تفاهم حاکمیتی
سند ۲۵ ساله‌ی ایران-چین یک توافق فرادولتی است و با نظر قطعی حاکمیت نهایی شده است. همانگونه که ملاحظه می‌شود نظر مخالف یا نقدی بر این توافق نه از جناح راست و نه از جناح چپ به چشم نمی‌خورد. گرچه اطلاعات زیادی از محتوای این سند در دسترس عموم قرار نگرفته است اما آنچه که بدیهی است تمام قوای درون حاکمیتی چه با اطلاع و چه بدون اطلاع از جزئیات، توجیه به رضایت و یا حداقل سکوت در مورد این سند شده‌اند.
سیاست خارجی منهای مجلس
طبق ادعای دستگاه سیاست خارجی، این سند همکاری بیشتر یک تفاهم‌نامه است تا یک توافق‌نامه‌ی دقیق و مدون مانند برنامه‌ی جامع اقدام مشترک یا همان برجام. اما به خاطر داریم که در آن دوران یکی از مهمترین اختلافات دولت و مجلس بر سر این بود که برجام باید به تایید مجلس برسد یا خیر که نهایتا مجلس دست برتر را در این ماجرا گرفت و دولت را ملزم به اخذ تاییدیه از مجلس کرد، اما این بار صدایی از مجلس انقلابی درنیامد و تنها چند تن از نمایندگان منتقد ادوار قبلی همچون مطهری و اعلمی نسبت به عدم مشارکت مجلس در این امر اعتراض کردند.
همه‌ی منتقدان
بخشی از منتقدان سند ۲۵ ساله در حالی بدون اطلاع از محتوای توافق، این سند را فضاحت‌بار دانسته‌اند که در مقابل مذاکراتی که با جبهه‌ی غرب با سردمداری آمریکا از انعطاف بسیار بالایی برخوردار بودند و توافق با غرب را اوجب واجبات می‌دانستند. بخش دیگری از منتقدان عمدتا خارج‌نشین در حالی با حس وطن‌دوستی به این سند حمله می‌کنند که در تمام دوران ریاست جمهوری ترامپ، همت خود را برای مجاب کردن وی به فشار حداکثری و حتی حمله‌ی نظامی به ایران کرده بودند و البته بخش عمده‌ای از منتقدان نیز به دلیل عدم شفافیت موضوع و همچنین زمان نامناسب این توافق که کشور از لحاظ اقتصادی در ضعیف‌ترین حالت ۴۰ سال اخیر قرار دارد شکایت دارند و نگران این مسئله هستند که چین از این مسئله سوء استفاده کرده باشد. البته هدف این نوشته، قضاوت درستیِ توافق با غرب یا چین نیست و صرفا در این گزاره به بررسی نحوه‌ی رفتار منتقدان و دلایل انتقاد ایشان می‌پردازد.
مواضع سایر دول
گرچه به غیر از بایدن که نسبت به این تفاهم ابراز نگرانی کرده است، سردمداران سایر کشورها به صورت واضح در مورد این مسئله موضعگیری نکرده‌اند اما، عکس‌العمل دو خبرگزاری العربیه منتسب به عربستان سعودی و اسپوتینک خبرگزاری رسمی روسیه جالب توجه است.
العربیه فارسی سعی در القای ننگین بودن این تفاهم نموده است و در مقابل اسپوتینک با تحلیلی ذیل عنوان “ضربه بزرگ سند همکاری ایران و چین به آمریکا و متحدینش” به استقبال این توافق رفته است.
تقابل جدید لاریجانی-احمدی‌نژاد
آنگونه که دیده می‌شود علی لاریجانی رییس سابق مجلس، نقش پررنگی در این تفاهم‌نامه دارد به طوریکه از ابتدای این گفتگوها حاضر بوده و حتی با حضور تعدادی از وزرا در همین موضوع به چین سفر کرده بود و در دیدار اخیر وانگ یی از تهران نیز دیداری اختصاصی با لاریجانی که امروز هیچ مقام رسمی جزو مشاوری ندارد، صورت گرفت که بیانگر اهمیت لاریجانی در این گفتگوها و توافق است. در مقابل، محمود احمدی‌نژاد که همواره با برادران لاریجانی مخالفت داشته است جز تنها منتقدان سرسخت حاضر در داخل دایره‌ی نظام جمهوری اسلامی است که به این تفاهم‌نامه تاخته است. وی این قرارداد را “پنهان” و “دور از چشم ملت ایران” نامیده و گفته است که “ملت ایران آن را به رسمیت نخواهد شناخت.” این تفاهم دور جدیدی از اختلافات طولانی لاریجانی – احمدی‌نژاد خواهد بود که احتمالا در آینده نیز ادامه خواهد داشت.
تحول اقتصادی مشروط
توافق ایران – چین بعد از سال‌ها ایزوله ماندن ایران در حوزه‌ی تجارت و اقتصاد می‌تواند فرصت مناسبی برای ایجاد حرکت در چرخ وامانده از حرکت اقتصاد ایران باشد. به شرطی که طرف ایرانی قرارداد را به سمت شرایط برد-برد در تفاهم‌نامه سوق دهد. داشتن استراتژی از قبل مشخص شده در تمامی سطوح و مشارکت دادن شرکت‌ها و نیروهای بومی با انگیزه، در طرح‌های مشترک می‌تواند تاثیر شگرفی در توسعه‌ی فن‌آوری و اقتصادی کشور داشته باشد.
ضمانت مبهم سرمایه‌گذاری
نکته‌ی مهم دیگری که در این تفاهم‌نامه به چشم می‌خورد حجم عظیمی از سرمایه‌گذاری چین در قالب این سند است. به گفته‌ی جهانگیری، درآمد نفتی ایران در دو سال اخیر کمتر از ۲۰ میلیارد دلار بوده است. حال سرمایه‌گذاری ۴۰۰ میلیارد دلاری چین پیش آمده است. حقیقت‌پور مشاور علی لاریجانی طی مصاحبه‌ای با جماران، تلویحا از رقم ۴۵۰ میلیارد دلاری سخن به میان آورده است و در بخش دیگری از این گفتگو عنوان کرده است که :”بعد از برجام با توجه به امیدواری‌هایی که در سطح مدیریت میانی کشور به وجود آمد، ما پروژه‌های در دست اقدام با چینی‌ها را معطل گذاشتیم. این معطل ماندن مقداری باعث دلخوری طرف چینی شد و طرف چینی نسبت به رفتار دولت ما منتقد بود”. حال مهمترین سوالی که باید به آن پاسخ داده شود اینست که در صورت محقق شدن سرمایه‌گذاری چینی‌ها علی رغم دلخوری پیشین چه تضمینی برای اطمینان آنها داده خواهد شد که آنها از کارشکنی‌های مجدد طرف ایرانی نگران نباشند.
نوید محمدی
