به گزارش پایگاه خبری یاز اکو به نقل از نصر، حکیم نظامی گنجوی” شاعر پرآوازۀ قرن ششم، یکی از چند شاعر بزرگ ادبیات فارسی است که به لحاظ آفریدن پنج مثنوی/منظومۀ جریان‌ساز در تاریخ ادب فارسی، در داستان سرایی و قوّت خیال و تصویرآفرینی و بیان اندیشه‌های بدیع و حکیمانه، نام و آوازه‌ای ممتاز و برجسته یافته است.
با وجود تحقیقات و مطالعات بسیاری که تاکنون در ایران و کشورهای دیگر جهان دربارۀ زندگی، احوال و آثار نظامی صورت گرفته است، همچنان موضوعات و مباحث جدیدی در خصوص آثار وی و پیروان مکتب داستان سرایی‌اش وجود دارد که با طرح و بررسی آنها می‌توان به شناسایی و روشن کردن وجوه ناشناخته یا کمتر شناخته‌ای از تاریخ فرهنگ، حکمت، ادب و هنر در قلمرو گستردۀ زبان فارسی یاری نمود.
«مؤسّسه فرهنگی و هنری حکیم‌نظامی» به همّت “علی پولاد” در تاریخ ۲۹ آبان ماه سال ۱۳۹۷ افتتاح شد. علی پولاد از آرزوی دیرینه خود برای تأسیس چنین مرکز علمی و پژوهشی سخن به میان آورد و با اشاره به اهمیت والای نظامی گنجه‌ای در فرهنگ و ادب ایران و آذربایجان اظهار امیدواری کرد که با گشایش این مرکز، تحقیقات قابل توجه و ارزنده‌ای با حمایت مادی و معنوی ایشان و همراهی استادان و نظامی‌شناسان برجسته به عرصه ظهور خواهد رسید.
بنابراین هدف از تأسیس این مرکز پژوهشی، فراهم آوردن زمینۀ مطالعات و تحقیقات گسترده دربارۀ شخصیّت، زندگی، احوال و افکار و آثار نظامی و استادان و پیروان او و کوشش برای معرفی وجوه گوناگون هنر شاعری و حکمت و ادب موجود در آثار او در سطوح مختلف برای مخاطبانی از طیف‌‌ها و طبقات مختلفِ مردم و تعامل با نظامی شناسان جهان می‌باشد .
“عی پولاد”، بنیان گذار موسسه فرهنگی و هنری حکیم نظامی در تبریز در سخنرانی خود اظهار کرد: نظامی گنجوی در ۸۱۷ سال پیش دارفانی را وداع گفته و متاسفانه از آن روز به بعد فعالیت های چندان قابل توجهی در خصوص آن دیده نشده است، این در حالی است که اثرها و مینیاتورهای نظامی گنجه ای در کل موزه های دنیا قابل دسترس است.
وی افزود: برای اینکه اثرهای نظامی گنجوی را به جوانان و کودکان آینده دنیا تحویل بدهیم، تصمیم گرفته ایم نظامی گنجوی را تا جایی که می توانیم مطالعه کرده و همچنین از استادان کشورهای داخلی و خارجی در این خصوص کمک بگیریم تا برای نسل های آینده و افرادی که در مورد ادبیات فلسفه و هنر فعالیت می کنند، تا بتوانند از مغز نظامی گنجه ای استفاده کنند.
پولاد گفت: سه سال پیش تصمیم گرفتم تا مرکز نظامی گنجه ای را در تبریز احداث نمایم؛ این مرکز با همکاری اساتید ادبی در حال فعالیت می باشد و هر روز درس های متفاوتی از نظامی گنجه ای برای شاگردانی که از ۸ الی ۸۰ سال دارند، توسط استادان مربوطه تدریس می شود.
وی ابراز کرد: امیدوارم با ادامه این فعالیت ها، روزی برسد که نظامی گنجه ای در رده های اول و دوم شعرای بزرگ کشور قرار بگیرد.
پولاد تاکید کرد: در سال های آینده جایزه بزرگ ادبی نظامی گنجه ای، نزدیک ۵ هزار دلار برای یک نفر از محققانی که در این راستا تلاش کرده و اثرات آن را بوجود می آورند، اهدا خواهد شد.
وی به برگزاری سمینار بین المللی در اواخر سال ۲۰۲۱ یا در ماه مارچ ۲۰۲۲ در تبریز اشاره کرد و گفت: امیدواریم که تا آن زمان مشکلات ویروس کرونا در دنیا به پایان رسیده باشد تا بتوانیم از استادان کل دنیا که برای نظامی گنجه ای فعالیت می کنند، به صورت رو در رو از سخنرانی هایشان بهره مند شویم.
تشخص خاص نظامی گنجه ای در میان گویندگان طراز اول شعر فارسی
“جمشید علیزاده”، شاعر، نویسنده، محقق، مدرّس و پژوهشگر بزرگ تبریزی در سخنرانی های خود با بیان اینکه میراث فکری و هنری حکیم نظامی را می توان از چشم اندازهای گوناگون دید و به داوری نشست، گفت: لازمه این امر را دسترسی به کلام اصیل نظامی و به دست دادن تصحیحی علمی و متقن از آثار این شاعر است.
وی اظهار کرد: تشخص خاص نظامی گنجه ای در میان گویندگان طراز اول شعر فارسی، تنوع ژانر در آثار اوست. ژانر اول، در رده ادبیات تعلیمی است که که خود را در مخزن الاسرار نشان می دهد و این شیوه در آثار ستایی و عطار و مولانا به اوج می رسد.
علیزاده، خسرو و شیرین نظامی را ژانری غنایی دانست و افزود: خسرو و شیرین از نظر فضای فرهنگی به عصر ساسانی مربوط است و به طور کلی با ژانر اول تفاوت دارد.
وی صبغه ایرانی منظومه خسرو و شیرین را بسیار قابل توجه قلمداد کرد و ادامه داد: ژانر دیگر آثار نظامی، ژانر حماسه است که در اسکندرنامه خودنمایی می کند و نظامی در آن بیشتر تحت تأثیر حکیم ابوالقاسم فردوسی است.
این محقق و شاعر بزرگ تبریزی ابراز کرد: لیلی و مجنون و هفت پیکر با وجود قرار گرفتن در رده منظومه های عاشقانه، صبغه ای متفاوت با منظومه خسرو و شیرین دارند. زیرا داستان لیلی و مجنون در اصل از عربی اقتباس شده و شاعر در منظومه هفت پیکر، شیوه داستان در داستان را در نهایت هنرمندی به کار گرفته است.
علیزاده قرار گرفتن در برزخ زبان و زمان را مهم ترین خصلت عام آثار نظامی دانست و خاطرنشان کرد: با غلبه تفکر اشعری که در آن عقل ستیزی و غلبه بر احساسات نمود بیشتری یافت، شاعر با خلاقیت خود به هر دو مورد پرداخته است.
نظامی، پایه بلند شعر و ادب فارسی
“ابراهیم اقبالی” استاد رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تبریز در سخنرانی خود به بررسی تطبیقی سیمای ملا محمد فضولی با حکیم نظامی گنجه ای پرداخت و خلاصه نتایج تحقیق خود در آثار این دو شاعر را بیان کرد.
وی با اشاره به مقلدان آثار نظامی نظیر امیرخسرو دهلوی، خواجوی کرمانی و جامی، نظامی گنجه ای را شاعری بزرگ و جریان ساز در عرصه داستان سرایی دانست و وی را از پایه های بلند ادب فارسی قلمداد کرد.
اقبالی افزود: ملا محمد فضولی در فضای شعری خود از نظامی گنجه ای متأثر شده و در لیلی و مجنون ترکی خود جا به جا از مضامین و تصاویر لیلی و مجنون نظامی استفاده کرده است؛ از این رو شکی باقی نمی ماند که فضولی نه تنها با آثار نظامی گنجه ای آشنا بوده، بلکه آنها را به دقت خوانده و سرلوحه خود در سرودن شعر قرار داده است.
وی تصریح کرد: تقلید ملا محمد فضولی از نظامی تقلیدی صرف نیست، بلکه وی این تقلید را با هنرنمایی خاص خود همراه ساخته است.
این است که گنج نیست بیمار، هرجا که رطب بود، بود خار
“عبدالمهدی مستکین”، مدیر بخش فرهنگ کمیسیون ملی یونسکو_ایران در سخنرانی خود به یکی از مهم ترین موضوعاتی که امروزه برای جوانان و حتی افراد مسن حائز اهمیت است، اشاره کرد و گفت: کار و کوشش هرگز سر باز ایستادن ندارد. انسان هایی که می کوشند جان خود را با موهبت تلاش و کوشش بر صدر بنشانند، همواره کامیاب و کامروا هستند.
وی به چند ابیات نظامی گنجه ای اشاره کرد و افزود: نکته ای که در این مسیر حکیم نظامی گنجه ای به آن اشاره داشته (این است که گنج نیست بیمار، هرجا که رطب بود، بود خار) بدین معنی که هرکجا که گنج باشد، حتما بر روی آن ماری نشسته است و انسان برای رسیدن به گنج درون خود باید سر مارهایی حاشیه ای که اجازه رسیدن شما به گنج درون را نمی دهد را بکوبید.
مستکین گفت: بهتر آن است که از شعر زیر فقط همین چند بیت بالا آموخته شود، چرا که خود نظامی از تمام ابیات آغازین در پایان ناراضی بوده به جهت خشمی که از حسودان و طعنه زنان داشته و گفته بی غیری بود اگر چیزی نمی گفتم اما خود از گلایه ای که کرده احساس خوبی نداشته و در انتها مثل سایر عرفا فرموده که حتی اگر آزار دیدی تو آزاری نرسان، چرا که جهان همواره اینچنین بوده و خواهد بود که خوبی در مواجه با بدی آشکار می شود و به نهایت خوبی نخواهیم رسید اگر دست از خوبی برداریم به قول حافظ عزیز (هر ناموری که او جهان داشت، بدنام کنی ز همراهان داشت) یکی از اصول بنیادین موفقیت این است که هرگز به تزریق نا امیدی دیگران اندیشه نمی کنند.
وی ادامه داد: امیدوارم در سال های آینده به بزم حکیم نظامی با دوستداران ادبیات فارسی در آذربایجان شرقی دیداری مجدد داشته باشیم.
ترجمه آثار نظامی در اروپا
“عبداله باقری حمیدی”، در سخنرانی خود به ترجمه های انگلیسی نظامی گنجه ای اشاره کرد و گفت: در اروپا آثار ادبیات فارسی به ویژه نظامی گنجه ای در سده هجدهم معرفی شده است.
وی افزود: در آلمان فردی به نام فریدریش روکرت متولد ۱۷۸۸ آنقدر آثار بزرگ ادبیات فارسی را به آلمانی مترجمه کرده بود که به یکی از منابع ادبیات فارسی شناسی در اروپا معرفی شد. در فرانسه نیز افراد زیادی از جمله پروفسور هنری ماسه که خسروشیرین را به فرانسوی ترجمه کرده بود، در این خصوص کار کرده اند.
باقری تصریح کرد: فردی که ادبیات فارسی را به دنیای انگلیسی معرفی کرد، سر ویلیام جونز است که در سال ۱۷۴۶ متولد شد. وی در سال ۱۷۷۱ کتابی به نام گرامر فارسی نوشت که باعث شد افراد زیادی زبان فارسی را یاد بگیرند. بی شک این افراد با شناختن و شناساندن ادبیات فارسی در اروپا، نقش بسزایی داشتنه اند.
وی ابراز کرد: در سال ۱۸۱۵ غلامحسین خان منشی، خسروشیرین نظامی را به انگلیسی ترجمه کرده است. متن دست نویس غلام حسین منشی در موزه لندن نگهداری می شود.
باقری افزود: در سال ۱۸۳۶ جیمز اتکینسون برای نخستین بار لیلی و مجنون را به انگلیسی ترجمه کرده است که از چندین نظر قابل اهمیت است؛ یکی از مهم ترین دلیل اهمیت ترجمه آن، رعایت کامل قافیه ها در تمام ترجمه بود.
گنجینه ادبی نظامی
“جواد بشری” محقق نظام گنجه ای از دانشگاه تهران در سخنرانی خود به روزگار نظامی گنجه ای در قرن ششم و اهمیت کار او در به نظم آوردن داستان ها بلند و حکایات ارزشمند فارسی اشاره کرد و گفت: یکی از راه های به دست آوردن و درک عمیق از شخصیت نوابغ و بزرگان ادب، توجه به فضای زندگی آنان است و از آن میان فضای فرهنگی بسیار حائز اهمیت است.
وی اظهار کرد: لذا لازم است تا در یافتن پاسخ این سوال باشیم که چرا نظامی به این اندازه به منظوم کردن داستان های بلند علاقه و توجه زیادی داشت؟ در پاسخ ابتدا باید اشاره کرد که نظامی پیش از پرداختن به داستان ها و به نظم درآوردن آنها، شاعری بلندآوازه و در سخنوری و در سخنوری صاحب توفیقی بوده و به این نام شناخته می شد. به سبب شهرت و خوش نامی در شاعری مستقیم یا غیر مستقیم از وی تقاضای به نظم درآوردن داستان های بلند شده است.
بشری افزود: نظامی در این کار پیشروانی داشته که می توان به رودکی، فردوسی، عنصری بلخی، فخرالدین اسد گرگانی، اسدی طوسی و سنایی غزنوی اشاره کرد که نظامی از آن ها تاثیر پذیرفته است.
وی با بیان اینکه باید به فضای ادبی و فرهنگی شمالغرب کشور از منظر تنوع قصه هایی که در آنجا وجود داشته است، توجه داشت، تاکید کرد: با بررسی کلی آثار نظامی متوجه می شویم که در چند دسته داستان های مورد علاقه آن از جمله داستان های پهلوانی، داستان های شبه تاریخی و یا وابسته به حماسه ملی ایران و افسانه ای جای می گیرد.
بشری در پایان ابراز کرد: یکی از منابعی که از قرن ششم از یکی از معاصرین نظامی گنجوی در اختیار ما است، که می توان به آن استناد کرد، کتابی به نام مونس است. این کتاب شمار زیادی داستان مفرح و پند و اندرز را در خود جای داده است. این کتاب به تنهایی کافی است تا تنوع گنجینه داستان ها در آن منطقه شمالغرب کشور را نشان دهد.
