به گزارش پایگاه خبری یاز اکو به نقل از خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)؛ اولین بار سال ۱۲۸۸ بود که نام «کتابخانه مجلس» در مجلس شورای ملی شنیده‌می‌شود؛ کتابخانه‌ای که با خرید ۲۰۲ جلد از کتاب‌های میرزا ابوالحسن جلوه در سال ۱۲۹۱ هجری شمسی، تاسیس می‌شود و با افتتاح ساختمان شماره یک مجلس شورای اسلامی در ۱۷ بهمن ماه سال ۱۳۴۱ نشریات کتابخانه مجلس صاحب بخش مجزا می‌شوند.
آن‌طور که صادق پیله‌ور، کارشناس نشریات ادواری کتابخانه مجلس شورای اسلامی درباره وضعیت کنونی نشریات این کتابخانه می‌گوید؛ محدودیت فضای مناسب برای نگهداری از نشریات، اصلی‌ترین دغدغه در این حوزه به شمار می‌رود و هرچه سریع‌تر، باید فکری به‌حال این مساله کرد. این وضعیت در حالی است که بحث احداث و آماده‌سازی ساختمان جدید و انتقال کتابخانه به آن دست کم بخش قابل توجهی از مشکلات را مرتفع می‌کند.
مساله مهم دیگری که آرشیو کتابخانه‌ها از جمله آرشیو نشریات کتابخانه مجلس را با مشکل روبهرو کرده ،مساله همیشگی کمبود بودجه است؛ بودجه‌ای که امسال هم با کسری مواجه است و بودجه فرهنگ در آن مهجور‌تر از همیشه است. با تمام این اوصاف آرشیو کتابخانه‌ها میراث ماندگاری برای آیندگان است و برای نگهداری و به ویژه مرمت نسخه‌های قدیمی از جمله نشریات تاریخی باید نهایت همت را به کار گرفت تا این میراث به خاطر بی‌توجهی و نداشتن بودجه از میان نروند.
بخش نشریات کتابخانه مجلس اکنون چه منابعی دارد و چند نسخه از نشریات در آن‌ها نگهداری می‌شود؟ این نشریات به چه زبان‌هایی است؟
بخش کنونی نشریات کتابخانه مجلس در فضایی بالغ بر ۴۰۰ متر مربع از سال ۱۳۹۰ شروع به فعالیت‌کرده است و با توجه به محدودیت فضا فقط تا سال ۱۴۰۱ می‌توانیم آرشیو نشریات را در کتابخانه مجلس نگهداری کنیم. بخش نشریات کتابخانه مجلس اکنون ۷۱ هزار جلد روزنامه، شب‌نامه، هفته‌نامه و اعلامیه دارد که ۶۰ هزار جلد آن شامل روزنامه و مجلات فارسی است و موضوعات آن‌ها ادبی، کودک و نوجوان،هنر، ورزشی، تاریخی، فکاهی، سیاسی و نظامی است. بخش نشریات خارجی این کتابخانه به زبان‌های عربی، لاتین،کره‌ای، فرانسه، آلمانی و اردوست.
بخش نشریات کتابخانه مجلس همه عناوین مجله، روزنامه، نشریات، هفته‌نامه و فصلنامه را در بخش فارسی از سال ۱۲۶۷ هجری قمری تا امروز در خود جای داده است. در بخش فارسی، مجموعه نشریات ادبی این کتابخانه به بیش از ۸۰ عنوان می‌رسد. همچنین بیش از ۴۵ عنوان نشریه فکاهی، ۲۶ عنوان نشریه سیاسی، ۴۰ عنوان نشریه با موضوع تاریخ به صورت دوزبانه، ۳۵ عنوان نشریه حقوقی، ۳۰ عنوان نشریه ورزشی و ۲۰ عنوان نشریه نظامی در این بخش وجود دارد. در بخش نشریات خارجی کتابخانه مجلس نیز ۴۸۷ عنوان نشریه عربی و ۸۹۴ جلد نشریه لاتین داریم. در مجموع، بخش نشریات خارجی کتابخانه مجلس ۵۴۵۰ جلد نشریه لاتین و ۴۴۵۲ جلد نشریه عربی دارد.
اکنون این محدودیت فضا، روزنامهها و نشریات قدیمی را از بین نمی‌برد؟ چند درصد روزنامهها و نشریات شما نیاز به ترمیم و مرمت دارند؟
با توجه به محدودیت فضا از سال ۱۳۹۷ تاکنون سیاستی را در پیش گرفتیم تا بیش از ۵۰ عنوان از هر مجله‌ای را در بخش نشریات کتابخانه مجلس قرار ندهیم. قطعا محدودیت فضا ممکن است به مجله‌ها و روزنامه‌های قدیمی آسیب بزند اما تاکنون موردی از مجله‌ها، نشریات و روزنامه‌های قدیمی به خاطر کمبود فضا از بین نرفته‌اند. اکنون ۲۰۰ جلد روزنامه و نشریه مربوط به سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ در بخش نشریات کتابخانه مجلس وجود دارند که نیازمند مرمت هستند اما به دلیل نبودن بودجه هنوز کار مرمت این نشریات آغاز نشده است.
واسپاری نشریات به کتابخانه مجلس اکنون چطور پیگیری می‌شود؟
بر اساس قانون واسپاری که از سال ۱۳۸۶ وضع شده همه روزنامهها و نشریات خصوصی و دولتی کشور موظف‌اند دو نسخه از روزنامه و نشریات منتشر شده خود را به کتابخانه مجلس ارسال کنند اما به دلیل محدودیت فضا از سال ۹۷ تاکنون، این واسپاری را خودخواسته محدود کردیم زیرا برای نگهداری روزنامه و نشریات در این بخش با محدودیت فضا روبهرو هستیم.
آیا محدود کردن واسپاری نشریات به آرشیو کتابخانه مجلس ضرر وارد نمی‌کند؟
در حالت کلی آسیبی به آرشیو کتابخانه مجلس وارد نمی‌کند؛ زیرا یا مشابه این منابع موجود است و به محققان و دانشجویان ارائه می‌شود یا اگر مشابه آن‌ها موجود نباشد، بخش نشریات کتابخانه مجلس با سایت‌هایی مانند «نورمگز»، «بانک اطلاعات نشریات کشور» و «موسسه اطلاع‌رسانی سایت تبیان» قرار‌داد دارد و فایل «پی‌دی‌اف» یا خلاصه شده این منابع را در اختیار مخاطبان و پژوهشگران قرار می‌دهد.
اکنون ۸۰۰۰ عنوان نشریه فارسی در کشور منتشر می‌شود که کتابخانه مجلس بیش از ۵۰۰ عنوان از این عناوین را دریافت می‌کند. البته این نکته را هم باید مد‌نظر قرار‌داد که به دلیل محدودیت فضا نمی‌توان همه نشریات کشور را بایگانی کرد. مثلا در کرمان ۵۷ عنوان نشریه روزنامه و هفته‌نامه منتشر می‌شود اما با توجه به محدودیت فضا و بودجه همه نشریه‌هایی که در یک استان منتشر می‌شود را نمی‌توان آرشیو کرد زیرا همه آن‌ها به کار نمی‌آیند.
البته علاوه بر محدودیت فضا، بحث کمبود بودجه را هم باید یادآور شد اما در کل به دلیل محدودیت فضا و کمبود بودجه، نشریه‌ها باید با مدیریت وارد آرشیو کتابخانه مجلس شوند. مثلا بخش نشریات خارجی کتابخانه مجلس از این موضوعات به شدت تاثیر پذیرفته است؛ به‌طوری که از سال ۲۰۱۲ تاکنون به دلیل مشکلات ارزی نتوانستیم نشریه لاتین جدیدی خریداری کنیم؛ هر چند که نشریات عربی خریداری شدند.
برای تامین کسری نشریات کتابخانه مجلس چه کردید؟
امسال لیست کسری نشریات کتابخانه مجلس را جمع آوری کردیم و فهرست این منابع را برای کتابخانه‌های دانشگاه تهران و کتابخانه ملی ارسال کردیم و تلاش کردیم در مبادله با کتابخانه‌های دیگر، بخشی از کمبود‌های بخش نشریات کتابخانه را تامین کنیم. حتی‌المقدور برای تامین کسری روزنامهها و نشریات؛ تلاش می‌کنیم، فایل دیجیتال نشریاتی که منابع فیزیکی آن‌ها را نداریم از طریق کتابخانه‌های دیگر تامین کنیم.
چه استانداردهایی برای حفظ نشریات دارید؟ اکنون این استانداردها در بخش نشریات کتابخانه مجلس چقدر رعایت‌می‌شوند؟
دمای لازم و مناسب برای نگهداری نشریات قدیمی ۲۰ درجه سانتیگراد است که ما از طریق دماسنج این دما را در بخش نشریات ثابت نگه‌می‌داریم. از نظر رعایت استانداردها باید گفت قبلا اسیدزدایی و آفت زدایی در دفعات بیشتری انجام می‌شد اما اکنون این فعالیت‌ها سالی یک‌بار انجام می‌شود. نکته دیگری که در بخش نشریات کتابخانه مجلس باید به آن توجه شود این است که سطح(روی) روزنامه‌های قدیمی، اکثرا از چرم بوده‌اند و از‌آن جا که چرم زود بو می‌گیرد و فضا را خراب می‌کند؛ کار مرمت، آسیب‌شناسی و آفت زدایی در روزنامه‌های قدیمی باید با سرعت بیشتری انجام شود تا این نشریات از بین نروند.
درباره نشریات منحصربه‌فرد کتابخانه مجلس توضیح دهید؟
از مجموعه‌های منحصربه‌فرد کتابخانه می‌توان به یک دوره نشریات دوره قاجار اشاره کرد که مربوط به سال ۱۲۶۷ هجری قمری است. مجموعه نشریات دوره قاجار، حوزه‌بندی خاصی نداشتند و درقالب ستون‌های سیاسی، ادبی، تاریخی و اجتماعی منتشر می‌شدند.
مجموعه منحصربه‌فرد دیگری که در بخش نشریات کتابخانه مجلس وجود دارد، مجموعه دهدهی است؛ نشریه‌ای که به سال‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۶ مربوط می‌شود و بیش از ۴۰۰ جلد است که موضوع آن‌ها ملی شدن صنعت نفت است؛ مجموعه‌ای که روزنامه‌هایی مانند «به سوی آینده»، «فریاد»، «شورش» در داخل خود دارد.
یکی دیگر از مجموعه‌های منحصربه‌فرد بخش نشریات کتابخانه مجلس، روزنامه «وقایع التفاقیه» است که به سال ۱۲۶۷ هجری قمری مربوط است و ۱۷۱ سال قدمت دارد. این روزنامه به همت «میرزا تقی‌خان امیرکبیر» منتشر شد. روزنامه‌های «دولت علیه ایران»، «چهره نما»، «حبل المتین»، «ثریا»، «صوراسرافیل» از دیگر روزنامه‌های منحصر به فرد کتابخانه مجلس است که تک نسخه‌ای هستند و در کتابخانه‌های دیگر یافت نمی‌شوند.
از نشریات شاخص دیگر کتابخانه مجلس می‌توان به روزنامه جنگل اشاره کرد که «میرزا حسین کسمایی» در ۱۹ شعبان سال ۱۳۳۵ آن را منتشر کرد و ۳۵ شماره از این مجموعه در کتابخانه مجلس موجود است.
روزنامه «شرف» در بین روزنامه‌هایی که از سال ۱۲۶۷ هجری قمری منتشر شده، از ارزنده‌ترین روزنامهها بوده زیرا این روزنامه در محافل هنری و ادبی بسیار مشهور بود و علاوه بر شرح حال رجال، مشهورترین نقاشان و خطاطان آثار هنری خود را در این روزنامه منتشر می‌کردند.
موسس و مدیر این روزنامه «محمد حسن اعتمادالسطنه» بود و اولین شماره این روزنامه در محرم ۱۳۰۰ منتشر شد. یکی دیگر از روزنامه‌های منحصر به فرد کتابخانه مجلس، روزنامه «روح‌القدس» است که یکی از مهم‌ترین روزنامه‌های دوره مشروطه بوده است. «شیخ احمد تربتی» این روزنامه را در سال‌های ۱۲۸۶ تا ۱۳۲۵ منتشر می‌کرد.
تهیه و گردآوری نشریات کتابخانه مجلس چگونه انجام می‌شود؟
در تهیه نشریات از روش‌های اهدا، مبادله، خرید و دریافت از نهادهای دولتی بهره می‌گیریم.اکنون برای دریافت نشریات روز با همه موسسه‌های کشور اشتراک داریم و از ابتدای امسال علاوه بر نسخه فیزیکی ،نسخه دیجیتالی نشریات را هم دریافت می‌کنیم. دلیل این امر، آسیب‌پذیربودن نسخه فیزیکی نشریات است زیرا استفاده مکرر مراجعه‌کننندگان از نسخه‌های کاغذی بعد از مدتی باعث آسیب دیدن آن‌ها می‌شود پس بهتر است در صورت از بین رفتن نسخه فیزیکی؛ فایل اسکن شده نشریات در دسترس باشد.
در روش خرید؛ با حضور در موسسات و دفاتر روزنامه، قرداد شش ماه تا یک‌ساله منعقد می‌شود و بخش فراهم‌آوری نشریات کتابخانه مجلس، مسئول بستن این قردادها است. دفاتر روزنامه و نشریات کشور بر اساس تعهد شش‌ماه تا یک‌ساله، نشریات را به صورت هفتگی، ماهیانه و سالیانه برای ما ارسال می‌کنند. همچنین دفاتر نشریات کشور در دانشگاه‌هایی مانند شریف، علامه، شهید بهشتی، تهران و مفید قم یک نسخه از مجله‌های علمی و پژوهشی که منتشر می‌کنند را برای ما ارسال می‌کنند.
براساس شرایط مالی دانشگاه‌ها، این مجلات به صورت اهدا یا از طریق پرداخت اشتراک سالیانه، به کتابخانه مجلس تحویل داده می‌شود. برخی نهادها مانند حوزه علمیه قم و سازمان تبلیغات اسلامی نشریات خود را از طریق پست برای ما ارسال می‌کنند.
از اهدا و مبادله نشریات با کتابخانه‌های دیگر برایمان بگویید؟
برای تهیه نشریات کتابخانه مجلس یک بخشی را وزارت فرهنگ‌و‌‌‌ارشاد اسلامی رایگان در اختیار ما قرار می‌دهد و بخش دیگری از نشریات روز از طریق خرید، اشتراک، اهدا و مبادله فراهم می‌شود. مثلا بخشی از نشریات خود را از طریق مبادله نشریات کاغذی یا تبادل نسخه دیجیتال آن با کتابخانه‌های ملی، آستان قدس، موسسه و موزه ملی ملک و دانشگاه تهران تمکیل می‌کنیم. همچنین بخشی از نشریات کتابخانه مانند «کیهان بچه‌ها»، «کیهان عربی»، «مجله زن روز» و «کیهان انگلیسی» از سوی موسسه کیهان به کتابخانه مجلس اهدا شده است.
بخش نشریات خارجی کتابخانه مجلس اکنون چه وضعیتی دارد؟
متاسفانه بخش نشریات لاتین کتابخانه مجلس از سال ۲۰۱۲ تاکنون به دلیل شرایط ارزی هنوز به‌روزرسانی نشده‌اند. البته در این سال‌ها نشریات عربی برای کتابخانه مجلس خریداری شده‌اند اما خرید نشریات انگلیسی زبان دلیل مشکلات ارزی متوقف شد.
بخش نشریات کتابخانه مجلس در چه دوره‌ای غنی‌تر است؟
کتابخانه مجلس آرشیو کاملی از نشریات ۳۰ سال اخیر را در خود جای داده است و محققان و پژوهشگران می‌توانند از سال ۱۳۷۰ تاکنون در هر حوزه‌ای که بخواهند از بخش نشریات کتابخانه مجلس استفاده کنند. مثلا در این سال‌ها مجلات تخصصی،علمی، پژوهش و سیاسی بخش نشریات کتابخانه مجلس، آرشیو کاملی دارد. دانشجویان و پژوهشگران می‌توانند در این‌سال‌ها از بخش‌های دینی و تاریخی کتابخانه مجلس که در قالب لوح مطبوعات دینی و تاریخی بارگذاری شده، استفاده کنند.
بخش نشریات کتابخانه مجلس اکنون با چه چالش‌هایی روبهرو است؟
مهم‌ترین چالش و مشکل در بخش نشریات کتابخانه مجلس، کمبود فضا و نداشتن بودجه برای مرمت نشریه‌های قدیمی است. مسلما بعد از انتقال به ساختمان جدید دیگر محددودیتی برای نگهداری از نشریه‌ها با هر عنوانی نخواهیم داشت اما در بخش مرمت نشریه‌های قدیمی بهتر است بودجه‌ای برای مرمت ۲۰۰ جلد نشریه قدیمی که مربوط به سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ است در نظر گرفته شود تا این آثار از بین‌نروند.
چه پیشنهادی برای غنی‌تر‌شدن بخش نشریات کتابخانه مجلس دارید؟
امیدواریم روند اسکن، دیجیتال‌سازی و بارگذاری مطبوعات بخش نشریات کتابخانه مجلس زودتر به اتمام برسد تا همه مخاطبان تخصصی کتابخانه در همه جای دنیا بتوانند از این منابع استفاده کنند.
همچنبن پیشنهاد می‌کنم برای همه مطبوعات موجود کتابخانه مجلس در موضوعات مختلف، یک لوح تهیه کنیم. لوح به مجموعه موضوعات مشابه روزنامهها و نشریات گوناگون اطلاق می‌شود که در قالب یک محور واحد گردآوری می‌شوند؛ مانند «لوح مطبوعات زنان» و «لوح مطبوعات دینی» که کتابخانه مجلس تمام مجلات و نشریات حوزه زنان یا دین را در لوح‌های جداگانه جمع‌آوری کرده و در اختیار مخاطبان و پژوهشگران قرار داده است. همچنین پیشنهاد می‌کنم یک نمایه یا فهرست موضوعی برای مطبوعات مهم و پرمخاطب آماده شود تا مخاطبان با لیست و عناوین مطبوعات مهم کشور در کتابخانه مجلس آشنا شوند.
راهکار دیگر من برای غنی‌تر شدن بخش نشریات کتابخانه مجلس در صورت افزایش فضا، این است که از نشریات مهم، نسخه‌های متعدد فیزیکی تهیه شود زیرا نسخه‌های فیزیکی بیشتر با محققان ارتباط برقرار می‌کند. متاسفانه اکنون با توجه به محدودیت فضا امکان سرویس فیزیکی برای منابعی که اسکن شدند، وجود ندارد.
