یاز اکو؛ وحید شیخ‌بگلو – ارزش لیر در دو ماه اخیر حدود ۶۰ درصد از ارزش خود را از دست داده است. دولت ترکیه با توجه به استراتژی اعلامی خود، سعی خواهد کرد ارزش لیر را در میزانی کمتر از ارزش واقعی خود نگاه دارد. بنا به گفته‌ی مسئولان دولتی ترکیه، این اقدام به جهت چشم‌انداز کلان اقتصاد ترکیه در افزایش صادرات و کاهش واردات و تشویق و کمک به بخش تولید و اشتغال صورت می‌گیرد. با توجه به این که کشور ترکیه، سومین شریک تجاری ایران محسوب می‌شود، هر نوع تغییری در شاخص‌های کلان اقتصادی دو طرف تاثیرات بسزایی را در اقتصاد دو کشور خواهد گذاشت. در این یادداشت سعی می‌شود چند نمونه از فرصت‌ها و تهدیدهایی که کاهش ارزش لیر و استراتژی تازه‌ی توسعه‌ی ترکیه بر اقتصاد ایران می‌تواند بر جا بگذارد را مورد بررسی قرار دهیم.
مهمترین موردی که می‌توان در این زمینه به آن اشاره کرد، افزایش مزیت‌های قیمتی کالاهای ترکیه است؛ با کاهش ارزش لیر، قیمت تمام شده‌ی کالاهای تولیدی در این کشور کاهش می‌یابد؛ لذا قدرت رقابتی کالاهای ترکیه به نسبت کالاهای دیگر کشورها افزایش پیدا می‌کند. به طور مثال در بازار پوشاک ایران که بخش اعظم سهم آن را کالاهای ترکیه‌ای و چینی اشغال کرده است، پیش‌بینی می‌شود با اتفاقات اخیر در ارزش لیر و سیاست‌های صادرات‌محور، ترکیه سهم بیشتری از این بازار را کسب کند و تولیدکنندگان چینی و ایرانی را با چالش‌های فراوانی روبرو سازد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که ایران در سال‌های اخیر بیشتر اقلامی همچون پوشاک، ماشین‌آلات، قطعات خودرو، مبلمان و لوازم خانگی و محصولات باغی را از ترکیه وارد کرده است. لذا می‌توان نتیجه گرفت که در سال جدید میلادی در درجه‌ی اول، ترکیه در این اقلام نقش پررنگتری را در بازار ایران ایفاء کند و حتی در درجه‌ی بعدی، نفوذ کالاهای ترک که قبلاً سهمی آنچنانی در بازار ایران نداشته، بیشتر شود. و این خبری بد برای تولیدکننده‌ی ایرانی محسوب می‌شود. تولیدکننده‌ی ایرانی از این به بعد در کنار کالاهای ارزان چینی و آسیایی مجبور خواهد شد با کالاهای ارزان ترکیه‌ای نیز وارد رقابت شود. البته از طرفی دیگر این تغییرات، خبری خوب برای مصرف‌کنندگان ایرانی خواهد بود که می‌توانند با قیمت‌های پائین‌تری کالاهای ترکیه‌ای را خریداری کنند.
تهدید صادرات و تولید کالای ایرانی
در بخش صادرات، می‌توان با همان دلایل این نتیجه را گرفت که کار صادرکنندگان و تولیدکنندگان ایران در بازارهای کشورهای منطقه نیز سخت‌تر خواهد شد. با توجه به ارقام کالاهای صادراتی می‌توان مشاهده کرد که بدون در نظر گرفتن صادرات نفت و گاز و فراورده‌های نفتی، ایران با توجه به مزیت‌های جغرافیائی، بیشتر صادرات غیرنفتی خود را به کشورهای منطقه از جمله عراق، افغانستان، آذربایجان و روسیه ارسال می‌کند. کالاهای ترکیه نیز همان مزیت جغرافیایی را دارا هستند و با کاهش نسبی کالاهای خود سهم بیشتری را در این بازارها کسب خواهند کرد. در صادرات خدمات فنی- مهندسی نیز رقابت شرکت‌های ایرانی با شرکت‌های ترکیه‌ای در سال جدید سخت‌تر خواهد شد. لذا با توضیحاتی که داده شد می‌توان اینطور نتیجه گرفت که کاهش ارزش لیر و سیاست‌های جدید دولت ترکیه، صادرات و تولید ایران را مستقیماً تهدید می‌کند و اثرات سوئی بر تولید ایرانی خواهد داشت.
یکی از اثرات جنبی تحولات اقتصادی را می‌توان در بازار ارز ایران مشاهده کنیم. در مقطعی که ورود ارز حاصل از صادرات غیرنفتی برای کشور ایران به امر حیاتی و تاثیرگذار تبدیل شده است. هر نوع تهدیدی بر صادرات، مستقیماً به ارزآوری تولید کشور صدمه می‌زند و این خود را در بازار ارز کشور می‌تواند نشان دهد. هر چند میزان این تاثیرگذاری بر بازار ارز مشخص نیست اما در هر صورت و با هر محاسبه‌ای، این امر می‌تواند نقشی در افزایش قیمت ارز در ماه‌های آتی در ایران داشته باشد.
افزایش سفر به ترکیه و خرید کالای ترک
از سوئی دیگر با کاهش ارزش لیر، مسافرت به ترکیه ارزان‌تر تمام خواهد شد لذا اشتیاق و تمایل به مسافرت به ترکیه زیادتر خواهد شد. تاثیر این امر خود را در درجه‌ی اول در بخش بازار ارز کشور نشان می‌دهد و در درجه‌ی دوم در تولیدات داخلی؛ بدین صورت که در وهله‌ی اول تقاضا برای لیر افزایش پیدا خواهد کرد و این خبر خوشی برای بازار ارز ایران نخواهد بود و در وهله‌ی دوم با توجه به اینکه بخش مهمی از مسافرت‌ها به ترکیه با نیت و محوریت خرید ارزان کالاهای ترکیه‌ای است، این خود می‌تواند به بخش تولید داخلی ضربه وارد کند و واردات تولیدات ترکیه‌ای را بیشتر کند.
افزایش مهاجرت ایرانیان به ترکیه
در کنار مسافرت‌ها، مورد دیگری که کمتر به آن توجه شده است، مهاجرت است. در سال‌های اخیر شهروندان بیشتری از ایران به دلایل تحصیلی و کاری، ترکیه را برای زندگی خود انتخاب کردند. بررسی‌های جدید در این زمینه مشخص می‌کند که ایرانیان، کشور ترکیه را به عنوان دومین کشور برای ادامه تحصیلات خود انتخاب می‌کنند و این تمایل در سال‌های اخیر شدت بیشتری به خود گرفته است. کاهش ارز لیر و تقویت ارزش ریال در مقابل آن، خبر خوشی برای ایرانیان محسوب می‌شود چرا که توانایی ایرانیان برای سکونت و تحصیل در ترکیه افزایش پیدا خواهد کرد. لذا می‌توان پیش‌بینی کرد که تعداد دانشجویان و شهروندان ایرانی بیشتری در سال جدید، ترکیه را برای زندگی انتخاب کنند. ایرانیان ترکیه، سومین جمعیت ایرانی در خارج از کشور را تشکیل می‌دهند و با تحولات اخیر حجم بیشتری از سرمایه‌ی داخلی همراه با کوچ و مهاجرت ایرانیان از کشور خارج خواهد شد. تعداد خانه‌های خریداری شده توسط ایرانیان که در سال‌های اخیر همیشه بیشترین در بین اتباع خارجی ساکن در ترکیه بوده، قسمت ظاهری و بارز این روند مهاجرتی محسوب می‌شود. تاسیس شرکت‌ها و سرمایه‌گذاری‌های ایرانیان در ترکیه و یا انتقال کسب و کارهای داخلی به ترکیه نیز قسمت پنهان این انتقال سرمایه‌ی اقتصادی و انسانی است که بار مالی- پولی موثری را بر اقتصاد ایران وارد می‌کند.
با توضیحاتی که داده شد این نتیجه‌گیری کلی را می‌توانیم داشته باشیم که تحولات اخیر ترکیه، هر چند به نفع مصرف‌کننده‌ی ایرانی بخصوص مصرف‌کننده‌ی طبقه‌ی متوسط شهری ایران خواهد بود اما هم به ضرر تولیدکننده و صادرکننده ایرانی خواهد بود و هم در میان‌مدت و بلندمدت به زیان کلیت اقتصاد ایران از جمله تولید و اشتغال خواهد بود.
