روند فزاینده مهاجرت نخبگان فناوری اطلاعات از ایران

به گزارش پایگاه خبری یاز اکو، وبگاه ” موسسه خاورمیانه” با اشاره به این موضوع می نویسد:

سال‌هاست که نخبگان تحصیل‌کرده ایران به‌طور فزاینده‌ای کشور را ترک می‌کنند. از پزشکان گرفته تا دانشمندان و محققان و مهندسان،به دلایل مختلف عمدتا به کشورهای غربی مهاجرت می کنند، اما از مهمترین دلایلی که آنها برمی شمارند می توان به شرایط بد اقتصادی و فقدان آزادی های سیاسی و اجتماعی اشاره کرد.

بر اساس این گزارش: در حالی که تخمین ها در مورد تعداد واقعی ایرانیانی که کشور را ترک کرده اند متفاوت است، محققان اتفاق نظر دارند که ابعاد کلی این موج مهاجرت (طی سال های گذشته) بی سابقه بوده است.

بر اساس گزارش ۲۰۲۱ “چشم انداز مهاجرت ایران” که توسط موسسه تحقیقاتی رصدخانه مهاجرت ایران تهیه شده است، تعداد مهاجران ایرانی طی سه دهه گذشته بیش از دو برابر شده است و از مجموع حدود ۸۰۰ هزار نفر در سال ۱۹۹۰ به ۱٫۸ میلیون نفر در سال ۲۰۲۰ رسیده است.

مهاجرت تعداد فزاینده‌ای از افراد غالبا ماهر و جوان به خارج از کشور، آشکارا به طرق مختلف کشور را تحت تاثیر قرار می‌دهد و بخش “فناوری اطلاعات” ایران به دلیل خروج روبه‌رشد کارشناسانش در سال‌های اخیر، از جمله بخش‌هایی است که بیشترین آسیب را دیده است.

به لطف گسترش نسبتا سریع زیرساخت‌های مخابراتی و افزایش دسترسی به اینترنت – ایران هم اکنون دارای نزدیک به ۱۰۷ میلیون مشترک اینترنت با ضریب نفوذ بیش از ۱۲۷ درصد است وطی دهه گذشته سهم اقتصاد دیجیتال در تولید ناخالص داخلی ایران از رقم ۲٫۶ درصد به ۶٫۸۷ درصد افزایش یافته است.

بر اساس داده‌های رسمی – دولتی منتشر شده توسط مرکز آمار ایران، ارزش اقتصاد دیجیتال ملی در سال ۱۴۰۰ ایران (۲۳ مارس ۲۰۲۰ تا ۲۲ مارس ۲۰۲۱) حدود ۴۵ میلیارد دلار بوده است. هدف دولت ایران افزایش سهم اقتصاد دیجیتال به ۱۰ درصد از تولید ناخالص داخلی در سه سال آینده است، اما با توجه به افزایش روند رو به رشد مهاجرت کارشناسان ایرانی فناوری اطلاعات، بسیاری در مورد چالش‌های فزاینده برای دستیابی به این هدف هشدار داده‌اند.

“خشکسالی” متخصصان فناوری اطلاعات

بر اساس گزارش فوق الذکر “چشم انداز مهاجرت ایران”، ۵۰ درصد از دست اندرکاران جامعه استارتاپی ایران، به همراه ۴۴ درصد از دانشجویان و فارغ التحصیلان دانشگاه، قصد مهاجرت دارند. این گزارش می افزاید که ۵۵ درصد از افراد فعال در جامعه استارت آپی معتقدند که پس از خروج از کشور قطعا برنخواهند گشت. در حالی که اطلاعات روشنی در مورد تعداد کارشناسان فناوری اطلاعات که ایران را ترک کرده‌اند وجود ندارد، روند رو به رشد مهاجرت، مقامات و کسب‌وکارها، از جمله استارت‌آپ‌های فناوری را به لرزه درآورده است.

“عادل طالبی” دبیر انجمن کسب و کار اینترنتی، ماه گذشته به نقل از رسانه های داخلی ایران گفته بود که کشور به دلیل مهاجرت با کمبود افراد بسیار ماهر مواجه است.

این امر نه تنها بر حوزه امنیت سایبری بلکه تمامی حوزه های فناوری اطلاعات از جمله توسعه، مهندسی نرم افزار و برنامه نویسی را تحت تاثیر قرار داده است. در بهمن ماه، “حمید به نگار” یکی از اعضای ارشد اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران نیز درباره آنچه که به عنوان “خشکسالی نیروی انسانی متخصص” در صنعت فناوری اطلاعات توصیف کرد، هشدار داد.

احساسات مشابهی توسط اعضای جامعه استارت آپی ایران بیان شده است. به عنوان مثال، “احسان” یک کارآفرین ساکن تهران که تا سال گذشته شرکتی با حدود ۴۰ کارمند را مدیریت می کرد، در این باره گفت که علیرغم اینکه توانسته از شرایط بد اقتصادی کشور جان سالم به در ببرد، پس از مهاجرت چند نفر از اعضای کلیدی تیمش، شرکتش ورشکست شد و مجبور شد ایران را برای شرایط کاری بهتر در خارج از کشور ترک کند.

احسان خاطرنشان کرد: “کمبود منابع انسانی در بخش فناوری اطلاعات یک بحران است. تقاضای جهانی برای متخصصان فناوری اطلاعات افزایش یافته است و شرکت‌های ایرانی قادر به رقابت با آنها در بحث استخدام نیستند.”

اما وخامت شرایط به همین جا ختم نمی شود. برخی از متخصصان ضمن ماندن در کشور خود، به مهاجرت مجازی روی آورده اند و اکنون بدون تحمل سختی های مهاجرت، برای شرکت های خارجی دورکاری انجام می دهند و از دستمزدهای بسیار بالاتری بهره مند می شوند.

چرا مهاجرت می کنند؟

مجموعه وسیعی از دلایل و انگیزه ها، شرایط مهاجرت به خارج برخی ایرانیان با تحصیلات عالی را فراهم می کند، از جمله شرایط بد اقتصادی کشور، فقدان ثبات سیاسی و فقدان آزادی های اجتماعی. با این حال، برای فعالان صنعت فناوری اطلاعات ایران، اقدامات محدودکننده دولت در استفاده از اینترنت و سانسور شبکه های اجتماعی پرطرفدار در کنار غیرقابل پیش بینی بودن مقررات در این زمینه را از عوامل مهم سونامی خروج کارشناسان فناوری اطلاعات از ایران می دانند.

“محمد” ۳۲ ساله، گویای روندی است که در بالا توضیح داده شد. او که یک برنامه نویس رایانه بود، در ابتدا به استانبول نقل مکان کرد و سپس از آنجا به هلند رفت، کشوری که به ایستگاه محبوب بسیاری از متخصصان فناوری اطلاعات ایرانی تبدیل شده است.

از نظر او “بی ثباتی سیاسی، وخامت شرایط اقتصادی و موانع اجتماعی” عوامل اصلی تصمیم او برای ترک ایران بودند. مرتضی ۳۸ ساله، یکی دیگر از متخصصان فناوری اطلاعات ایرانی است که سال گذشته ایران را ترک کرد و او هم نظری مشابه محمد دارد. اودرباره دلایل مهاجرتش گفت: “نمی‌توانستم آزار و اذیت نهادهای نظارتی مختلف و سانسور اینترنتی را که مستقیما بر کار من تاثیر می‌گذاشت تحمل کنم.”

آینده صنعت فناوری اطلاعات ایران

کارشناسان هشدار می دهند که از دست رفتن سرمایه انسانی در این صنعت به دلیل گسترش نقش فناوری در تمامی مشاغل و صنایع، پیامدهای گسترده ای را در پی خواهد داشت. به گفته کارآفرینانی مانند احسان، شرکت های استارت آپی ایرانی به دلیل شرایط فعلی بیشترین آسیب را دیده اند. بسیاری از این شرکت‌ها مجبور به تعطیلی یا به تعویق انداختن راه‌اندازی خدمات یا محصولات جدید می‌شوند، زیرا نمی‌توانند متخصصان با استعداد مورد نیاز برای رسیدن به اهداف خود را پیدا کنند.

از آنجایی که تعداد زیادی از متخصصان برتر فناوری اطلاعات کشور را طی چند سال گذشته ترک کرده اند، تقاضا برای متخصصان باقی مانده بسیار زیاد است و بنابراین، تنها شرکت‌های بزرگ می‌توانند حقوقی بالغ بر ۲ تا ۳ هزار دلار در ماه پرداخت کنند که به معنای واقعی کلمه شرکت‌های کوچک را از بازار بیرون می‌کشد.

با این حال، پیامدهای چنین مهاجرتی به همین جا ختم نمی شود. به گفته بسیاری از کارشناسان، آسیب‌پذیری‌های سایبری رو به رشد ایران در کسب‌وکارها، صنایع و زیرساخت‌های ملی مختلف هم‌اکنون هم از نظر زیان اقتصادی و هم از نظر امنیتی برای کشور هزینه دارد.

ایران در سال های اخیر هدف حملات سایبری متعددی قرار گرفته است که بسیاری از از این حملات را به آمریکا یا اسراییل نسبت داده اند. حملات سایبری علیه سیستم ریلی ایران (ژوئیه ۲۰۲۱)، سیستم ملی توزیع سوخت کشور (اکتبر ۲۰۲۱)، تعدادی از تولیدکنندگان بزرگ فولاد (ژوئن ۲۰۲۲) و وب سایت شهرداری تهران (ژوئن ۲۰۲۲) تنها چند نمونه هستند.

در حالی که ایران تلاش می کند تا کنترل فزاینده ای بر اینترنت اعمال کند – و در بحبوحه نارضایتی های محلی فزاینده و مذاکرات بین المللی متوقف شده بر سر احیای برجام – بسیاری انتظار دارند روند فزاینده مهاجرت متخصصان فناوری اطلاعات این کشور ادامه یابد و این بدتر شدن “خشکسالی” در سرمایه انسانی بسیار ماهر، پیامدهای سنگینی بر آینده صنعت فناوری اطلاعات برجای خواهد گذاشت.