یاز اکو؛ نوید محمدی نسب‌آباد – روزگاری مارکوپولو در خاطرات خود نوشته است:
«تبریز شهر بزرگ به غایت زیبا و با ابهت است که در میان ارمنستان و ایران و ایالتی به نام عراق واقع شده که نزدیک به بغداد یا در سر راه آن است،… از شهرهایی که تاکنون دیده‌ام تبریز از همه زیباتر و ثروتمندتر است. در این منطقه شهرها و دشت‌های فراوانی وجود دارد، اما تبریز از سایر شهرها به مراتب پرنفوذتر و معتبرتر است.»
مارکوپولو از شهری سخن می‌گوید که در دوران قازان (غازان) خان، پایتخت قلمرویی از آسیای میانه تا نیل بوده است.
در دوران صفوی شهر تبریز پنجمین شهر بزرگ جهان بود و از لحاظ سیاسی، اقتصادی و فرهنگی نقش تعیین‌کننده‌ای در جهان داشت. این روند همواره و در طول تاریخ تداوم داشته است.
در دوران قاجار، تبریز همچنان مهمترین شهر سیاسی و اقتصادی ایران بوده است، گرچه در همین دوران جمعیت تهران به یکباره افزایش یافت و از تبریز سبقت گرفت ولی کماکان سکونت و تربیت ولیعهد در شهر تبریز بوده است.
اما این اهمیت و عظمت بعد از آغاز پهلوی از طرف حاکمیت شروع به تضعیف گردید و نهایتا در اوایل دهه‌ی چهل شهر تبریز از رتبه‌ی دوم جمعیتی به شهر سوم تنزل یافت.
در سرشماری سال ۴۵ نوبت مشهد بود که جایگاه تبریز را تصاحب کند و شهر تبریز چهارمین شهر پرجمعیت کشور شد.
در دهه‌ی ۸۰ شهر کرجی که از سرریز پایتخت تشکیل یافته بود و روزگاری در حد رقابت با باسمنج تبریز بود حالا در جایگاه تبریز نشست تا تبریز با یک پله سقوط دیگر پنجمین شهر ایران شود و نهایتا سرشماری ۹۵ حاکی از ششم شدن تبریز داشت و غالب این سرشماری شیراز بود. گرچه در سال ۹۸ ادغام روستاهای تبریز باعث شد تبریز به رتبه‌ی پنجم هدایت شود اما با تداوم سیاست‌های کلانی که تبریز را از اهمیت سیاسی، اقتصادی و فرهنگی خلع کرده‌اند، روند نزولی تبریز ادامه خواهد یافت. تبریزی که نه تنها جذابیت جذب مهاجر را ندارد خود شهری مهاجرفرست شده است. طبق آخرین آمار منتشره در نیمه‌ی اول دهه‌ی نود بیش از ۷۲۰۰۰ نفر از شهر تبریز مهاجرت کرده‌اند و حتی برایند مهاجرپذیری و مهاجرفرستی منفی بوده است. بدین معنی که علی رغم این که تبریز مرکز استان و از لحاظ سیاسی و اقتصادی مرکز شمال غرب است، افرادی که ترجیح داده‌اند از این شهر مهاجرت کنند، بیشتر از افرادی است که حاضرند به این شهر مهاجرت کنند.
تبریز تنها کلانشهر کشور با متوسط رشد جمعیتی سالانه زیر یک درصد
تبریز در بین کلانشهرها تنها شهری است که متوسط رشد جمعیتی سالانه زیر یک درصد داشته است و از طرفی چند شهر بالای یک میلیون نفر که رشد جمعیتیشان بیش از دو برابر تبریز است، احتمال اینکه در سرشماری‌های آتی جایگاه تبریز به رتبه‌های پایین تر نیز نزول کند وجود دارد .
بی‌شک جمعیت، مولفه‌ی مهمی در اهمیت یک شهر است ولی برای مهم بودن یک شهر تنها جمعیت بالایی داشتن کافی نیست .
مولفه هایی چون قدرت علمی، اقتصادی و سیاسی می‌تواند اهمیت یک شهر را نشان دهد که متاسفانه همین روند نزولی که در رتبه‌ی جمعیتی تبریز وجود دارد در این موارد نیز مشهود است.
به عنوان مثال تبریز که میزبان ۱۱ کنسولگری بوده است، امروزه تنها دو کشور آذربایجان و ترکیه در این شهر کنسولگری فعال دارند، که در این کنسولگری‌ها به امور روتین شهروندان پرداخته می‌شود.
