یاز اکو – محمد فرج پور باسمنجی – در حال حاضر بیش از یکصد شبکه و کانال رادیویی و تلویزیونی با ارتزاق از بودجه ی عمومی در کشور برنامه پخش میکنند.سابقه‌ی اولین رادیو در ایران به آخرین سال حکومت پهلوی دوم به سال ۱۳۱۹ هجری شمسی و اولین کانال تلویزیونی نیز به سال ۱۳۳۷ ه.ش به امتیازی یک یهودی بر می‌گردد و هم اکنون تولیدات برخی از این شبکه ها از فرهنگ اقوام و زبان های محلی بهره گرفته می‌شود که تمام استان ها دارای شبکه های استانی مستقل تلویزیونی و مستقل رادیویی هستند.
در ایران ملت های مختلف با زبان و فرهنگ و گویش های متنوع زندگی میکنند و این یکی از مواهب و نعمت بزرگ پروردگار عالمیان است که در کتاب گران سنگ قران مجید مختلف لهجه و مختلف شکل بودن از نشانه های افرینش است. کارشناسان علوم ارتباطات می‌گویند بخشی از تولیدات رسانه ای در ایران با استفاده ازفرهنگ و ادبیات غنی اقوام و اقلیم های مختلف این سرزمین پهناور می تواند علاوه بر افزایش مخاطبان به وحدت و همگرایی و انسجام ملی منجر شود. در بین ملیت های ایران ، جمعیت، تاریخ و حکمرانی دو قوم بزرگ فارس و ترک برجسته بوده و اینها بیشتر از ۷۵درصد جمعیت ایران را تشکیل می‌دهند و علاوه بر آن اشتراک مذهب شیعه ی اثنا عشری که از مسجد جامع تبریز در پانصد سال پیش از سوی شاه اسماعیل صفوی در ایران رسمیت یافته است بر حاکمیت این دو قوم در ایران استحکام زیادی بخشیده و معمولا زبان اول ایران قرن ها زبان ترکی بوده و هم اکنون دو زبان فارسی و ترکی پر متکلم است و همبستگی این دو قوم علاوه بر اینکه به مشروعیت اجتماعی،فرهنگی و مذهبی ایران مبدل شده ، هم اکنون نیز بیشترین حکمرانان سیاسی ، اقتصادی ،فرهنگی و اجتماعی کشور در دست بزرگان این دو قوم است. البته در طول تاریخ تمام اقوام ایرانی از جمله عرب ،بلوچ ،لر ، کرد ،گیلک ، ترکمن و… در انسجام و یکپارچگی سرزمین جغرافیایی ایران بزرگ نقش داشته و در دوران های سخت این سرزمین ، همه‌ی فرزندان این قومیت ها در حفظ تمامیت ارضی کشور جلودار و سهام دار بوده اند. متاسفانه در سال ۱۳۰۵ ه.ش با آغاز حکمرانی پهلوی اول سیاست یکسان سازی فرهنگی و زبانی آغاز شد و تمامی زبان ها و اقوام به غیر از زبان فارسی کنارزده شدند و این سیاست تا سال ۵۷ و پیروزی انقلاب ادامه داشت که با شکل گیری انقلاب اسلامی، شاهد آزادی نسبی زبانهای گفتاری و نوشتاری اقوام بودیم که با تدوین قانون اساسی و گنجاندن اصل مترقی ۱۵ ، حقوق فرهنگی، گفتاری و نوشتاری تمامی قومیت ها به رسمیت شناخته شد که این دستاورد انقلاب قابل تحسین است .اما در اجرای آن تاکنون قدمهای لازم و کافی برداشته نشده و فعالان فرهنگی و رسانه ای و روشنفکران و دوستداران فرهنگ های قومی و بومی امیدوارند این اصل قانون اساسی به مرحله‌ی اجرا درآید .اینکه در کشور های کثیرالمله داشتن یک زبان مشترک رسمی ضروریت دارد سخنی نیست و زبان رسمی سرزمین ما زبان فارسی است که مورد احترام همه‌ی مردم ایران بوده ولی در کنار آن باید زبان ها و گویش های متنوع و زیبای سرزمین ما نیز مورد توجه قرار گیرد. این نوع مباحث بسیار گسترده بوده و نیاز به ورود محققان و پژوهشگران دارد ولی در این نوشتار نویسنده به عنوان معلم علوم ارتباطات و کارشناس رسمی دادگستری در حوزه رسانه ها به دنبال این مطلب است که تولید و پخش برنامه های رادیویی و تلویزیونی با استفاده از زبان رسمی و زبان های قومی و ایجاد تناسب در بین آنها می‌تواند به گفتگو ،هم اندیشی ، همدلی و هم زبانی منجر شود و به همگرایی و وحدت کمک شایانی نماید.
نتایج یک تحقیق در رشته ی مدیریت رسانه دانشگاه تهران نشان می دهد باز نمایی مطلوب از اقوام ایرانی در شبکه های استانی و ملی می‌تواند علاوه بر معرفی فرهنگ و ادبیات و الگوهای قومی به اتاق فکری برای نظارت و مطالبه گری از نهاد های حاکمیتی ، دولتی و خصوصی بدل شود. همچنین نتایج یک تحقیق علمی و پژوهی در بخش مطالعات فرهنگ و ارتباطات نشان داد که تاثیر استفاده از رسانه های جمعی و اجتماعی بر هم گرایی بین قومی در ایران بسیار قابل توجه بوده است. نتیجه ی این تحقیق روشن می‌کند بررسی میزان تأثیر استفاده رسانه های جمعی و اجتماعی بر همگرایی اقوام ایرانی بسیار چشمگیر است. روش تحقیق این پژوهش از نوع پیمایشی و حجم نمونه آماری، ۱۲۰۰ نفر بالای ۱۷ سال از اقوام ساکن ایران بوده و نمونه گیری نیز براساس ترکیبی از روش های احتمالی طبقه ای و خوشه ای چندمرحله ای انجام شده است. براساس یافته ها، میانگین همگرایی اقوام بین نمونه موردنظر برابر با ۴۷/۶۲درصد بوده و به ترتیب افراد قوم بلوچ، کرد، لر، فارس، ترکی آذری و عرب بیشترین تا کمترین میزان گرایش هم گرایی بین قومی را داشته اند که این پژوهش های دانشگاهی می‌تواند چراغ راهنمای تهیه کنندگان و برنامه سازان و به طور کلی مدیران ارشد شبکه های رادیویی و تلویزیونی قرار گیرد.همچنین استفاده از شبکه های ماهواره ای قومی و تلویزیون های خارجی، بیشترین تأثیر منفی را بر همگرایی اقوام داشته و پس از آن، شبکه های ماهواره ای فارسی زبان در مسیر افزایش واگرایی، نقش ایفا کرده اند. شبکه های سراسری صداوسیما و مطبوعات، نقش ایجابی در همگرایی اقوام داشته اما نقش اینترنت معنادار نیست. استفاده از رسانه های اجتماعی وب محور، بیش از شبکه های اجتماعی بر بستر تلفن همراه هوشمند، باعث افزایش همگرایی اقوام ایرانی شده است .
از سوی دیگر برخی از برنامه های پر بیننده شبکه های سراسری که با برنامه های رقابتی و تهییج کننده موجب جلب توجه همه ی اقوام می‌شود و مشتاقانه نسل جوان سعی میکنند ابتکارات و خلاقیت های فردی و اجتماعی خود را به گستره عمومی بکشانند و در این زمینه باید عدالت لازم و فرصت و مجال مناسب داشته باشند و سانسور کردن برنامه های آماده شده به دلایل واهی و خوشایند نبودن برخی از مدیران به هیچ وجه قابل قبول نبوده و قیچی کردن آنها از سوی تهیه کننده و کارگردان می‌تواند به تنفر قومی از رسانه ی ملی منجر شود و سیاست گریز از مرکز را تقویت کند و پیچ رادیو تلویزیون های کشور های هم زبان همسایه بیشتر باز شود که اخیرا در برنامه ی عصر جدید شاهد حذف رقص آذربایجانی از آیتم پخش به صورت ناشیانه بودیم که اعتراض عمومی را در مناطق ترک نشین به دنبال داشت و حتی به فکر تحریم این برنامه در برخی از خانواده ها کشیده شد.
در نشست بهمن ماه سال گذشته در سازمان صداوسیما که به منظور بررسی نسبت زبان فارسی با زبان مادری برای بهره مندی زبان رسمی از بافت فرهنگی اقوام ایرانی در تهران برگزار شد،اساتید و زبان شناسان دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه صداوسیما و پژوهشکده مردم شناسی و پژوهشگاه فرهنگ و هنر و ارتباطات که همگی براین مقوله تاکید داشتند که زبان های مادری ایران سرمایه ملی هستند و حتی در کتیبه های باستانی ایران می‌توان استفاده از چند زبان را به طور همزمان مشاهده کرد و چندزبانگی واقعیت بیشتر کشورهای جهان است و زبانهای مادری رایجِ هر کشور، در کنار زبان ملی، سرمایه ملی آن کشورند؛ سرمایه‌هایی که می‌بایست در رشد، اعتلاء، حفظ و پاسداری آنها کوشید و از همه مهم تر تاکیدات خانم (دکتر فاطمه عظیمی فرد) زبان شناس و مدیر گروه زبان و رسانه‌ی مرکز تحقیقات سازمان صداوسیما بود که چندزبانگی را ویژگی برجسته‌ی کشورمان دانست و تاکید داشت که تضادی میان زبان فارسی به عنوان زبان رسمی و زبان های محلی و قومی ایران نباید قائل شد و نظرسنجی های صداوسیما رضایت بالایی از استفاده و کاربرد زبان های اقوام ایرانی در این شبکه ها در بین مخاطبان استانی وجود دارد.
دکتر حسن زاده عضو هیئت علمی پژوهشکده مردم شناسی برای تقویت زبانهای رایج در ایران و همچنین زبان فارسی به نتایج پژوهش های صورت گرفته اشاره کرد و موارد ذیل را مطرح کرد:
۱. افزایش جایگاه نمادین و سرمایه اجتماعی و فرهنگی زبانهای اقوام ایرانی
۲. ایجاد جوایز ادبی برای آثار برجسته زبانهای اقوام ایرانی که نماینده نگاهی عمیق به میراث فرهنگی و زبانی و مبشر وحدت و صلح باشند.
۳. ثبت اسناد زبان اقوام ایرانی در میراث مکتوب ایران از سوی یونسکو
۴. اصلاح بازنمایی زبان اقوام ایرانی در سینما و تغییر استریوتایپ لهجه داشتن
۴. بهبود جایگاه زبان اقوام ایرانی در شبکه‌های استانی
۵. توجه به شاعران اقوام ایرانی و تجلیل از آنها در تقویم رسمی کشور
۶. بازنمایی چهره‌های شاخص اقوام ایرانی در فضای عمومی؛ مثلاً در بزرگراه کردستان در تهران می‌توان تندیس «مولوی کُرد» را قرار داد یا در خیابان رشت تندیس «شرفشاه گیلانی» را.
۷. آشنایی کودکان با میراث روایی ایران از طریق قصه‌گویی به زبانهای ایرانی.
۸. تقویت علوم میراثی در حوزه عمومی و جایگاه آن در اقتصاد پژوهش کشور.
۹. شرح اهمیت و مزیت‌های چندزبانگی و تغییر استریوتایپ داشتن لهجه…
نویسنده این یاداشت درگفتگوی حضوری با جناب حمید شاه ابادی معاون سیمای صدا و سیما در زیبا کنار که بزرگوارانه به پیشنهاد هایم
گوش فرا دادند و بیان کردم که تبریز و اذربایجان و نقش بی بدیل انها در ادوار مختلف تاریخ و مرکزیت جمعیت ترکان ایران و توضیحات مکتوب
که ارایه کردم نیاز به توجه بیشتر به داشته های فرهنگی و هنری انها در تمامی شبکه های سراسری تلویزیونی است.و کاش تهیه کنندگان و کار گردانان و برنامه سازان سازمان صدا و سیما دوره هایی در شناخت بیشتر اقوام ایرانی با مدرسی اساتید تاریخ و جغرافیا دانشگاهی داشته باشند تا موقعیت و حساسیت و غنای فرهنگی/ادبی /وهنری اقلیم ها و مناطق سرزمین پهناورمان را بیشتر داشته باشند و با پرداخت ماهرانه و واقع بینانه ، زوایای درخشان تاریخی و زیباییهای هنری و ادبی ایران بزرگ را با زبان هنر و تصویر به نسل جوان بازگو نمایند و با جذب مخاطبان بیشتر و تاثیر گذاری و اثر بخشی
نگاه عمومی به شبکه های داخلی را تقویت کنند
و بر وحدت و همگرایی مردم ایران بیافزایند.
