به گزارش واحد ترجمه پایگاه خبری یاز اکو به نقل از خبرگزاری آناتولی، سران کشورهای عضو سازمان پیمان امنیت جمعی و سازمان همکاری شانگهای، به‌ویژه چین، روسیه، هند و غیره پس از یک دهه و نیم مخالفت، بالاخره در نشست روز جمعه ۱۷ سپتامبر ۲۰۲۱ در کاخ نوروز شهر دوشنبه، پایتخت تاجیکستان با عضویت ایران در این سازمان وابسته به بلوک شرق قدرت جهانی موافقت کردند.
فارغ از اینکه تصمیم مذکور با لابی و فشار چه کشورهایی گرفته شده و این پیمان دارای چه میزان از تاثیر و توان در مناسبات جهانی و رقابت‌های سیاسی و اقتصادی است، می‌توان آن را ادامه استراتژی نگاه به شرق ایران و همچنین عزم جدی دولت رئیسی برای خروج از انزوای بین‌المللی دانست.
رسانه‌های ایرانی با عباراتی مانند «ورود ایران به بزرگترین بازار شرق»، «نقطه عطف قرن جدید آسیایی»، «عبور از تحریم‌های غرب»، «استقبال هم‌پیمانان شرقی از ایران»، «تداوم استراتژی نگاه ایران به شرق»، «تقویت نگاه به شرق» و «تکمیل پازل قدرت در شرق» به این رخداد پرداخته‌اند. سید نظام‌الدین موسوی نماینده تهران در مجلس و مدیرعامل سابق خبرگزاری «فارس» نوشته است: حالا در کنار روسیه، چین و هند، جمهوری اسلامی ایران ضلع چهارم «مربع قدرت شرق» را شکل می‌دهد.
با این وجود، هنوز موضوع قطعیت عضویت ایران در این پیمان مستلزم بررسی بیشتر است. روزنامه «شرق» در این زمینه نوشته است: این موافقت به معنای آغاز روند عضویت دائم ایران در سازمان شانگهای است. هند و پاکستان (هفتمین و هشتمین عضو دائم این سازمان) در سال ۲۰۱۵ تاییدیه اعضا برای عضویت دائم را گرفتند، ولی روند آن تا سال ۲۰۱۷ به طول انجامید.
دیاکو حسینی، تحلیلگر مسائل استراتژیک نوشته است: توافق سه‌جانبه آمریکا، بریتانیا و استرالیا، فقط علیه چین نبود، بلکه تنبیه فرانسه برای پیگیری طرح تاسیس ارتش اروپایی هم بود. چین با پذیرش عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای تلافی کرد. شهیر شهید ثالث، کارشناس مسائل ژئوپلیتیک در دانشگاه «ساسکس» انگلستان نیز گفته است: ائتلاف آمریکا با بریتانیا و استرالیا علیه چین، ۲۴ ساعت بعد پاسخش را گرفت. با حمایت چین، ایران به عضویت سازمان همکاری شانگهای درآمد.
مبحث دیگر حوزه فعالیت و میزان قدرت پیمان شانگهای و اهمیت و دستاوردهای آتی عضویت در این سازمان برای ایران است.
بهرام امیراحمدیان، استاد دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران در این رابطه گفته است: این عضویت می‌تواند برای ایران مزایایی داشته باشد و مسائل اقتصادی و تجاری را تسهیل کند. ایران ۲۰۴۰ کیلومتر در جنوب با دریا‌های آزاد ساحل دارد و اگر سازمان از زیرساخت‌های ایران در این زمینه استفاده کند، برای ما منفعت خواهد داشت.
از سوی دیگر، دیدگاه متفاوت و حداقلی نیز وجود دارد؛ یدالله کریم‌پور، استاد جغرافیای سیاسی در این زمینه نوشته است: چشم‌انداز و آرمان روس‌ها نسبت به این سازمان، تبدیلش به تالی ناتو در گستره اوراسیا است.
دیاکو حسینی هم گفته است: پذیرش عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای از آنچه فکر می‌کنیم اهمیت کمتری دارد. اعضای سازمان همکاری شانگهای نه مانند اعضای اتحادیه اروپا واحد پولی یا نهادهای اداره‌کننده مشترک دارند و نه مانند اعضای ناتو حاضرند برای امنیت یکدیگر جان‌فشانی کنند. کسب عضویت دائم در این سازمان به هند و پاکستان کمک نکرده که دشمنی با هم را کنار بگذارند یا هند نگرانی کمتری از رشد قدرت و نفوذ چین در اقیانوس‌های آرام و هند و خشکی‌های اوراسیا داشته باشد.
در این زمینه علیرضا صلواتی، تحلیلگر اقتصاد سیاسی نیز در مصاحبه با خبرگزاری آناتولی گفت: آمریکایی‌ها به دلیل نیاز به انرژی خاورمیانه از دهه پنجاه قرن گذشته میلادی در منازعات این منطقه حضور یافتند. اکنون پیشرفت‌های کمپانی «شل» و غیره در زمینه استخراج نفت، آمریکا را از انرژی خاورمیانه بی‌نیاز کرده است و قصد خروج از این منطقه را دارد. بنابراین آمریکا می‌خواهد توان و انرژی خود را از خاورمیانه به شرق دور و دریای چین منتقل و متمرکز کند. نمونه بارز آن را نیز در پیمان سه‌جانبه آمریکا، بریتانیا و استرالیا می‌بینیم تا تکنولوژی پیشرفته را به این کشور بیاورند. چین نیز بلافاصله به حریم هوایی تایوان تجاوز کرد و در ادامه با عضویت ایران در پیمان شانگهای نیز موافقت شد.
وی که در رشته مدیریت دانشگاه آنکارا فارغ التحصیل شده است، راجع به دلایل تاخیر ۱۵ ساله در پذیرش عضویت ایران نیز اظهار داشت: تاجیکستان یکی از مخالفان اصلی عضویت ایران بود. دلیل آن نیز حضور رهبر حزب نهضت اسلامی تاجیکستان در مراسم رسمی بیت رهبر ایران بود که با واکنش تند مقامات دوشنبه مواجه شد. دوره روحانی نیز پایان یافته و حکومت ایران قصد ندارد چوب لای چرخ دولت رئیسی بگذارد و تلاشش برای عضویت در پیمان شانگهای را جدی‌تر کرد.
صلواتی افزود: یکی دیگر از شروط پیمان شانگهای این است که اعضای دائمی آن نباید توسط سازمان ملل متحد تحریم شده باشند. این شرط، یکی دیگر از عوامل اصلی مخالفت با عضویت ایران بود. بنابراین اگر ایران بار دیگر در نشست سال آینده شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی محکوم شود، پروسه عضویت ایران در پیمان شانگهای نیز با مانع جدی مواجه خواهد شد.
او تصریح کرد: هرچند با عضویت ایران موافقت شده است، ولی روند آن زمان زیادی خواهد برد؛ مانند روند عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا. البته پیمان شانگهای دارای تشکل ساختار و منسجمی مانند ناتو و اتحادیه اروپا نیست و بیشتر یک سازمان همکاری منطقه‌ای است و سیاست‌هایی را برای همکاری‌های اقتصادی و توسعه و مبارزه با تروریسم میان کشورهای عضو توصیه می‌کند.
گفتنی است؛ پیمان شانگهای در سال ۱۹۹۶ به‌نام «شانگهای ۵» توسط کشورهای چین، روسیه، قرقیزستان، قزاقستان و تاجیکستان تشکیل شد تا سدی در مقابل نفوذ آمریکا و ناتو باشد. هند و پاکستان نیز بعدها به عضویت دائم این سازمان درآمدند. ازبکستان، مغولستان، افغانستان، بلاروس نیز عضو ناظر این سازمان هستند. هرچند نقش این سازمان از زمان تاسیس آن تاکنون در منطقه افزایش یافته است؛ بر خلاف سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و پیمان ورشو سابق، هنوز یک معاهده دفاعی چندجانبه نیست.
