبی و سرطان ۷۵ میلیون دلار در سال است. بیماری‌های سرپایی سالانه ۱۸۶ میلیون هزینه ایجاد می‌کنند. ۱۵۰ میلیون دلار هزینه‌های غیرپزشکی مستقیم، ۲۴ میلیون دلار درآمد از دست رفته به خاطر ناخوشی‌ها و بیماری‌های مصرف سیگار هستند.
رییس موسسه ملی تحقیقات سلامت البته این هزینه‌ها را ۲۰ درصد هزینه‌های ناشی از دخانیات خواند و گفت: عمده هزینه‌هایی که سیگار به جامعه تحمیل می‌کند هزینه‌هایی است که ما آن‌ها را نمی‌بینیم.
او با طرح این سوال که چرا مصرف سیگار چنین هزینه‌هایی ایجاد می‌کند؟ ادامه داد: یکی از دلایل تحمیل این هزینه‌ها پایین بودن قیمت سیگار و پایین بودن میزان مالیات در کشور ما است مالیات بر سیگار از ۲.۷ درصد در سال ۲۰۰۸ به ۲۱ درصد در سال ۲۰۱۸ رسیده است. این افزایش قیمت باعث شده بود قیمت سیگار در ایران از ۱.۵ دلار به ۳.۵ دلار برسد که البته الان قیمت سیگار پایین‌تر از این دو رقم است.
اکبری ساری در ادامه گفت: بر اساس داده‌های هزینه درآمد خانوار گروه‌های محروم‌تر ۶ درصد درآمد خود را صرف سیگار می‌کنند. این رقم در گروه‌های پردرآمد ۱.۵ درصد است. بر اساس برآوردها اگر قیمت سیگار در کشور ۱۰ درصد افزایش پیدا کند مصرف آن ۴.۵ درصد کاهش پیدا می‌کند و اگر مالیات بر سیگار ۷۵ درصد افزایش پیدا کند ۵۰۰ هزار نفر سیگار را ترک می‌کنند و یا سیگاری نمی‌شوند.
دانش‌جعفری: درآمد حاصل از مالیات دخانیات می‌تواند یک درصد تولید ناخالص ملی باشد
داوود دانش جعفری دومین سخنران این نشست بود. این استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به جمله‌ای از آدام اسمیت که باید به قند، مشروبات الکلی و دخانیات مالیات حداکثری وضع کرد گفت: بر اساس ماده ۶ کنوانسیون منع استفاده از مواد دخانی کشورها توافق کرده اند که از مکانیسم مالیات برای جلوگیری از مصرف تنباکو استفاده کنند.
او با بیان اینکه آمریکا توانسته با افزایش قیمت مالیات بر دخانیات میزان مصرف آن را کاهش دهد افزود: این کشور بعد از افزایش قیمت دخانیات رقم ۵۴ درصدی ابتلای مردان را به ۲۴ درصد رسانده است.
او ادامه داد: در کشورهایی که درآمد بالا دارند افزایش ۱۰ درصدی قیمت دخانیات به کاهش ۲.۵ تا ۵ درصدی مصرف آن منجر شده اما این اثر در کشورهای با درآمد متوسط و پایین به دو برابر می‌رسد. چین کار فوق العاده‌ای انجام داده و میزان مصرف دخانیات را بین ۶ تا ۱۳درصد کاهش داده است.
دانش جعفری ادامه داد: بر اساس مطالعات صورت گرفته با افزایش ۱۰درصدی در قیمت سیگار مصرف آن ۴ درصد کاهش پیدا می‌کند و از بیماری‌های قلبی تا ۱۷ درصد کاسته می‌شود اما متاسفانه مجلس در سال‌های گذشته در این مورد عملکرد خوبی نداشته و همکاری نکرده است.
او ادامه داد: تاثیر افزایش مالیات دخانیات بر روی جوان دو برابر دیگران است چرا که آن‌ها درآمد ندارند و افزایش قیمت می‌تواند نقش بازدارنده‌ای از مصرف سیگار در بین آن‌ها داشته باشد.
دانش جعفری افزود: با فرض اینکه در ایران ۵۰ میلیارد نخ سیگار مصرف می‌شود می‌توانیم با افزایش مالیات بر دخانیات، حدود یک درصد تولید ناخالص داخلی درآمد داشته باشیم. اما نکته مهم این است که این ۱۰ درصد نه بر روی قیمت درب کارخانه بلکه باید بر روی قیمت مصرف کننده اضافه شود که بر مصرف دخانیات نقش کنترل کننده داشته باشد.
استاد اقتصاد دانشگاه علامه با رد اینکه افزایش قیمت سیگار می‌تواند منجر به قاچاق سیگار به داخل شود گفت: بنا به گزارش‌های سازمان بهداشت جهانی بر روی ۶۰ کشور مطالعاتی صورت گرفته که نشان می‌دهد رابطه‌ای بین قاچاق و افزایش قیمت دخانیات وجود ندارد. همچنین قاچاق قابل کنترل است بسیاری از بنگاه‌هایی که در قاچاق نقش دارند قابل مذاکره هستند و می‌توان با آن‌ها مذاکره کرد. سازمان بهداشت جهانی می‌گفت مافیاهای بزرگ سیگار در دنیا تولید کنندگان سیگار هستند.
الهیان: تقاضای بالا برای سیگار خروجی تفکر لذت‌طلبانه اومانیسم است
زهره الهیان، نماینده مجلس یازدهم از دیگر میهمانان این نشست بود. او پیش از سخنانش در پاسخ به مجری نشست که تعداد بالای دنبال کنندگان در شبکه مجازی را اعلام کرد و مزاحی درباره استیضاح وزیر ارتباطات کرد گفت: یکی از کالاهای آسیب‌رسان به سلامت همین فضای مجازی است که ولنگار بوده و اراده‌ای هم برای نظارت بر آن وجود ندارد. این کالا از منظرهای مختلف به آسیب‌های مختلف جسمی و روان به مردم می‌شود.
او ادامه داد: حیطه کالاهای آسیب رسان به سلامت بسیار وسیع است که از مواد روان گردان، مشروبات الکلی گرفته تا داروهای غیرمجاز و مواد آرایشی را که سرب دارند و سلامتی دخترهای جوان را به خطر می‌اندازد را در برمی گیرد. بحث تراریخته هم مخالفین و موافقینی دارد با این حال عدم بیماری زایی آن اثبات نشده و جای تامل دارد.
الهیان با بیان اینکه در مورد مصرف سیگار و افزایش تقاضا باید سلسله عوامل و علل مصرف سیگار را بررسی کنیم گفت: بخشی از این سلسله عوامل فرهنگی است. متاسفانه تفکر اومانیسم در فرهنگ جامعه رسوخ کرده است. عناصر اصلی این تفکر لذت‌طلبی و تنوع‌طلبی است و می‌تواند خروجی اش افزایش تقاضا و مصرف سیگار باشد.
او با تاکید بر آن‌که باید رویکرد خود در حوزه سلامت را از رویکرد درمان محور به رویکرد سلامت محور تغییر دهیم گفت: این تغییر بینش منجر به تغییر رفتار آحاد جامعه می‌شود. ما باید بخشی از یک و نیم میلیون دلاری که صرف هزینه مصرف سیگار می‌کنیم را صرف آموزش و فرهنگ سازی کنیم که شاهد تقاضای بالا برای مصرف سیگار نباشیم.
این نماینده مجلس در ادامه به مصوبه اخیر کمیسیون تلفیق درباره افزایش قیمت دخانیات پرداخت و گفت: در اجرای ماده ۷۳ قانون برنامه ششم توسعه از ابتدای سال ۱۴۰۰ به قیمت خرده فروشی هر نخ سیگار تولید داخل با نشان داخل ۵۰ تومان، تولید داخل با نشان بین المللی ۱۰۰ تومان و هر نخ سیگار وارداتی ۱۵۰ تومان و هر بسته ۵۰ گرمی تنباکوی قلیان ۱۰ هزار تومان به عنوان مالیات اضافه می‌شود.
الهیان گفت: متاسفانه ما در مجلس قبل نماینده‌ای داشتیم که هم و غمش سرو قلیان در اماکن عمومی به صورت قانونی بود که خدا را شکر به نتیجه نرسید. یکی دیگر از مسئولان دولت قبل نیز دنبال واردات سیگار بود که این‌ها هیچ کدام در سطح یک مسئول و نماینده پذیرفته شده نیست.
رستمیان: دانشگاه عاری از دخانیات را از دانشگاه علوم پزشکی تهران کلید زدیم
عبدالرحمن رستمیان نماینده پیشین مجلس و معاون فرهنگی دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز دومین سخنران پنل کاهش تقاضا بود.
رستمیان با بیان اینکه تا قبل از امسال فقط در سال‌های ۸۵ و ۹۵ افزایش مالیات سیگار اتفاق افتاده است گفت: ما باید سالانه یک درصد از مصرف سیگار بکاهیم و همه افراد جامعه باید در این کار تلاش کنند. به همین خاطر ما در دانشگاه علوم پزشکی تهران در توافق نامه‌ای با دانشگاه تهران توافقنامه‌ای برای کاهش مصرف دخانیات منعقد کردیم و الان دو کلینیک ترک دخانیات داریم.
رستمیان ادامه داد: ما در دانشگاه علوم پزشکی تهران رسما اعلام کردیم که می‌خواهیم یک سری بیمارستان‌ها و خوابگاه‌ها را عاری از دخانیات کنیم و اولین کارمان نصب تابلوی دانشگاه بدون دخانیات بر سر در ساختمان دانشگاه بود.
او ادامه داد: خیلی از دانشگاه‌های دنیا به سمت دانشگاه عاری از دخانیات رفته اند و بسیار فعال شده‌اند در حدی که می‌گویند کسی نباید جلوی بیمارستان ما سیگار بکشد. اما متاسفانه جلوی بیمارستان‌های ما دکه‌های فروش سیگار وجود دارد. چه اتفاقی در این کشور افتاده که همه مغازه‌ها و همه دکه‌های روزنامه فروشی سیگار می‌فروشند؟ در صورتی که فروش سیگار مجوز می‌خواهد. علتش این است که فروش سیگار را سودآور کرده‌ایم.
رستمیان گفت: متاسفانه تبلیغات دخانیات فعالیت‌های ما را خنثی می‌کند. ما در خیابان‌ها مغازه‌هایی را می‌بینیم که با تبلیغات زیبا و با انواع رنگ آمیزی‌ها و نورپردازی‌ها فروش دخانیات می‌کنند. کسی نباید بپرسد این مغازه‌ها برای این تبلیغات از کجا مجوز گرفته اند و چرا کماکان دارند فعالیت می‌کنند؟
او با بیان اینکه فروش دخانیات ۱۵هزار میلیارد تومان درآمد دارد گفت: ۴۵ هزار میلیارد تومان یعنی سه برابر فروش دخانیات هزینه ضررهای مستقیم آن را می‌پردازیم. اما این ۴۵ هزار میلیارد تومان فقط ۳۰ درصد هزینه‌های تحمیلی ناشی از دخانیات به کشور است. ۷۰ درصد هزینه‌های دیگر به صورت غیرمستقیم تحمیل می‌شود.
رستمیان گفت: اینکه افزایش مالیات بر سیگار ممکن است به خانواده‌های کم درآمد فشار بیاورد اما اگر درآمد حاصل از آن به سمت منابع ورزشی برود فرزند این خانواده‌ها هم می‌توانند از این منابع استفاده کنند.
نظری: در تبلیغات برای مقابله با دخانیات موفق نبوده‌ایم
آزاده نظری عضو کارگروه کنترل دخانیات وزارت بهداشت دیگر سخنران پنل کاهش عرضه بود.
نظری سخنان خود را با طرح این پرسش آغاز کرد که چرا با وجود تبلیغات گسترده برای کاهش مصرف دخانیات، صنعت دخانیات موفق‌تر عمل کرده است؟
عضو کارگروه کنترل دخانیات وزارت بهداشت افزود: یکی از اخبار صنایع دخانی در دی ماه امسال این بود که ۷۰ درصد تولیداتشان افزایش داشته است. این دقیقا در شرایط کرونایی اتفاق افتاده است. صنعت دخانیات مخاطبان و مصرف‌کنندگان خود را از نظر سن، جنس، مرتبه اجتماعی و … دسته بندی می‌کند، برای مناطق ۲۲ گانه تهران کالاهای متنوع عرضه می‌کند و از ابزار تبلیغ و رسانه کار خود را انجام می‌دهد چرا که مخاطبان خود را می‌شناسد. این صنعت می‌داند که مخاطب هر لحظه سلیقه‌اش تغییر می‌کند برای همین دوش به دوش با مصرف کننده حرکت می‌کند.
نظری با بیان اینکه پیام مثل گلوله تولید و ارسال می‌شود و اثر می‌گذارد، گفت: اخیرا دو تیتر درباره افزایش قیمت دخانیات منتشر شد اول آن‌که سیگار گران می‌شود ودیگری آن‌که سیگاری‌ها جریمه می‌شوند. در شرایطی که در بحران اقتصادی قرار داریم چنین تیترهایی واکنش افراد حتی افراد غیرسیگاری را برمی‌انگیزاند و به نفع صنعت دخانیات خواهد بود. ما با این قبیل پیام‌ها بدون آن‌که خودمان بخواهیم در خدمت صنعت دخانیات بوده‌ایم.
او ادامه داد: پیام‌های ما به سوی مخاطب اغلب منفعلانه و در ۶۰ تا ۷۰ درصد مواقع به نفع ما نیستند چون اصلا کارشناسی شده نیستند. در پیام‌ها اصلا به شرایط محیطی، اجتماعی و فرهنگی مخاطب نگاه نمی‌کنیم. اگر می‌خواهیم تبلیغی انجام دهیم همان تبلیغی که برای منطقه یک استفاده می‌کنیم را برای مناطق دیگر هم به کار می‌بریم.در صورتی که صنعت دخانیات این شرایط را فهمیده و شما با هر میزان پولی که در جیب دارید می‌توانید سیگار تهیه کنید.
پاسبانی: اگر دندان دولت به مالیات ناشی از سیگار عادت کند مگر می‌توان کشور را عاری از دخانیات کرد؟
ابوالفضل پاسبانی، عضو مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری سازمان برنامه و بودجه سخنران پنل کاهش عرضه این نشست بود. او گفت: در اینکه مصرف سیگار سطح بهره وری را کاهش می‌دهد اجماع وجود دارد. اما آیا قیمتها در حوزه مصرف سیگار به طور صد در صدی عمل می‌کند؟
عضو مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده نگری سازمان برنامه ادامه داد: تقاضا تابع قیمت است اما تابع مجموعه عوامل دیگری نیز هست. سیگار به خاطر ارزان بودن در کشور مصرف نمی‌شود، عادات و مصرف تظاهری در استفاده از سیگار موج می‌زند.
او با بیان اینکه سیگار به نماد تبدیل شده است گفت: تولیدکنندگان صنایع دخانی وقتی مشاهده کردند که زنان به عنوان ۵۰ درصد جامعه سیگار نمی‌کشند وارد عمل شدند. به تعدادی از زنان سیگار دادند. آن‌ها در نقطه‌ای از شهر جمع شدند و به بوقچی‌ها و مطبوعات خبر دادند. این زنان با همدیگر سیگار درآوردند و آتش زدند. سپس مصاحبه کردند و گفتند ما سیگار را علامت تسلط مردانه می‌دانیم و می‌خواهیم آن را آتش بزنیم.
پاسبانی با بیان اینکه مالیات گرفتن از سیگار بیشتر حاشیه تولید و توزیع را کم می‌کند گفت: اتکای صرف به مالیات ریسک عملیاتی دارد. شما وقتی همه تخم مرغ‌هایتان را در یک سبد قرار دهید آن‌ها را سالم به مقصد نمی‌رسانید. هدف ما جامعه عاری از دخانیات است. اما اگر پویا نگاه کنیم آیا اگر به جای مالیات ۵۰ درصدی مالیات ۵۰۰ درصدی هم وضع کنیم مصرف دخانیات به صفر می‌رسد یا آن‌که فرد سیگاری اگر سنگ هم از آسمان ببارد سیگار می‌کشد؟
او با بیان آن‌که قبل از بازار چهار سطح دیگر وجود دارد گفت: حوزه شناختی، قوانین غیررسمی، نهادهای غیررسمی و نهادهای رسمی تعیین می‌کند که در بازار چه اتفاقی خواهد افتاد. اگر ما می‌خواهیم شاهد کاهش مصرف سیگار باشیم باید در میزان تلاشی که در این سطوح می‌کنیم منتظر این اتفاق باشیم وگرنه حتی اگر بخواهیم مصرف سیگار را جرم انگاری کنیم مساله رفع نمی‌شود. مگر درباره مواد مخدر جرم انگاری نشد؟ اما بر اساس آمار فرد با ۵۰۰ قدم به اولین توزیع کننده مواد مخدر می‌رسد.
عضو مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری سازمان برنامه و بودجه افزود: اگر قوانین برآمده از این چهار سطح نباشد فقط یک خط با کاغذ است مثل پنج قانون برنامه کشور می‌ماند که اجرا نمی‌شود.
پاسبانی گفت: برای تحقق جامعه بدون دخانیات اولین قدم این است که فروش سیگار قانونی باشد که بتوانیم آن را رصد کنیم و اقتدار خود را نشان دهیم. برای گام دوم هم تمام عرضه دخانیات کشور از مسیر غیربومی وارد شود. کارخانه‌های دخانیات یکی پس از دیگری تعطیل شوند در این صورت واردات را می‌توان محدود کرد.
او ادامه داد: مالیات گرفتن از سیگار باید موقت باشد چرا که مالیات گرفتن می‌تواند القای مشروعیت کند. وقتی شما از مشروبات الکلی مالیات نمی‌گیرید یعنی آن را مشروع نمی‌دانید. ضمن آن‌که اگر دولت یک درصد تولید ناخالص داخلی مالیات بگیرد و دندانش به آن عادت کند مگر می‌توان کشور را عاری از دخانیات کرد؟ مگر کسی می‌تواند حریف دولت شود؟
چرا فکر می‌کنیم اگر مثل فلان ایالت آمریکا مالیات دخانیات را بالا ببریم همان نتیجه را می‌گیریم؟ آیا این متغیرها جهان شمول هستند یا بسترهای نهادی وجود دارد؟ بی توجهی به بسترهای فرهنگی و … هنر نیست. اگر مالیات ۱۰۰ درصدی بگیریم و تولید سیگار تعطیل شود آن موقع فرد در بالکن خانه‌اش توتون نمی‌کارد؟
ولی‌زاده: چرا فکر می‌کنیم روشی که دنیا بر روی آن اجماع کرده است پاسخ نمی‌دهد؟
بهزاد ولی‌زاده رییس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات نیز گفت: همه دنیا به این اجماع رسیده است که شش راهکار کاهش مصرف دخانیات داریم. پایش، محافظت مردم از دود دخانیات، کمک به ترک دخانیات، هشداردهی به مردم در مضرات دخانیات، ممنوعیت تبلیغات به صورت جامع و افزایش مالیات بر قیمت دخانیات. از بین این شش راه مالیات بیشترین تاثیر را دارد.
ولی زاده ادامه داد: مستنداتی وجود دارد که مردم حتی خیلی از کالاهای ضروری خود مثل گوشت و ماهی و … را با افزایش قیمت از سفره خود حذف کرده اند. چرا فکر می‌کنیم روشی که دنیا بر روی آن اجماع کرده است پاسخ نمی‌دهد؟
ولی زاده افزود: در حوزه کاهش عرضه، سازمان جهانی سه راهکار پیشنهاد کرده: مقابله با قاچاق، ممنوعیت فروش به زیر ۱۸ سال و جایگزینی توتون. الان کشاورزهایی که در عرصه توتون فعالیت می‌کنند از سوی شرکت‌های دخانی حمایت می‌شوند و وزارت کشاورزی و صنعت دخالتی نمی‌کنند. شرکت‌های دخانی با وام‌هایی که به کشاورزان می‌دهند و کشاورزان نمی‌توانند وام‌ها را پرداخت کنند عملا آن‌ها را به برده خود تبدیل می‌کنند و حتی زمین‌های کشاورزان را به خاطر بدهی هایشان می‌گیرند.
رییس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات گفت: اگر ما برای ۹۰ درصد مردمی که دخانیات مصرف نمی‌کنند جای مطالبه‌گری بگذاریم، آن ۱۰ درصد مصرف کننده دخانیات با مالیات کم سیگار می‌خرند که بیمار شوند و دولت صدها میلیون هزینه درمان آن‌ها کند. این مطالبه‌گری می‌تواند وجود داشته باشد که دولت برای فرد غیرسیگاری هم می‌تواند سهمی در نظر داشته باشد.
او در پایان گفت: وزارت صمت باید وضعیت عرضه محصولات دخانی را ساماندهی کند، همه را پروانه‌دار و کد رهگیری روی محصولات دخانیاتی را عملیاتی کند. وزارت صنعت می‌گوید ۲۰ میلیارد نخ قاچاق در کشور وجود دارد. باید پرسید دلیلش برای ارائه این رقم چیست؟ در حالی که برآوردهای ما حاکی از مصرف ۵۵میلیارد نخ سیگار در کشور است اما وزارت صمت می‌گوید ۷۵ میلیارد که بگویند ۲۰ میلیارد آن قاچاق است. قاچاق را بزرگنمایی می‌کنند که بگویند اگر مالیات را بالا ببرید این ۲۰ میلیارد قاچاق دو برابر می‌شود.
