به گزارش پایگاه خبری یاز اکو به نقل از ایبنا، مصطفی قلیزاده علیار متولد ۱۳۴۰، تحصیلکرده حوزه و دانشگاه، شاعر، نویسنده، پژوهشگر تاریخ، دین و فرهنگ، روزنامه‌نگار و مولف بیش از ۳۰ عنوان کتاب، ده‌ها مقاله پژوهشی – علمی در حوزه ادبیات فارسی، ترکی و عربی، با سابقه مدیریت فرهنگی، تدریس در حوزه و دانشگاه، فعالیت فرهنگی و آموزشی در داخل و خارج، برنده جایزه بین‌المللی شهریار از دانشگاه تبریز (۱۳۹۶)، چهره فعال برگزیده فرهنگی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۹۷ و مسئول واحد آفرینش‌های ادبی حوزه هنری آذربایجان غربی است.
قلیزاده علیار از کسانی است که در چند سال اخیر برای اولین بار «محفل فضولی‌خوانی» را در نهاد رسمی حوزه هنری آذربایجان‌غربی در ارومیه تاسیس کرد. رویکرد جامعه ادبی آذربایجان به خوانش اشعار و آثار شاعر عارف و متفکر بزرگ اسلامی قرن دهم هجری حکیم ملا محمد فضولی بغدادی را افزایش داد. چند مقاله پژوهشی در موضوع ملامحمد فضولی تالیف و در نشریات علمی و عمومی منتشر کرده است. به‌تازگی هم مقاله تحقیقی و مستند این نویسنده در مجله تخصصی «عرشه شعر» ویژه شعر و هنر شیعی انتشار یافته که در موضوع شعر آیینی ترکی است و یکی از محورهای مهم این مقاله، بررسی مراثی و مدایح فضولی در رثا و ثنای اهل بیت (ع) است.
در این راستا گفت‌وگویی با مصطفی قلیزاده علیار، با موسس «محفل فضولی‌خوانی» در ارومیه ترتیب داده‌ایم، که از نظر مخاطبان می‌گذرد.
ضرورت فضولی‌خوانی و فضولی پژوهی در عصر ما چیست؟
با توجه به اینکه حکیم ملامحمد فضولی بغدادی شاعر و اندیشمند سه زبانه فارسی، ترکی و عربی قرن دهم هجری است و در هر یک از این سه زبان آثار فاخر ادبی، عرفانی، حدیثی، تاریخی و اجتماعی تالیف کرده، برخی از این آثار به لحاظ متن و زبان مخصوصا آثار ترکی عرفانی‌اش امروز نیازمند شرح و تفسیر است تا بهتر برای نسل امروز تفهیم و تبیین شود. فضولی از منظر دانش و عرفان و ادبیات در زبان ترکی همسنگ بزرگانی مانند نظامی، مولانا، سعدی و حافظ در زبان فارسی است در عین حال که او خود از شاعران بزرگ فارسی سرا به شمار می‌رود. بعضی، این شاعر اندیشمند شیعی را با شاعران مشهور غربی مثل شکسپیر مقایسه کرده‌اند که اشتباه محض است زیرا فضولی به لحاظ آثار و هنرش مراتب از امثال شکسپیر فراتر است.
امتیاز منظومه لیلی و مجنون فضولی نسبت به منظومه‌های مشابه چیست؟
منظومه ترکی «لیلی و مجنون» فضولی، گرچه تحت تاثیر لیلی و مجنون حکیم نظامی گنجوی سروده شده، اما از شاهکارهای بی‌بدیل زبان ترکی محسوب می‌شود و از خیلی جهات نسبت به منظومه نظامی و دیگر منظومه‌های مشابه فارسی، برتری و تفاوت دارد و دارای ابتکارات جالبی است. مثلا منظومه «لیلی و مجنون» نظامی مثنوی بلند چند هزار بیتی در وزن عروضی «مفعولُ مفاعلن فعولن» (بحر هزج مسدس) است، لیلی و مجنون ترکی فضولی مثنوی هم به همان شیوه و وزن است با این تفاوت که لیلی و مجنون فضولی «مثنوی – غزل» است یعنی فضولی در لابه‌لای مثنوی و به اقتضای حوادث داستان، گاه غزلی مناسب می‌آورد که هم وزنش متفاوت با وزن منظومه است و هم حال و هوای داستان را تغییر می‌دهد و جذاب‌تر می‌کند. فضولی حدود ۲۵ غزل عاشقانه با اوزان متفاوت در کل مثنوی لیلی و مجنون می‌آورد و درواقع مبتکر شیوه‌ای جدید است و مقلد صرف نظامی نیست.
نظرتان در باره کتاب‌هایی که استادان ادبیات در شرح و تفسیر اشعار فضولی نوشته‌اند، چیست؟
از فضولی بیش از ۳۰۰ غزل دل‌انگیز ترکی با مایه‌های عرفانی، عاشقانه، اجتماعی و فلسفی، باقی مانده که برای عموم اهل ادب جای شرح و تفسیر دارد. در دوره معاصر و طی سه دهه اخیر سه شرح متفاوت با دیدگاه‌های مختلف ازسوی ادبای برجسته نوشته شده، اولی شرح استاد عسگر شاهی اردبیلی، دومی شرح مرحوم استاد حاج علمدار ماهر باکویی و سومی شرح آقای دکتر محمدحسین سعیدعصر از شعرا و ادبای برجسته ارومیه‌ای تحت عنوان «داغ جنون» است. فرق شرح «سعید عصر» با آن دو شرح قبلی در دوزبانه بودن آن است؛ «سعید عصر» در کتاب «داغ جنون» غزل‌های فضولی را ابتدا به زبانی ترکی شرح و معنی می‌کند، سپس همان متن را به زبان فارسی ترجمه می‌کند. در واقع شرح دکتر سعید عصر اُرموی بر غزل‌های ترکی حکیم فضولی را هم ترک‌زبانان و هم فارسی‌زبانان می‌توانند بخوانند.
سبب و ضرورت تاسیس محفل فضولی‌خوانی چه بود؟
بنده در حوزه هنری آذربایجان‌غربی در ارومیه پس از رایزنی با رییس جوان و خوش فکر حوزه احد هوشمند قره‌باغ، از مهرماه ۹۶ محفلی تحت عنوان «محفل فضولی خوانی» تاسیس و راه‌اندازی کردم که هر دو هفته یک بار با حضور شعرا و علاقمندان برپا می‌شود، و آخرین جلسه را روز ۱۳ اسفند ۹۹ به شکل محدود برگزار کردیم. خوانش صحیح و قرائت درست اشعار عرفانی و عمیق ترکی فضولی که به انواع آرایه‌های ادبی، بدیعی، ایهام، حقیقت، مجاز و استعاره‌ها آراسته شده و زبان ادبی پانصد سال پیش است، برای خود یک امر ضروری است و تا شعر درست قرائت نشود معنی واقعی و منظور شاعر به دست نمی‌آید، لذا در اکثر موارد نیازمند شرح و توضیح است مثل اشعار حافظ. در این محفل ابتدا شعری از فضولی توسط بنده یا دیگر اعضا خوانش و قرائت می‌شود و دیگر اعضای محفل بازخوانی می‌کنند و سپس درباره تعبیرات و واژه‌ها و معنی ابیات صحبت می‌کنیم. استادان بنام ادبیات در ارومیه هم گاه در جلسات محفل فضولی‌خوانی حضور یافته به طرح مطالب و شرح برخی اشعار فارسی و ترکی فضولی می‌پردازند ازجمله آقایان استاد غلامرضا دانش‌فروز، سعید سلیمانپور، بهرام اسدی، و از خارج از استان هم مهمانان فضولی پژوه و فضولی‌خوان مثل دکتر رسول اسماعیل‌زاده دوزال از تهران، اکبر حمیدی علیار از کرج و شاهرخ نخعی از تبریز داشته‌ایم. در ابتدای شروع محفل چند نفر محدود بودیم اما به تدریج به بیش از ۲۰ نفر رسیدند از جوانترین عضو محفل که نوجوان مستعد ۱۱ ساله به نام سهند برزگر تا افراد پیشکسوت بود.
وضع چاپ و نشر آثار فضولی در ایران چگونه است؟
سوال خوبی است. اصلا علت دیگری که برپایی محافل علمی و پژوهشی فضولی‌خوانی با حضور اساتید فضولی‌پژوه بی‌غرض و دانشمند و آشنا با زیر و بم زبان ترکی را ضروری کرده، بروز برخی خیانت‌ها و سوءاستفاده از بزرگان ادب ترکی و آذری توسط برخی افراد بی‌صلاحیت است. ببینید! از دهه‌ها قبل در ایران، برخی افراد غیرفرهنگی و بیگانه از ادبیات، با اغراض خاص سیاسی و نیمه سیاسی، قومی و نژادی و با هدف جعل هویت جدید، جعل زبان و ادبیات جدید، از آثار شاعران و نویسندگان بزرگ ترک زبان کلاسیک از جمله ملامحمد فضولی، استفاده ابزاری می‌کرده‌اند با این توضیح که مطابق اغراض زبانسازی جدید خودشان، اشعار ترکی فضولی و دیگر بزرگان مثل صراف تبریزی، راجی تبریزی، نباتی، ملاپناه واقف، و … را تغییر می‌دهند و تحریف آمیز منتشر می‌کنند و چنان معاصرسازی می‌کنند که انگار فضولی پانصد سال پیش، شاعر امروز بوده و با لهجه ادبی امروز باکو شعر سروده است.
هچنین در نگارش واژه‌های فارسی و عربی موجود در آثار فضولی و دیگر بزرگان را تخریب می‌کنند مثلا: واژه قرآن را «قوران»، واژه معلم را «موعللیم»، واژه «اسلام» را «ایسلام»؛ شکر را «شوکر» یا «شوکور»؛ و … به بهانه هماهنگی اصوات در زبان و دیگر قواعد غیرعلمی، اشعار گذشتگان را تخریب و زبان و ادبیات مکتوب ترکی را محو می‌کنند. این جماعت البته به زبان و ادبیات گذشته ترکی و آذربایجانی هیچ اعتقادی ندارند اصلا آذربایجان را قبول نمی‌کنند حتی نام تاریخی آذربایجان را بنا به اعتقاد عوامانه خود تحریف می‌کنند و آن را «آزربایجان» می‌نویسند. متاسفانه به علت نبود متصدی رسمی و مرکز علمی زبان ترکی در ایران، چاپ و نشر تخریبی و تحریف آمیز آثار فضولی و دیگر بزرگان هنوز هم در تهران و تبریز و … ادامه دارد. در این آشفته بازار تحریف و تخریب، وجود محفل فضولی‌خوانی و گسترش آن و آشناسازی شعرا و ادبا با متون مکتوب میراث فضولی بسیار ضروری است.
بهترین چاپ دیوان ترکی فضولی از نظر شما کدام است؟
چاپ‌های قدیم در ترکیه، چاپ مرحوم حاج مایل در باکو، چاپ مرحوم میر صالح حسینی و چاپ اخیر آقای بهرام اسدی در ارومیه در مقایسه با دیگران بسیار مورد اعتماد و اطمینان است و با نسخه‌های خطی موجود هم همسان است.
