به گزارش پایگاه خبری یاز اکو به نقل از فارس، منطقه‌ای جنگلی در شمال آذربایجان شرقی وجود دارد که با ۱۲ هزار کیلومتر وسعت، لقب موزه حیات وحش ایران را تنها به عنوان یکی از پسوندهای نام خود یدک می‌کشد، جنگل‌های ارسباران منطقه‌ای است که بخاطر ویژگی‌های منحصر بفرد خود از سوی سازمان جهانی یونسکو به عنوان ذخیره‌گاه زیست کره معرفی شده است.
هر چند جنگل‌های هیرکانی ارسباران که همچنان در انتظار ثبت جهانی است، یکی از بکرترین و انبوه‌ترین جنگل‌های ایران و بازمانده جنگل‌هایی چند میلیون ساله از دوره سوم زمین‌شناسی است و همین امر و تنوع کم نظیر حیات وحش آن، لقب موزه حیات وحش ایران را نیز برای جنگل‌های ارسباران به ارمغان آورده است.
در خصوص تنوع گیاهی نیز ۱۵ درصد از گونه‌های گیاهی ایران مانند بلوط، کیکم، سماق، زرشک، انار وحشی، سیب وحشی، گلابی وحشی و بوته‌های تمشک و زغال‌اخته در جنگل های ارسباران وجود دارد و تعداد گونه های گیاهی و قارچی آن یک هزار و ۴۰۰ گونه برآورد می‌شود.
فهرست
شکرکشی کرم های پروانه به قلمرو موزه حیات وحش ایران
اینها تنها بخشی از مشخصه‌های بی‌همتای جنگل‌های ارسباران است که همواره بدلیل آب و هوای مطبوع و مناظر بکر و طبیعی مورد توجه طبیعت دوستان، طبیعت‌گردان، گردشگران و مسافران محلی و غیرمحلی بوده است، اما این روزها این منطقه به دلیل دیگری در کانون توجهات قرار گرفته و آن هم طغیان نوعی آفت حشره‌ای در جنگل‌های ارسباران است، لشکرکشی کرم پروانه دم قهوه‌ای نه تنها منظر و چهره این منطقه را دگرگون کرده بلکه نگرانی‌های عمومی را در خصوص تهدید این اکوسیستم جنگلی موجب شده است.
اگر بهار و تابستان سال گذشته و امسال گذرتان از کلیبر و جنگل‌های ارسباران افتاده باشد، حتماً متوجه یک تغییر در بافت جنگل‌های انبوه این منطقه نسبت به گذشته شده‌اید، لکه‌هایی سیاه و قهوه‌ای در میان درختان درهم تنیده به گونه ای که گمان می کنید این نقاط از جنگل دچار سوختگی و یا خشکی شده و حیات نباتی گیاهان در چنین لکه‌هایی از بین رفته است اما اگر مانند بسیاری از طبیعت دوستان برای علت‌یابی چنین پدیده‌ای کنجکاو شوید، به یک پاسخ مشخص خواهید رسید، کرم پروانه دم قهوه‌ای و کرم پروانه ابریشم‌باف ناجور، دو عاملی که طغیان جمعیتی‌شان در دو سال گذشته حال جنگل‌های ارسباران را ناخوش کرده است.
افزایش غیرعادی تعداد کرم در مناطق مختلف جنگل
در بررسی‌های یکی از ساکنان بومی منطقه در خصوص شرایط این روزهای جنگل‌های ارسباران گفت: از سال گذشته شاهد افزایش غیرعادی تعداد یک نوع کرم در مناطق مختلف جنگل هستیم که علاوه بر مناطق واقع در محدوده جنگل، گاهی به باغات و اراضی کشاورزی نزدیک به این حریم نیز سرایت کرده است.
وی ادامه داد: البته این کرم سالهای قبل نیز در مناطق جنگلی ارسباران دیده می‌شد اما تقریباً از دو سال گذشته تعداد آنها به صورت ناگهانی افزایش چند برابری یافته و به نظر می‌رسد گرمای هوا و کاهش بارش‌ها در چند سال گذشته نیز در بروز چنین وضعیتی بی‌تاثیر نبوده اما علت هر چه که هست، باید گفت که افزایش تعداد این کرم‌ها خارج از کنترل و بسیار نگران‌کننده است.
طغیان آفت در بهشت گمشده ایران
مشاهدات نیز به روشنی مؤید این موضوع است به گونه‌ای که اگر شما در مناطق گردشگرپذیری چون «قلعه دره‌سی» یا «مکیدی» گشت و گذاری کوتاه داشته باشید، کثرت و جمعیت کرم‌هایی قهوه‌ای با ظاهری نه چندان خوشایند و بدنی پرزدار و پشمی شما را متعجب خواهد کرد، به گونه‌ای که اگر دقایقی را به صورت ثابت زیر درخت‌های مورد هجوم این کرم‌ها قرار بگیرید، کل بدنتان با این کرم‌ها که از هر سمتی مانند قطران باران به پایین می‌ریزند، پوشیده خواهد شد و این وضعیت ناخوشایند و توده‌های در هم تنیده این حشرات را حتی بر روی تیرهای برقی که در گوشه و کنار این مناطق تعبیه شده‌اند نیز خواهید دید.
خزان زودرس در جنگل‌های ارسباران
برای پیگیری موضوع و علل بروز و نحوه کنترل و مقابله با این پدیده با معاون حفاظت و امور اراضی اداره کل منابع طبیعی آذربایجان‌شرقی به گفت‌وگو نشستیم و علی قنبری در همان ابتدا بر یک نکته تاکید و تصریح کرد: باید دقت کرد که کرم پروانه دم قهوه‌ای یا پروانه ابریشم‌باف ناجور بخشی از اکوسیستم و چرخه حیات طبیعی جنگل‌های ارسباران هستند و تنها در یکی دو سال اخیر جمعیت آنها رو به فزونی گذاشته که البته این امر نیز دوره تناوبی حدوداً ۱۰ سالهای دارد و این پدیده در این دوره‌ها متناوباً تکرار می‌شود.
پای انسان در میان است
وی خاطر نشان می‌کند: این حشرات در حالت طبیعی و جریان نرمال حیات جنگل‌های ارسباران به عنوان عضوی از چرخه غذایی و اکوسیستم منطقه وجود دارند و اکوسیستم خود توانایی ترمیم و بازیابی خسارات حاصل از افزایش جمعیت آنها را دارد اما وقتی پای انسان و مداخلات وی در طبیعت به میان می‌آید، شرایط متفاوت می‌شود و یکی از مهمترین علل افزایش جمعیت کرم‌های پروانه دم قهوه‌ای و ابریشم‌باف ناجور در سالهای اخیر افزایش ترددهای انسانی در مناطق جنگلی ارسباران است، چه به صورت گردشگری و طبیعت‌گردی و چه به صورت بهره‌برداری از اراضی.
هجوم آفت به ۳۰ هزار هکتار از اراضی جنگلی بکر ارسباران
قنبری به این نکته نیز اشاره می‌کند که هجوم این آفات در مناطق بکر و دست نخورده با پوشش پرپشت و دارای شیب بسیار کمتر است و ادامه می‌دهد: مناطقی مانند «اسکولی»، «قلعه دره‌سی» و «مکیدی» به دلیل حضور بیشتر عامل انسانی بیش از دیگر مناطق با این پدیده روبرو هستند و به نوعی کانون طغیان به شمار می‌روند و برآورد ما آلودگی ۳۰ هزار هکتار از اراضی جنگل‌های ارسباران است که البته باید تاکید کرد خسارت این آفت در حد خزان زودرس به دلیل تغذیه کرم از برگ درختان است و حتی درختان مناطقی نیز که قبلاً مورد حمله این کرم‌ها قرار گرفته‌اند، در صورتی که دوره و شرایط رشد فراهم باشد، اکنون ترمیم شده و حتی برگ‌های جدید نیز تولید کرده‌اند.
وی در ادامه می‌گوید: کرم پروانه دم قهوه‌ای بلوط و کرم ابریشم‌باف ناجور دوران زندگی مختلفی شامل تخم، لارو، شفیره و حشره بالغ دارند و حتی در دوران لارو نیز پنج سن مختلف برای آنها در نظر گرفته می‌شود که خسارت اصلی آنها نیز مربوط به سنین لارو یک و دو و به صورت تغذیه از برگ درختان است و به دلیل همین ریزش برگ‌ها و یا خزان زودرس تلقی عمومی مبنی بر خشک شدن درختان است که این چنین نیست و این خسارت تنها موجب ضعف و کاهش رشد درختان در دوره حدوداً سه ساله شیوع این آفت است و پس از آن درختان به شرایط زیست سابق خود بازمی‌‌گردند و تنها عدم کنترل جمعیت این حشرات و طغیان متناوب آنها در طول ۱۰ سال با شرایط خاص می‌تواند به نابودی درختان منجر شود.
سم‌پاشی در مناطق جنگلی ارسباران مجاز نیست
معاون حفاظت و امور اراضی اداره کل منابع طبیعی آذربایجان‌شرقی،در مورد اقدامات مقابله‌ای و پیشگیری علیه این آفت نیز به دو روش مقابله مکانیکی و بیولوژیکی اشاره کرده و می‌افزاید: در بحث مقابله بیولوژیک موضوع محلول‌پاشی بیولوژیک مختص این کرم‌ها مطرح است و به هیچ عنوان اقدامی تحت عنوان سم‌پاشی در مناطق جنگلی ارسباران مجاز نیست چرا که این اقدام با توجه به بافت گیاهی و جانوری خاص منطقه می‌تواند مخاطرات زیست محیطی پیش.بینی نشده‌ای را به دنبال داشته باشد.
جمع‌آوری و معدوم‌سازی ۶ تن توده تخم، لارو و لانه‌های زمستان گذران
وی خاطر نشان می‌کند: عمل محلول‌پاشی بیولوژیکی نیز باید در موعدی خاص و در همان سن لاروی یک و دو انجام شود تا از خسارت به برگ درختان و خزان زودرس جلوگیری شود که البته بر‌اساس نظر متخصصان داخلی و بین‌المللی روش کنترل مکانیکی بسیار پذیرفته‌تر و ایمن‌تر از روش محلول پاشی است که در این خصوص دو هزار هکتار از اراضی واقع در شهرستان اهر، دو هزار هکتار در کلیبر و بیش از یک‌هزار هکتار در شهرستان هوراند به صورت مکانیکی نسبت به جمع‌آوری و معدوم‌سازی ۶ تن توده تخم، لارو و لانه‌های زمستان گذران اقدام شده و همچنین حدود ۵۰۰ هکتار نیز عملیات محلول‌پاشی زمینی و دو تا دو هزار و ۵۰۰ هکتار از مساحت جنگل‌های ارسباران به صورت هوایی محلول پاشی شده است.
قنبری، جمع‌آوری توده‌های تخم را مهمترین اقدام برای کنترل این آفت در سالهای آینده برشمرده و تاکید می‌کند: با جمع آوری هر توده تخم در واقع حدود ۵۰۰ حشره از بین می‌رود و این عملیات بر خلاف محلول‌پاشی بیولوژیکی که باید در یک زمان کوتاه و در صورت فراهم بودن همه شرایط جوی صورت گیرد، محدود به بازه زمانی مشخصی نیست و از زمان تخم‌گذاری حشره‌های بالغ تا زمستان و حتی اوایل بهار سال بعد قابل اجراست.
وی می‌گوید: امیدوارم با مجموع این اقدامات سال آینده شاهد کاهش جمعیت کرم‌های پروانه دم قهوه‌ای و ابریشم‌باف ناجور در سطح اراضی و جنگل‌های ارسباران باشیم و با تداوم اقدامات کنترلی و پیشگیری سال ۱۴۰۲ نیز دیگر شاهد شیوع این آفت در سطح گسترده نخواهیم بود.
مسئولیت همگانی در قبال محیط زیست
البته شاید جنگل‌های ارسباران از این دوران به سلامت گذر کنند اما موضوع حفظ و حراست از این ذخیره‌گاه زیستی ارزشمند و یکی از سه تنفس‌گاه طبیعی کره زمین با چالش‌های متعددی چون دست‌اندازی به اراضی آن، تخریب جنگل‌ها و قطع درختان منطقه و البته فعالیت‌های معدنی و کشاورزی روبروست که همگی در تعارض با ضرورت‌های زیست محیطی چنین منطقه‌ای قرار دارند.
نمونه آن را در بحث تنفس ۱۰ ساله به جنگل‌های شمال کشور و سرازیر شدن قاچاقچیان چوب به جنگل‌های ارسباران شاهد بودیم و مقابله و کنترل این اقدامات ضد محیط‌زیست نیازمند احساس مسوولیت همگانی در قبال محیط‌زیست و البته برنامه‌ریزی و اقدامات جامع از سوی دستگاه‌ها و سازمان ذی‌مسوول در این حوزه است.
