به گزارش پایگاه خبری یاز اکو، داود بهبودی در نشستی که در رابطه با دلایل و ریشه های تمرکز و برنامه ریزی در ایران توسط مجله انجمن برگزار شده بود، گفت: طبیعتا اگر برنامه ریزی منطقه ای هویت پیدا کند، می توان به تعادل و توازن رسید. البته برنامه ریزی منطقه ای به معنای بی نیازی از برنامه ریزی ملی نیست، به معنای این نیست که دولت مرکزی از خود سلب مسئولیت نماید. از آنجایی که برنامه ریزی منطقه ای آشنایی بهتر و بیشتری با ظرفیت های منطقه ای دارد- در صورت اختیار داشتن- می تواند به سامان بخشی بینجامد. تمامی این موارد در تمرکزگرایی نادیده گرفته می شود.
بهبودی تاکید کرد: واقعیت این است زمانی که برنامه‌ریزی در ادبیات علمی در اوایل قرن بیستم مطرح شد شاید به عبارتی بتوان اذعان کرد که همزاد نظام مارکسیسم و در واقع کمونیسم بود.
وی بیان کرد: اساساً در نظام های کشورهای شرقی- آنهایی که موصوف به جوامع کمونیستی و سوسیالیستی بودند- برنامه‌ریزی متمرکز بود و برنامه ریزی در حوزه علمی هم از همان فضا وارد شده است.
وی گفت: در نظام سرمایه داری، برنامه‌ریزی به روش متعارفی که ما می شناسیم شاید خیلی متداول نبود. بنابراین، تمرکز، اساساً در ذات برنامه ریزی وجود دارد. البته در کشورهایی مثل کشور ما -که به هر حال به عنوان کشورهای در حال توسعه شناخته می شوند- و به ویژه کشورهایی که ابزاری به نام نفت و با درآمدهای بالا در اختیار دارند، دولت درآمدی دارد که این درآمد ربطی به فعالیت وی ندارد.
بهبودی ادامه داد: از آنجایی که درآمد نفتی در جامعه ما -به موجب قانون اساسی- جزو اموالی است که در اختیار دولت است، لذا سرچشمه درآمدهای نفتی در اختیار دولت است و هر چقدر بیشتر فروش بکند، بیشتر احساس قدرت می کند، لذا در این شرایط خود به خود یک نظام متمرکز ایجاد می شود که بحث مفاد قانون اساسی هم به این امر دامن می زند.
وی تشریح کرد: نظامی که در قانون اساسی ما پیش بینی شده، یک نظام دولتی با رویکرد تمرکزگرایانه است. اما پاسخگویی زمانی است که ما از مردم چیزی گرفته باشیم. حال سوال این است که دولت‌ها چرا پاسخگو نیستند؟ دولت‌ها از مردم چه چیزی گرفته اند که پاسخگوی آنها باشند؟
رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی آذربایجان شرقی در رابطه با آسیب های برنامه‌ریزی متمرکز گفت: طبیعتا خود برنامه که قرار نیست معجزه ای بکند. یعنی برنامه نوشتن و برنامه داشتن معجزه محسوب نمی گردد، مگر این که اجرا شود. ولی این که چرا اجرا نمی گردند، بیشتر به حوزه تدوین برنامه بازمی گردد.
وی افزود: اگر تدوین برنامه از دست دولت سالم بیرون بیاید، به مجلس می رود، از مجلس به شورای نگهبان رفته و بعد از آن به مرحله اجرا سپرده می گردد.
بهبودی با بیان اینکه ما در فرآیند تدوین برنامه های خود گرفتاری های متعددی داریم، گفت: مثلا لایحه برنامه ششم با ۳۴ ماده به مجلس ارسال شده است اما با ۱۳۵ ماده از مجلس بیرون آمده! حال آیا آن برنامه دولت صحیح بود و یا برنامه ای که از مجلس با ۴ برابر ماده بیشتر بیرون آمده صحیح است؟! برنامه حاوی یک سیستم و پکیج خاصی است. آیا برنامه ای که تغییر می یابد آیا این سیستم آن هم متناسب با آن تغییر می کند؟ ما چنین مواردی را در فرآیند تدوین داریم.
وی تشریح کرد: بعد از تدوین، بحث مشارکت تمامی فعالان، ذی نفعان و ذی نفوذان است. مثلا در برنامه تکلیف ایجاد اشتغال می نماییم ولی از آنجایی که بخش خصوصی در واقع بخش ایجاد کننده اشتغال است، خود در تدوین برنامه نقشی ندارد. بحث بعدی مربوط به کارآیی نظام اجرایی برنامه و منابع آن هاست. همچنین مورد دیگر تطابق با سیاست های کلی نظام است. ما در حوزه های مختلف چندین هزار سیاست کلی داریم، حال واقعا آیا تمامی برنامه های ما می توانند مطابق با این سیاست های کلی باشند؟ یا این که بایستی این سیاست های کلی را نظام مند نماییم؟
برنامه ریزی منطقه ای تقریبا جایگاهی در نظام برنامه ریزی ما ندارد
بهبودی گفت: چالش دیگر ما در برنامه ریزی این است که وجه غالب نظام برنامه ریزی ما، بخشی و ملی است و برنامه ریزی منطقه ای تقریبا جایگاهی در نظام برنامه ریزی ما ندارد. به صراحت می گویم که ما برنامه ریزی ملی می کنیم آنگاه از وزارتخانه ها به عنوان متولی امر می خواهیم که آنها را انجام دهند، بدون این که بدانیم این ۳۱ استان را چگونه می خواهیم با یکدیگر پیوند دهیم؟! چنین الگویی هنوز برای ما تبیین نشده است.
رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی آذربایجان شرقی تصریح کرد: وقتی ما می گوییم که برنامه چهارم خوب است، آن را در قالب برنامه ملی و بخشی می سنجیم نه از لحاظ منطقه ای. برنامه های قبلی و حتی برنامه های بعدی از قبیل برنامه پنجم و ششم هم این چنین هستند. علت همه اینها به این خاطر است که ما اصولا الگوی تلفیق مناسبی نداریم که یک برنامه ملی و بخشی را چگونه باید به برنامه منطقه ای تسری بدهیم. یا این بُرش منطقه ای را چگونه در برنامه ریزی ملی ایجاد کنیم.
وی، رشد ناموزون را یکی دیگر از آسیب های این پدیده دانست و بیان کرد: در مکتب توسعه دو ادبیات با رشد متوازن و رشد نامتوازن وجود دارد. ایده رشد متوازن این است که همه را هم زمان حرکت بدهیم ولی رشد نامتوازن به سوی مکان یابی قطب ها، ظرفیت ها و هسته ها می رود تا با حرکت دادن این قطب ها بتوانند بقیه را نیز پشت سر آنها به حرکت درآورند.
بهبودی ادامه داد: ما متاسفانه به توسعه با این رویکرد نگاه کرده ایم اما با این وجود رشد نامتوازن موجود در کشور نه به این دلیل است که ما خواسته ایم با حرکت دادن مناطقی، مناطق دیگر را هم به حرکت درآوریم بلکه به این دلیل است که ما انحراف در توسعه داشته ایم و توسعه ها در مناطقی دیگر نه به دلیل استعداد بیشتر بوده است بلکه رشد بیشتر در اثر توجه بیشتر و در نتیجه تخصیص منابع بیشتری بوده است که این امر در پالایش کلی سرزمین اختلال ایجاد می کند.
تنظیم: ساناز شهابی – یاز اکو
منبع: مجله انجمن
