به گزارش پایگاه خبری یاز اکو، یکی از نقشه‌های تاریخی و پرمحتوای تبریز که هم اکنون در مرکز اسناد ملی شمال غرب کشور در تبریز نگهداری میشود، نقشهی دارالسلطنه تبریز است. این نقشه در سال ۱۸۸۰ میلادی توسط محمدرضا میرزا مهندس و محمدجعفر قراجه‌داغی که از نقشه‌نگاری‌های برجسته‌ی تبریز بودند ترسیم شده است. نقشه دارای یک شناسنامه در حاشیه‌ی سمت راست بالا و فهرستی از اماکن و موقعیت‌های درج شده در حاشیه‌ی سمت چپ پایین و همچنین توضیحاتی در حاشیه‌ی سمت راست پایین است. شهر به تفکیک محله‌ها نمایش یافته و معابر و باغ‌ها و ساختمان‌های مهم در آن به‌خوبی مشخص شده‌اند. هر محله با رنگی در شناسنامه‌ی گوشه‌ی سمت راست بالا متمایز شده است. در همان جا نشانه‌های قراردادی برای اماکن مختلف مشخص شده است.
یکی از اماکنی به تفکیک محلات در گوشه‌ی سمت چپ پایین محلات آمده است، کاروانسراهای تبریز است. در آن زمان کاروانسراها جزو مهمترین بناهای شهر بوده‌اند. چرا که تنها وسیله‌ی رفت و آمد، پای پیاده یا استفاده از چهارپا بوده، منازلی در مسیر راه‌های ارتباطی قرار داشت که مسیرهای طولانی و صعب‌العبور را هموار می‌کرد و به منزله‌ی پل ارتباطی با منزل دیگر تا رسیدن به نقطه‌ی هدف یا مقصد نهایی بود. هر قدر این کاروانسراها پرترددتر بودند، امکانات بیشتر و بهتری نسبت به کاروانسرای مشابه با تردد کمتر مسافران داشتند. در آن ایام، بهترین راه مسافرت و حمل کالا و انتقال از نقطه‌ای به نقطه‌ی دیگر همراهی با کاروانیان بود؛ چون علاوه بر برخورداری از حس همکاری گروهی و دوستی با هر طایفه و هر سن وسال، تجدید قوای مسافران در کاروانسراهای بین راهی پر از خطر و تبادل تجربه و نقل قول‌ها بود.
به شهادت نقشهی فوق‌الذکر، تبریز دارای کاروانسراهای متعددی بوده به طوریکه در محله‌ی دوه‌چی (به قول نقشه، شتربان) نام ۲۱ کاروانسرا،؛ در محله‌ی چهارمنار نام ۲۲ کاروانسرا، در محله‌ی نوبر۱۳ کاروانسرا، در ویجویه و سنجران هرکدام یک کاروانسرا و ۸ کاروانسرا در امیرخیز قید شده است. یعنی تعداد ۶۶ کاروانسرای مهم در نقشه آمده است. اما آیا اینها همه‌ی کاروانسراهای تبریز بوده است؟ بعید به نظر می‌رسد؛ چرا که نام‌هایی در دیگر منابع همان دوران آمده است که در نقشهی مذکور ثبت نشده است. همچنین بخش مهمی از کاروانسراها در خارج از شهر و در چند فرسخی شهرها بوده‌اند، البته با نادیده گرفتن اینها باید گفت که عدد ۶۶ با توجه به عدم امکانات حمل و نقل و راه‌های مناسب و عدم وجود مفهومی به نام سفر برای تفریح و تخمین جمعیت آن دوران که قطعا چیزی کمتر از ۱۰ درصد جمعیت امروزی بوده است، برای آن زمان رقم قابل ملاحظه‌ای است و امروزه با وجود داشتن تمام محدودیت‌های آن دوران، آمار هتل و هتل آپارتمان‌های تبریز به ۴۰ واحد می‌رسد گرچه این قیاس با توجه به مولفه‌های مختلف منطقی به نظر نمی‌رسد اما در هر حال بیانگر سلب اهمیت این شهر تاریخی در روزگار کنونی است.
چرا که در آن دوران تجار و سایر افراد اهل سفر با تمام مشقات خود را به این شهر می‌رسانده‌اند و رونق آمد و شد در این شهر به‌حدی بوده که بیش از ۶۰کاروانسرا در شهر تبریز فعال بوده است. امروزه از آن رونق اقتصادی و اهمیت دارالسلطنه تبریز تنها خاطره‌ای مانده است و حتی از آن بناهای تاریخی مهم چیزی نمانده است که به هویت تاریخی شهر اعتباری ببخشد و همچون بسیاری از بناهای دیگر از بین رفته است اما میتوان با شناسایی محل این کاروانسراها و بازسازی بناهایی با معماری آن دوران و ایجاد کاربریهای جدید، قدمهای مهمی در احیای هویت تاریخی شهر برداشت که بیشک در جذب گردشگر و رونق صنعت توریسم نیز بیتاثیر نخواهد بود.
یادداشت: نوید محمدی
این نوشته از کشف مهمی پرده برمیدارد،
تدقیق روی نقشه‌ای قدیمی از تبریز و شمارش کاروانسراهای داخل محلات اطراف بازار و مقایسه آن با تعداد هتلهای کنونی این شهر .
در حالیکه با گذشت بیش از یک و نیم قرن اکنون هزاران مسافر می‌توانند از طریق جاده، اتوبان، فرودگاه و قطار به راحتی به تبریز بیایند، و اکنون صنعت توریسم یکی از منابع اصلی درآمد و اشتغال محسوب میشود. اما گردانندگان مملکت چنان طلسمی به پای تبریز و آذربایجان بسته‌اند که این منطقه در طول صد سال گذشته همواره مهاجرفرست‌ترین منطقه ایران بوده است.
وقتی شرایط به لطف مسئولین خدوم ! چنان شده که اهالی خود شهر به فکر ترک آن هستند ، چگونه میتوان‌انتظار داشت از دیگر شهرها و کشورها به آن شهر آمده در آنجا اقامت (موقت یا حتی دایمی) گزینند..
آن زمان بخش اعظم مال التجاره کشور توسط تجار آذربایجانی تامین میشد، اما به‌جای تجارت رسمی توسط تجار معتبر، اما باید اعتراف کرد که این مهم اکنون به گروهی قاچاقچی و کولبر و چترباز و چمدانکش و گردانندگان مرکزنشین بنادر غیرقانونی محول شده است.